Vikan - 28.01.1943, Blaðsíða 7

VTKAN, nr. 4, 1943
7
Jónas Kristjánsson.
Framhald af forsíðu.
yfir hana með aðgæzlu. Ég ann Fljóts-
dalshéraði og íbúum þess síðan ég dvaldi
þar og minnist þeirra sem ágætis manna
og kvenna. Ég á þar enn marga góða vini,
þótt nærfelt þriðjungur aldar sé liðinn,
síðan ég flutti þaðan.
Skagafjörður og Fljótsdalshérað eru að
mínum dómi fegurstu héruð þessa lands,
þeirra sem ég hefi séð, og er þó víða fagurt
á Islandi. Ég á líka margar endurminning-
ar frá Skagafirði. Skagfirðingar voru mér
líka vænir. Sjúkrahúsið þar var stækkað í
minni tíð. Það var ósk mín að skilja svo við
þar, að komið væri upp nýju sjúkrahúsi
áður. En það gat þó ekki orðið.
Ferðir voru oft tíðar og langar í Skaga-
firði. En þegar vegir bötnuðu og bílar
komu, voru ferðirnar mér aðeins til hress-
ingar og skemmtunar. Ég taldi þá alla
erfiðleika horfna.
Skagafjörður hefir jafnan verið mikið
hestahérað. Ég átti jafnan góða hesta og
ól þá vel á vetrum. Þegar dagsins önn var
úti, tók ég hest minn og hnakk og hleypti
á burt undir loftsins þök, eins og Einar
Benediktsson segir. Heimsótti ég þá oft
góða kunningja nágrennisins, en fór oft-
ast að Utanverðunesi og Keflavík. Síðasti
reiðhestur minn var brúnn skeiðhestur.
Vanalega tók hann ekki í mál að lina á
spretti, heldur þreytti hann fyrst skeiðið,
en síðan stökkið, og aldrei skrikaði honum
fótur, og aldrei sá ég hann móðan þau 12
ár, sem hann var reiðhestur minn. Ég lét
fella hann nokkrum dögum áður en ég fór
alfarinn úr Skagafirði.
Oft gekk ég niður að ósi Héraðsvatna
á sumrum og heimsótti vin minn Jón Ós-
mann. Hann var ferjumaður, sem margir
þekktu, almennt talinn tveggja manna
maki að afli, gleðimaður, gestrisinn og
hafði gaman af skáldskap. Skytta var
hann ágæt og yfirleitt mesti veiðimaður.
Átti hann gríðarstóra haglabyssu fram-
hlaðna og skaut margan selinn með henni.
Á Sauðárkróki-hafði ég dálítinn búskap,
3—4 kýr og kom þar upp 200 hesta túni.
Hafði líka um 20 kindur og nokkra hesta.
Ég kom oft í húsin til hirðis míns og hafði
þá brauð með mér handa hestum og kind-
um. Það þekkti mig allt saman. Annars
var það mér meir til gamans en gróða
þetta búhokur.
Hver hafa verið aðal-áhugamál yðar?
Um áhugamál mín hefi ég það fyrst að
segja, að ég hefi alltaf haft þau einhver.
Ég held, að það séu andlega fátækir menn,
sem engin áhugamál eiga.
En mesta áhugamál mitt nú um tugi ára
hefir verið og er enn það, að bæta heilsu-
far allrar alþýðu. Ég hafði ekki verið lengi
læknir, þegar reynslan sannfærði mig um
það, að heilsufar manna er yfirleitt lakara
en þörf er á og vera mundi, ef þekking
væri góð og viðleitni meiri til varðveizlu
heilsunnar, en á hvorttveggja skortir mikið
að mínum dómi. Er þar mikið og veglegt
verkefni fyrir höndum fyrir viðsýna og
lærða lækna.
Ég þykist hafa fengið góðar og gildar
sannanir fyrir því, að ýmsir hrörnunar-
sjúkdómar hafi hraðvaxið á síðari áratug-
um. Þetta á sér ekki aðeins stað hér hjá
oss Islendingum, heldur og meðal flestra
menningarþjóða, sem standa þó betur að
vígi en vér að flestu leyti.
Hverjai- teljið [)ér orsakir þessa ástands,
og á hvern hátt er hægt að ráða bót á því?
Síðari spurningunni er fljótsvarað. Það
má vera hverjum manni auðsætt, að sjúk-
dómar yfirleitt verða ekki læknaðir né þeim
útrýmt, nema því aðeins að orsökum þeirra
sé útrýmt. Og þá er það jafnauðsætt, að
ákveðnar orsakir hljóta að liggja til alha
sjúkdóma, ekki aðeins þeirra, sem stafa af
völdum sýkla, heldur og hinna, sem eru
hrörnunar eðlis. Forsjón lífsins hefir áreið-
anlega ætlað oss mönnum fullkomna heil-
brigði, en ekki kvillasemi. En nú er svo
komið meðal allra siðmenntaðra þjóða, að
fullkomin heilbrigði er afar fágæt, en las-
leiki að sama skapi algengur.
Læknavísindin eru að sanna áþreifan-
legar með hverju árinu, að orsakir sjúk-
dóma eru meira og minna brot á því lög-
máli, sem mannkynið hefir alizt upp við frá
öndverðu. Ef þetta er rétt, þá verður
hrörnun og úrkynjun því aðeins bætt, að
komið sé í veg fyrir brot á lögmáli heil-
brigðra lífsvenja. Menn hafa komizt að
raun um, að frumskilyrði fullkominnar
heilbrigði eru: 1) Gnægð af hreinu lofti
með nægu súrefni. 2) Náttúrleg næring.
