Vikan - 16.12.1943, Blaðsíða 8

8
JÖLABLAÐ VIKUNNAR 1943
VANKA
SMASAG A
EFTIR
ANTON P. TJEKOV
Vanka Zúkoff var níu ára gamall og
og hafði verið vikadrengur hjá Alja-
kin skósmið í þrjá mánuði. Það var
jólakvöld, og hann fór ekki að hátta, held-
ur beið unz húsbóndi hans og húsmóðir og
vinnufólk þeirra var farið til tíða. Þá tók
hann litla blekbyttu úr bollaskáp hús-
bænda sinna, ásamt pennastöng með kol-
ryðguðum penna í. Síðan sléttaði hann úr
krumpaðri pappírsörk og byrjaði að
skrifa.
Þetta var fyrsta sendibréfið, sem hann
skrifaði. Hann leit laumulega til dyranna
og gluggans og horfði stundarkorn á
blakkan dýrðlinginn, áður en hann byrj-
aði á bréfaskriftunum. Pappírsörkina hafði
hann lagt á eldhúsbekkinn og kropið á kné
við hann.
„Elsku afi minn, Konstantín Makarýts,“
skrifaði hann, ,,ég ætla að skrifa þér bréf.
Ég óska þér gleðilegra jóla og blessunar
allra Guðs engla. Ég á hvorki mömmu né
pabba. Þú ert allt, sem ég á.“
Vanka leit til gluggans, þar sem bjarm-
inn frá kerti hans endurspeglaðist, og í
huganum sá hann afa sinn, sem var næt-
urvörður hjá Zivarefffélaginu. Hann var
aldraður maður, sextíu og fimm ára,
lítill vexti, en óvenjulega ötull og
eljusamur, broshýr og voteygur. Hann
svaf í eldhúsi vinnufólksins á daginn og
glettist við eldastúlkurnar. Um nætur
reikaði hann kringum bygginguna í víðri
gæruskinnsúlpu og með lurk í hendi. Á
eftir honum vöguðu hundamir, Lubba —
gamla tíkin — og Hrafn, sem svo var
nefndur, sökum þess, hve stirndi á svart-
an, langan skrokk hans. Bæði hengdu þau
hausana. Hrafn var óvenjulega flírulegur
og skemmtilegur hundur. En þótt hann
horfði jafn vingjarnlega á gesti sem hús-
bændur sína, var honum samt ekki að
treysta. Undir allri hans auðmýkt og ástúð
bjó gaumgæfandi illfýsi. Enginn var hon-
um leiknari í því að stökkva upp á borðið
og grípa þar fiskstykki eða kjötbita, laum-
ast inn í búrið eða kála hænuunga. Oftar
en einu sinni hafði hann verið því nær lapp-
arbrotinn, tvívegis hafði hann verið hengd-
ur upp, í hverri viku var hann barinn til
óbóta. En hann var ævinlega fljótur að
jafna sig.
Á þessari stundu hlaut afi Vanka að
standa við hliðið, drepa titlinga og horfa
á skær Ijósin í gluggum þorpskirkjunnar,
stappa niður fótunum í hnéháum stígvél-
unum og gera að gamni sínu við vegfar-
endur. Kylfan mundi hanga við beltið.
Hann varð líklega að berja sér til að
halda á sér hita, og öðru hverju heyrðist í
honum þurrakjöltur, eins og títt er um
gamla menn. Stundum hnippti hann í þernu
eða eldastúlku, sem gekk framhjá.
A.nton Pavlovitsh Tjekov, rússneskur rithöfundur
(1860—1904), var sonur ánauðugs bónda, hann
nam læknisfræði og var sjálfboðaliði við sjúkra-
hús, þegar kólerufaraldurinn gekk 1892. Hann
byrjaði rithöfundarstarfsemi sína sem kímni-
skáld undir dulnefninu Tjechonte; því næst reit
hann margar smásögur, sem báru svip mikillar
svartsýni, sérstaklegar eru lýsingarnar frá Sacha-
lin (1895) hryllilegar. Þar sem hann var brjóst-
veikur dvaldi hann um tíma (ásamt Maxim
Gorki, rithöfundinum fræga) á eyjunni Capri.
Hann kvæntist hinni mikilsmetnu og duglegu
leikkonu frú Knipper-Tjekov, sem lék í mörgum
leikritum hans. Þau eru eins og smásögur hans,
stutt ágrlp, sem bera vitni um skarpa athyglis-
gáfu, mikla tilfinninganæmi og stundum einnig
góðlátlega kimni. Þekktustu leikritin eru „Máf-
urinn", „Vanja frændi“, „Þrjár systur" og
„Kirsuberjagarðurinn" (síðasta verk hans).
Tjekov er snillingur í smásagnasmíði eins og
Maupassant; Tolstoj segir um hann, að hann sé
einn af þeim fáu rithöfundum, hvers sögur mann
langi til að lesa aftur. Hann er sérstaklega snjall
að lýsa hinu andlega og sálarlega ráðleysi hins
gáfaða „menntamanns" gagnvart smámunum og
ruddaskap hversdagslífsins, vegna hans eigin sið-
ferðilegu galla. Hann ber líka oft saman miskunn-
ar- og ístöðuleysi hins menntaða manns og góð-
mennsku almúgamannsins til vitnis um eymdar-
ástand þeirra menningartíma, sem við lifum á.
