Vikan - 18.11.1943, Blaðsíða 3

3
VIKAN, nr. 46, 1943
Framhald af forsíðu.
Þjóðminjasafnið
Séra Helgi Sigurðsson. Hann gaf árið
1863 fimmtán forngripi, sem hann ætl-
aðist tii, að yrði fyrsti vísir að safni
íslenzkra forngripa, og' skrifaði áskor-
un til almennings, þar sem hann sýndi
fram á gildi slikra gripa fyrir menn-
ingu þjóðarinnar og nauðsyn þess að
safna þeim saman á einn stað. Séra
Helgi var prestur að Melurn í Melasveit.
álits stiftsyfirvaldanna. Jón Árnason ritaði stifts-
yfirvöldunum 24. febr. s. á. og kvaðst vonast til,
að þau tækju boðinu vel, sem og varð; stiftsyfirvöld-
in svöruðu bréfinu samdægurs, tjáðu sig vera á
einu máli með Helga um nauðsyn þá, sem á því væri,
að halda saman þeim forngripum, er til væru í land-
inu og báðu Jón Ámason votta Helga virðingu þeirra
og viðurkenningu; kváðust stiftsyfirvöldin engan
veginn vilja skorast undan að takast á hendur yfir-
umsjón safnsins og vonuðust til þess af Jóni Árna-
syni, að hann vildi taka að sér tilsjónina með því.
Jón Árnason lét þegar birta ritgerð Helga 3. n. m.
í „lslendingi“, og mun hún hafa vakið almenna
eftirtekt og ánægju. Bóndinn i Baldursheimi, Jón
Illugason, sendi þegar um sumarið gripi þá, er þar
höfðu fundist i dysinni; voru þeir fyrstu gripirnir
til safnsins, sem afhentir voru Jóni Ámasyni, og
gjörði það fyrir hönd gefandans Jón Sigurðsson al-
þingismaður á Gautlöndum 15. júli 1863. Frumgjöf
Helga Sigurðssonar háfði þá enn eigi verið afhent
Jóni Ámasyni og urðu því þeir gripir, sem fyrst
höfðu komið Sigurði Guðmundssyni til að skrifa
hugvekju hans um stofnun forngripasafns í Reykja-
vík, einnig taldir fyrstu gripirnir í því safni. Afhenti
Jón Sigurðsson Jóni Ámasyni og Sigurði gripina
með þeim skilmála, að með þeim yrði byrjað að
stofna íslenzkt fomgripasafn í Reykjavik. Þegar við
móttöku gripanna ritaðl Jón Árnason stiftyfirvöld-
unum bréf sama dag og beiddi þess, að Sigurður
Guðmundsson yrði einnig skipaður umsjónarmaður
safnsins, og báðu stiftsyfirvöldin, með bréfi til Sig-
urðar hann um að takast umsjónina á hendur ásamt
Jóni Árnasyni, og gerði Sigurður það með bréfi til
þeirra 5. ágúst. 1 þeim mánuði komu gripirnir frá
Helga Sigurðssyni og fleiri gripir bættust þegar við
það ár, svo að við lok ársins 1863 vom safngrip-
irnir orðnir 52. Undirstaðan var til orðin undir þá
stofnun, er síðan hefir á umliðnum árum þróast í
skjóli þjóðrækni Islendinga og á komandi öldum
mun verða þeirra dýrmætasta þjóðareign.
Jón bókavörður Arnasön. Hann kom
mjög við sögu, þegar unnið var að
stofnun Forngripasafnsins, og er tal-
inn umsjónarmaður þess frá stofnun-
inni til 17. maí 1882.
Sigurður málari Guðmundsson.
Hann lagði stund á menningar-
sögu og fornfræði og safnaði
skýrslum um fommenjar hér á
landi. Honum var mest að
þakka, að safnið var stofnað, og
viðgangur þess og vöxtur fyrstu
árin, enda var hann í rauninni
aðalumsjónarmaður þess frá
upphafi og til dauðadags síns.
Hann andaðist 8. september 1874.
Safnið átti við mikla fjárhagslega örðug-
leika að stríða, sérstaklega fyrstu árin, með-
an ísland var ekki fjár síns ráðandi og er
það mikil furða, hve umsjónarmenn þess og
velunnarar gátu náð mörgum verðmætum
munum og þannig bjargað þeim frá glötun
eða eyðileggingu og því, að þeir yrðu sendir
úr landi. Eftir 19 fyrstu árin (1863—81)
voru komnir í safnið 2042 gripir, þar af fengnir
ókeypis 1759, en hinir keyptir. Húsnæði safnsins
var lítið og lélegt, fyrst á dóm-
kirkjuloftinu til 1879, þá í borg-
arasal hegningarhússins, þang-
að til það var flutt í alþingis-
húsið 1881. Um þær mundir
hefst nýtt tímabil í sögu safns-
ins, er húsakynnin bötnuðu og
Sigurður Vigfússon tók við for-
stöðu þess, en hann hafði unnið
mikið fyrir safnið síðan Sigurð-
ur Guðmundsson andaðist, sem
bar hita og þunga þess frá upp-
hafi og til dánardægurs síns,
1874. Safnið jókst mjög undir
stjórn Sigurðar fornfræðings
Vigfússonar, eða um 1748 en
hann andaðist 8. júlí 1892. Næst
var safnið undir umsjón Pálma
kennara Pálmasonar og við
árslok 1896 var tala gripa orð- „ , . , ,
° Hluti af „kirkjunni
in 4361. Jón Jakobsson, síðar eru aiabastursbríkur
Skrúðhúsið, sem er aftur af „kirkjunni“ á Þjóðminjasafn-
inu. Yfir boganum eru gömul skírnarföt úr messingu; í
skápunum eru búningar af kórkápu og hökli, og kór-
kápa Jóns biskups Arasonar.
landsbókavörður, tók við safninu 1. okt. 1896 og
hafði umsjón þess á hendi til 1. jan. 1908. Á þeim
11 árum bættust við safnið 1100 gripir, svo að
þeir voru í árslok 1907 samtals 5461.
Safnið var um tíma í Landsbankahúsinu, en í
desember 1908 var það flutt í hið nýbyggða
safnahús við Hverfisgötu, og við ársbyrjun 1908
var Matthías Þórðarson settur til að hafa um-
sjón með safninu, en skipaður fornminjavörður
1. júlí sama ár. Nú hafði safnið fengið betri húsa-
kynni en áður, þótt þau væri að ýmsu leyti ó-
heppileg og illa nægjandi til frambúðar. Safninu
var um þessar mundir skipt í eitt aðalsafn (Þjóð-
menningarsafn íslendinga) og sex smærri: Stein-
aldarsafn, Þjóðfræðisafn, Vídalínssafn, Mynta-
safn, og Mannamyndasafn og seinna bættist
Piske-safn við og enn síðar Listasafnið, sem
skiptist í 4 deildir, Sjóminjasafnið og nú loks
Iðnminjasafn á síðastliðnu ári. Sýningum f jölgaði
Framhald á bls. 13.
á Þjóðminjasafninu". Sér inn i „kórinn'1. Yfir „altarinu"
frá 3 kirkjum, frá 15. öld.