Vikan - 22.12.1938, Blaðsíða 3

Nr. 6, 1938
V I K A N
3
Peningarnir og jólin.
Eftir Ólaf Björnsson, cand. polit.
Segjum t. d. að stjórn og þing mundu ákveða að
gefa öllum þurfandi 1000 kr. hverjum, til jólaglaðn-
ings. Afleiðingin yrði annað hvort sú að vöruverðið
mundi stórhækka svo að glaðningurinn yrði lítils
virði, eða að allar búðir myndi tæmast af vörum,
svo tilfinnanlegur skortur yrði á öllu, er kæmi fram
á veturinn.
Eg lifi alltaf svona og svona,
sama er bölvuð fátæktin.
Ég er alltaf að vona og vona
hún víki frá mér daginn hinn.
En ástsemi hennar æ er ný.,
olnbogar mínir lýsa því.
ANNIG kvað íslenzkur stúdent í
Kaupmannahöfn fyrir rúmum
hundrað árum, og hve margir eru ekki
þeir, sem finnst vísan sú arna kveðin út
úr sínu hjarta? Líklega er engin ósk jafn
almenn og óskin um fleiri krónur í budd-
unni, og skyldi hún nokkurn tíma vera al-
mennari en núna fyrir jólin, þegar öllum
finnst þeir hafa svo mikið með peninga
að gera.
Og það er ekki að furða. Peningarnir
eru afl þeirra hluta, sem gera skal. Þeir
eru eins og óskasteinninn í þjóðsögunum,
sem gat galdrað fram alla þá hluti, sem
hugurinn girntist. En þó umhugsunin
um það, hvernig menn eigi að fara að afla
sér meiri peninga og hvernig menn eigi
að fá sem mest fyrir þá, sé ef til vill sú,
sem hugur flestra hefir dvalið lengst við,
þá munu þeir miklu færri, sem orðið hefir
á að velta því fyrir sér, hver sé uppruni
þeirra og hvert hlutverk þeir hafi í þjóð-
félaginu.
Fáar fræðigreinar munu eiga jafn litl-
um áhuga að fagna meðal almennings og
fræðigrein sú, sem tekið hefir peninga-
málin til meðferðar----hagfræðin. Fáar
greinar í blöðum og tímaritum munu vera
minna lesnar eru þær, sem f jalla um pen-
inga og gengismál, lánsf járstarfsemi bank-
anna og þess háttar. Ef til vill er þetta
eðlilegt. Viðfangsefnin munu vera einhver
þau flóknustu, sem mannsandinn hefir
fengizt við, og einhver þau, þar sem nið-
urstöður vísindanna eru skemmst á veg
komnar. En þar sem þekkingin á eðli pen-
inganna er eitthvert nauðsynlegasta skil-
yrðið fyrir því, að menn geti gert sér ljós-
ar þær leiðir, sem færar mundu vera til
þess að ráða bót á fátæktinni, bæði á jól-
unum sem endranær, þó menn finni máske
mest til fátæktarinnar um jólin, þá vil ég
í eftirfarandi hugleiðingum reyna að skýra
nokkuð eðli peninganna, hlutverk þeirra
og þýðingu frá sjónarmiði þjóðfélagsins
og einstaklingsins,og að síðustu benda
lítilsháttar á takmörk þau, sem því eru
sett, að þeir, sem peningamálunum ráða,
geti bætt úr fátæktinni, þrátt fyrir góðan
vilja.
Eins og flestum greindum mönnum mun
ljóst, er löngunin til þess að eignast pen-
inga ekki sprottin af því, að menn ágirn-
ist peningana sjálfa, — slíkt gerir enginn
nema nirfillinn. Menn æskja eftir pening-
um vegna þeirra gæða, sem þeir geta
fengið fyrir þá. Það er vegna jólagjafanna,
sem menn óska sér, að þeir væru orðnir
ríkir fyrir jólin. Geri menn sér þetta ljóst,
þá eru peningar og verðmæti ekki eitt og
hið sama. Peningarnir eru ávísanir á verð-
mæti, ekki verðmætin sjálf. Að vísu má
segja, að peningar og auðæfi séu eitt og
hið sama frá sjónarmiði einstaklingsins,
sem metur eignir sínar í peningum. En
frá sjónarmiði þjóðfélagsins eru pening-
arnir ekki verðmæti, meira að segja má
halda því fram með nokkrum rétti, að
peninganotkunin sé fremur vottur fátækt-
ar en auðlegðar.