3) Ör tæming þeirra efna, sem myndast
við lífsbrunann í líkamanum.
Allir vita, að meðal siðmenningarþjóð-
anna eru öll þessi frumskilyrði þverbrotin
á alla lund. Erum vér með því að þræða
leiðirnar að markinu: Fullkomin heil-
brigði? Nei og aftur.nei. Vér þræðum miklu
fremur leiðirnar til úrkynjunar og hrörn-
unar. Þarf ekki að minna á annað en vín-
nautn og tóbaksnautn, þar sem nú er svo
komið, að svo að segja hver ung stúlka
reykir og drekkur jafnvel líka. Þessar
veslings ungu stúlkur vita bara ekki,
hvaða örlög bíða þeirra af þessum sökum
og hvílíka ógæfu þær leiða yfir sig og böm
sín. Og líkt má raunar um ungu mennina
segja.
Oft má ráða bót á einu eða öðru sjúk-
dómseinkenni með venjulegum læknisað-
gerðum eða lyfjum. En því fer þó fjarri,
að þar með sé ráðin bót á sjúkdóminum
sjálfum, því að orsakirnar eru látnar eiga
sig, og þær halda áfram að verka, svo að
sjúkdómurinn tekur sig aftur upp í sömu
eða nýrri mynd.
Á engu sviði heilbrigðismálanna er van-
þekkingin rótgrónari hér hjá oss Islend-
ingum en á sviði næringarmála, enda eru
meltingarkvillar að minni hyggju algeng-
ari hér en í nokkru öðm landi heimsins.
Úr þessu verður ekki bætt á neinn annan
hátt en þann, að ráða bót á mataræði
landsmanna og færa það i réttara og
náttúrlegra horf.
Meðal flestra menningarþjóða hafa
lærðir menn og vitrir séð nauðsyn þess, að
vekja alþýðuna til umhugsunar um þessi
efni og veita henni fræðslu og leiðbeining-
ar um það, hvemig hægt sé að fyrirbyggja
sjúkdóma og lækna þá með því einu, að
gera lifnaðarhætti sína einfaldari og skyn-
samlegri og um leið náttúrlegri, mataræðið
fyrst og fremst, kenna mönnum m. ö. o.
að þræða hinar nýju — en jafnframt æva-
gömlu — leiðir fullkominnar heilbrigði og
ráða þannig bót á því öngþveiti, sem sjúk-
dómafarganið hefir leitt oss út í. Hafa í
þessu skyni verið stofnuð félög í mörgum
löndum, víða fyrir forgöngu lækna.
Hvað hafið þér gert til þess að koma
þessum kenningum á framfæri hér á landi?
Á undanförnum tveimur áratugum hefi
ég flutt erindi og ritað í blöð og tímarit
um þessi áhugamál mín. Ég flutti til
Reykjavíkur með það fyrir augum, að geta .
betur unnið að þeim þar en annars staðar.
Stofnaði' ég þar, ásamt nokkrum áhuga-
mönnum og ýmsum vinum mínum, Nátt-
úrulækningafélag íslands, sem stefnir að
sama marki og þau félög erlendis, sem ég
gat um áðan. Hefir félagið þegar gefið út
tvö rit um heilbrigðismál, „Sannleikann um
hvíta sykurinn" í fyrra, og nú í vetur kom
út bókin „Nýjar leiðir“, sem er safn af
fyrirlestrum mínum og ritgerðum. Undan-
farin ár hefi ég og flutt nokkra fyrirlestra
í útvarp, en þeir eru óprentaðir. En þvl
miður er nú svo komið um mig, eins og
svo marga aðra starfandi lækna, að læknis-
störf mín hér gefa mér lítið tóm til rit- .
starfa eða fræðslustarfsemi. Ef vel ætti að
vera, þyrfti að launa sérstaka lækna til
þess að hafa slíka starfsemi með höndum.
Jónas Kristlánsson læknir er fæddur á Snær-
ingsstöðum í Svínadal í Húnavatnssýslu 20. sept-
ember 1870, sonur Kristjáns Kristjánssonar frá
Stóradal og konu hans Steinunnar Guðmunds-
dóttur frá Kirkjubæ í Húnabingi, systur Jó-
hannesar Nordal íshússstjóra. Jónas varð stúdent
úr Lærða skólanum 1896 og lauk prófi í læknis-
fræði við Háskólann hér 1901. Sigldi hann þá og
var nokkra mánuði utanlands, en varð héraðs-
læknir á Pljótsdalshéraði sama ár. Fór þaðan 1911
í' Sauðárkróks læknishérað og var þar til árs-
loka 1938. Hefir síðan stundað lækninear S
Reykjavík og gerir enn. Hann er kvæntur Hans-
inu Benediktsdóttur Kristjánssonar prófasts á
Grenjaðarstað.
Um persónuleilta manna.
Framhald af bls. 3.
það, að hann rændi úr bókaskápnum mín-
um öllum bókum sem ég átti um málfræði
og framburð. Hann las upphátt, er hann
var einn, til þess að fullkomna málfar sitt
og framburð.
Ég væri ekki að skrifa um hann, ef hon-
um hefði ekki heppnast þetta. En honum
tókst það alveg prýðilega. Hann varð sá
skemmtilegasti og viðkunnanlegasti mað-
ur, sem ég hefi þekkt; maður, sem kom vel
fram og gat tekið þátt í hvaða umræðum
sem vera skyldi, og heillað alla með
þekkingu sinni og prýðilegu tali. Og allt
þetta lærði hann eftir að hann var kominn
yfir fimmtugt!