Vikan - 15.12.1938, Blaðsíða 3

Nr. 5, 1938
VIK A N
3
Tungumálanám
og
málakennsla í skólum
Eftir E>órhall Ðorgilsson, magister.
VI hefir stundum verið hreyft hér á
landi í ræðu og riti, að tungumála-
nám sé stundað hér af helzt til
miklu kappi í hlutfalli við aðrar fræði-
greinir. Hefir því verið fundið margt til
foráttu. Jafnvel það, að ómakið svari ekki
til þess gagns, sem oss sé að því að kunna
erlendar tungur. Þá er og einnig á sumum
að heyra, að málfræði sé yfir höfuð lítt
fallin til þess að auka menntunarþroska
manna og þjálfa skilning þeirra. Það er
náttúrlega álita mál; en hins vegar ekkert
við því að segja, þó að einhverjum kunni
að finnast sitt fag hafa gert kraftaverk
í þá átt gagnvart sjálfum honum, miðað
við það sem honum finnst, að önnur fög
hafi áorkað við Pétur eða Pál. Um þess-
konar persónuleg sjónarmið er vitanlega
þarflaust að rökræða.
Þá er á hitt að líta, hvort það svari ekki
kostnaði fyrir oss að leggja kapp á það
að læra erlend mál. Slík spurning þarfnast
ekki langrar yfirvegunar frá mínum bæj-
ardyrum séð. Sá Islendingur, sem kann að-
eins móðurmál sitt, er ósjálfbjarga, hvar
sem hann kemur utanlands. En nú er það
engin nýuppgötvuð staðreynd, að vér get-
um ekki lifað hverir á öðrum, eingöngu á
innbyrðis viðskiptum, eða á gæðum lands
vors, þótt þau eflaust séu mikil. Frá menn-
ingarlegu sjónarmiði er það að segja, að
þjóðleg menning er holl, sjálfsögð, nauð-
synleg; menning vor á að vera þjóðleg,
meðan vér þykjumst eiga kröfu til að
vera frjáls og fullvalda þjóð. En sjálfstæði
voru er ekki minni styrkur í því, að vér
fylgjumst vel með erlendum menningar-
straumum, tileinkum oss það bezta, sem
menning stórþjóðanna hefir að bjóða og
öflum oss raunhæfrar, hagnýtrar þekk-
ingar á högum þeirra og háttum. Megi
menntunarskrum og hundavaðsþekking
aldrei þrífast hér! Það er engum blöðum
um það að fletta, að skilyrði fyrir menn-
ingu og velferð þjóðarinnar er það, að hér
sé völ á sem flestum mönnum, er kunni
erlend mál. Um nauðsyn þess geta tæp-
ast verið skiptar skoðanir. Vér erum nú
aðeins tæpar 120 þúsundir hér heima, að
tölunni til sambærilegir við íbúa í einu
hverfi hinna stærri borga erlendis. Hvað
má oss finnast, minnstu þjóð heimsins,
þegar stórþjóðirnar leggja annað eins
kapp á tungumálanám, eins og raun
er á?
Tökum aðeins sem dæmi spænskunámið
í Bandaríkjunum. Síðustu áratugina hefir
það farið stórkostlega í vöxt þar í landi.
Árið 1910 var tala spænskunemenda að-
eins tæpar 5 þúsundir. En samkvæmt ný-
legum skýrslum fræðslumálastjórnarinnar
eru þeir nú um 250 þúsundir í undirbún-
ingsskólum einum saman, 100 þúsundir í
menntaskólum og 22 þúsundir í einkaskól-
um, samtals 372,000. Og þó má til viðbót-
ar geta þess, að við alla helztu háskól-
ana er sérstök deild fyrir spænska tungu
og bókmenntir. Nú eiga Bandaríkjamenn
því láni að fagna að tala ensku, þetta al-
heimsmál, sem strangt tekið myndi nægja
þeim í viðskiptum þeirra við allar siðaðar
þjóðir og á ferðum þeirra, hvar sem væri
á hnettinum. En þeim finnst það ekki nóg.