Og hvað eru þá peningar?
Þeir eru þjóðfélagslegt fyrirbrigði. —
Robinson Crusoe hafði enga þörf fyrir
peninga á eyðiey sinni. Ennfremur er það
skilyrði fyrir því að peninganotkun eigi
sér stað í einu þjóðfélagi, að vöruskipti
eigi sér stað milli einstaklinganna. En skil-
yrði vöruskiptanna eru aftur á móti þau,
að skortur sé á þeim lífsgæðum, sem þjóð-
félagið á yfir að ráða, þannig að sérhver
geti ekki fengið nóg af öllu því, er hann
óskar og þarf. Á Sælueyju Strindbergs var
engin þörf fyrir vöruskipti og þar af leið-
andi, engin þörf fyrir peninga. Þannig má
segja að það sé skortur lífsgæðanna, en
ekki gnægð þeirra, sem er skilyrði fyrir
því að peninganotkunin komi fram. Það er
fyrst þegar gæði náttúrunnar fyrirfinnast
ekki í svo ríkum mæli, að hver einstakling-
ur getur ekki aflað sér þess sem hann
þarf, að nauðsyn viðskiptanna kemur
fram. Og í kjölfar þeirra siglir notkun
peninga. Áður en friðsamleg vöruskipti
hófust þekktu menn eina aðferð til þess
að afla sér f jár úr annars garði, nefnilega
rán og herferðir. Og áður en eiginleg vöru-
skipti hófust, tíðkaðist, sem kunnugt er úr
fornsögum, sá siður, að vinir skiptust
reglulega á gjöfum, saman ber vísuna í
Hávamálum:
Vápnum ok váðum
skulu vinir gleðjask
þat’s á sjálfum sýnst
viðrgefendr
erusk vinir lengst
ef þat bíðr at verða vel.
Seinna hófust hin beinu vöruskipti;
bóndi og veiðimaður hittast t. d. og skipt-
ast á korni, sem bóndinn hefir meira af en
honum þykir nauðsynlegt til eigin þarfa,
en veiðimaðurinn vill aftur á móti skipta á
skinnum og korninu. Það liggur í augum
uppi að öll slík bein vöruskipti hlutu að
vera meira og minna tilviljuninni undir-
orpin, að þau gætu yfirleitt átt sér stað,
var undir því komið, að tveir menn hitt-
ust, sem gagnkvæmt girntustu þær vörur
er hver um sig hafði á boðstólum. Bóndi,
sem fer með kú sína í kaupstaðinn til þess
að selja hana og fá í staðinn nauðþurft-
ir til heimilisins, á ekki víst að hann mæti
manni, sem gjarna vill kaupa kú og hefir
einmitt þær vörur á boðstólum, sém bónd-
inn þarf. Það mundi greiða mjög fyrir
viðskiptunum ef til væri einhver almennur
gjaldmiðill, sem allir taka á móti í staðinn
fyrir þær vörur er þeir vilja selja. Slíkur
almennur gjaldmiðill mun líka hafa kom-
ið snemma til sögunnar eftir að þjóðfélags-
leg viðskipti hófust. Venjulega var vara
sú, er þannig var notuð, einhver vara, er
almenn þörf var fyrir, svo að hver sem tók
hana í skiptum fyrir sína vöru, gat notað
hana sjálfur, ef ekki vildi betur til. í forn-
sögunum er oft talað um vaðmál sem slík-
an gjaldmiðil. Annars voru margir hlutir
notaðir í þessu skyni, svo sem korn,
skinnavara og fiskur, allt eftir staðhátt-