„Okkur vantar vilja, dugnað og stöðuglyndi!"
er neyðaróp Tjekovs. Hið ömurlega andrúmsloft
frá ríkisstjóm Alexanders III. hefir sett svip
sinn á skoðanir og skáldskap Tjekovs, þó að
grilli stundum i vonina um betri tíma.
„Eigum við að fá okkur korn í nefið?“
spurði hann og rétti kvenfólkinu pontuna
sína.
Og kvenfólkið tekur ofurlítið í nefið og
hnerrar.
Einhver óskiljanleg kæti grípur gamla
manninn. Hann hlær og hrópar:
„Burt með það. Annars frýs það við
nefið.“
Hann gefur hundunum í nefið líka.
Lubba hnerrar, fitjar upp á trýnið og
svífur burt, sár-móðguð. Hrafn afþakkar
tóbakið kurteislega og dillar rófunni. —
Veðrið er dýrlegt, enginn vindblær, frost
og heiðríkja. Það er orðið fulldimmt, en
þó sést þorpið mætavel: hvít þökin
og reykjarlopinn upp úr reykháfunum,
snjóskaflarnir og hrímgrá trén. Úti í
himingeimnum blika bjartar stjörnur, og
mjaltakonumar eru svo skýrar fyrir sjón-
um, að það er engu líkara en þær hafi
verið fægðar með skarasnjó fyrir hátíð-
ina. . . .
Vanka andvarpaði, dýfði pennanum í
blekbyttuna og hélt áfram að skrifa:
„I gærkvöldi var ég barinn. Húsbóndinn
dró mig á hárinu út í garðinn og lúbarði
mig með skóleista, af því að ég hafði
sofnað óvart, þegar ég átti að rugga
krakkanum hans í vöggunni. Og í vikunni
sem leið skipaði húsmóðirin mér að hreinsa
síld, og ég byrjaði á sporðinum. Þá tók
hún síldina og rak hausinn á henni fram-
an í mig. Vinnufólkið stríðir mér og send-
ir mig í krána eftir vodka-brennivíni og
lætur mig stela agúrkum frá húsbóndan-
um, og húsbóndinn lemur mig með því,
sem er hendi næst. Mat fæ ég engan; á
morgnana er það brauð, mjölgrautur á
daginn og aftur brauð á kvöldin. Teið og
kálsúpuna hesthúsa húsbændurnir. Þau
láta mig sofa í anddyrinu, og þegar krakk-
inn þeirra grætur, fæ ég alls ekki að sofa,
heldur verð ég að rugga vöggunni ....
Elsku afi! 1 Guðs nafni, taktu mig héðan
og farðu með mig heim í þorpið okkar.
Ég afber þetta ekki lengur. Ég krýp á
kné fyrir þér, og ég mun biðja Guð aftur
og aftur, að ég verði tekinn héðan, því að
annars dey ég . . .“
Munnvik Vanka voru farin að herpast
saman. Hann þurrkaði sér um augun með
óhreinni hendinni og hristist af ekka.
„Ég skal skera tóbakið fyrir þig,“ hélt
hann áfram. „Ég skal biðja fyrir þér, og
ef ég geri eitthvað Ijótt, skaltu húðstrýkja
mig. Og ef þú heldur, að ég geti ekkert
gert til gagns, ætla ég að biðja verzlunar-
stjórann, í nafni Jesú Krists, að lofa mér
að hreinsa skóna sína, og ef það bregzt,
get ég hjálpað til við gegningarnar í stað-
inn fyrir Fedju. Elsku afi! Ég afber þetta
ekki lengur. Ég verð drepinn. Mig langar
mest til þess að strjúka heim í þorpið
okkar, en ég hef enga skó, og ég er svo
hræddur við kuldann. Þegar ég stækka,
skal ég sjá um þig, og enginn skal gera
þér illt, og þegar þú deyrð, skal ég biðja
fyrir sálu þinni, að hún fái frið, alveg
eins og ég bið fyrir mömmu Pelagúeyju.
Svo er það með Moskvu — þetta er svo
stór borg. Hér eru hús ríkra manna, mik-
ið af hestum, en engar kindur, og hund-
arnir eru svo grimmir. Börnin ganga ekki
um göturnar með stjörnu á jólunum, og
maður má ekki syngja. Einu sinni sá ég
öngla og færi í búðarglugga, og hvort
tveggja var til sölu, og önglarnir voru
fyrir alls konar fiska og fjarskalega fall-
egir. Þar var einn öngull, sem hægt var
að veiða á urriða, sem er heilt pund að
þyngd. Og hér eru búðir, þar sem seldar
eru byssur eins og þær, sem húsbóndinn
á, og ég er viss um, að þær kosta hundrað
rúblur hver. Og í kjötbúðunum eru skóg-
Frh. á bls. 39.