Þeir sjá sér hag í því að leggja mikið í
kostnað, til þess að kynnast sem rækileg-
ast viðskiptaþjóðum sínum, siðum þeirra
og hugsunarhætti, sögu og bókmenntum,
efnahag og atvinnulífi. Og leiðin til þess
að afla sér svo alhliða þekkingar á ein-
hverri þjóð, er ekki sú að tala mál, sem
margir skilja þar í landi, heldur það mál,
sem allur þorri landsbúa hugsar á, móður-
mál þeirra. Hefði Bandaríkjamönnum ekki
skihzt þetta fyrir löngu, hefðu þeir ekki
lagt allt kapp á að efla spænskunám
heima fyrir, þrátt fyrir enga aðkallandi
þörf, eins og hér mundi verða sagt, hefði
þeim eflaust ekki tekizt eins vel, og jafn-
vel alls ekki tekizt að leggja fjárhagslega
undir sig að meira eða minna leyti alla
Mið- og Suður-Ameríku.
Um hitt má deila, hvaða erlend tungu-
mál vér ættum helzt að læra. Til greina
koma allmargar þjóðtungur. Um nám
þeirra þyrfti af sparnaðarástæðum að
takast nokkurskonar verkaskipting með
þjóðinni. Ekki svo að skilja, að hverjum
ætti ekki að vera frjálst að læra það mál,
er honum sjálfum sýndist, heldur ættu
skólarnir að takmarka kennsluna við það
eða þau mál ein, sem kæmu að drýgstum
notum í því æfistarfi, er þeir hver um sig
eiga að undirbúa.
Tvímælalaust er enskan útbreiddasta
mál heimsins. Hún er alheimsmál, og þess
vegna sjálfsagt að kenna hana mest allra
mála, meðan ekki hefir verið fundið upp
hjálparmál, sem allar þjóðir geta orðið á
eitt sáttar með að lögleiða í skólum, —
og tilraunir með þessi svokölluðu „plan“-
mál virðast hafa gefið heldur óbeysinn
árangur, það sem af er. Enskuna á því að
kenna mest allra erlendra mála hér á
landi, í menntaskólum, verzlunarskólum,
kennaraskólum o. s. frv., og undirstöðu-
atriði hennar ættu jafnvel að vera kennd
í efstu bekkjum barnaskólanna. Allir full-
tíða menn ættu að vera færir um að segja
og skilja hversdagslegustu setningar á því
máli. Almennt þyrfti ekki að kenna annað
erlent mál. En við hina ýmsu sérskóla ættu
þýzkan, franskan, spænskan eða eitthvert
Norðurlandamálið að skipa fremsta sess.
I menntaskólunum ættu nemendur í efri
bekkjunum að fá að velja á milh ger-
mönsku og rómönsku höfuðmálanna, í
stað þess að láta þá strita við að fá hald-
litla nasasjón af þeim öllum. Spænskan á
heima í verzlunarskólum og ætti hún þar
fyrir löngu að vera orðin skyldunáms-
grein, sem ætlaður væri jafn veglegur sess
og enskunni — í þeim skólum. Gefa ætti
verzlunarnemum kost á að velja um nokk-
ur önnur mál, sem komið geta helzt til
greina í viðskiptum við útlönd, svo sem
ítölsku, þýzku, frönsku, dönsku. Við bún-
aðarskóla skilst mér, að nauðsynlegt sé að
kenna dönsku eða annað Norðurlanda-
mál, eins og víðast mun nú gert, en óþarft
væri að hafa þau fleiri.
Það er tímabært íhugunarefni, hvemig
haga mætti tungumálakennslunni við hina
ýmsu skóla, þannig að ekki séu allsstaðar
sömu málin lögð til grundvallar, heldur
fari val þeirra meira eftir tegund skólanna
og þess framtíðarstarfa, sem þeim er ætl-
að að búa nemendur undir. Ætti þá ekki
að þurfa að kenna eins mörg mál við hvern
einstakan skóla, eins og nú, né íþyngja
nemendum með málum, sem þeir hefðu
lítil eða engin not fyrir síðarmeir. Jafn-
framt væru málin fleiri, sem kennd væru
samtals í skólum landsins. Mundi þjóðina
þá síður skorta færa menn í öllum helzfu
menningarmálum heimsins. Fyrir þetta
hvort tveggja væri mikið gefandi, en sjálf-