Vörður - 03.01.1925, Blaðsíða 3

III. ár.
Reykjavík 3. janúar 1925.
1. blað.
Ár ni alpingism. J ó ns s o n frá Múla, sem ráð-
inn er ritstjóri »Varðar«. frá 1. jan. þ. á., eins og áð-
ur hefcr verið skgrt frá, hefir beðið mig að gegna ril-
stjórn blaðsins áfram fyrir sig, um óákveðinn tíma.
Kr islj á n Al b e r t s o n.
Framtíð íslenskrar tónlistar,
Það eru rúmar þrjár aldir síð-
an Pælestiina og Montverde lögðu
grundvöll tískrar kljómlistar á
ítaliu. Nokkrusíðar fluttiSchutz
nýju stefnuna til ættlands síns,
og varð frökiuður þjóðlegs þýsks
skóla. Tvpr aldir eru síðan
Bach reisti káborgir listar sinn-
ar í Leipzig, en fyrir stórri öld
óx fyrsti gróður tfskrar hljóm-
listar meö vorrænum nágrönn-
um vorum.
Nú loks á 20. öldinni siglir
landinn í kjölfarið. Við erum
seinir á okku:. Öldum saman
voru Hucbajdsquintarnir, sem
urðu innlyksalhjer á miðöldun-
um, kyrjaðir llgum rómi ímold-
arkofunum. Vfur og hörmung-
ar lögðust þiíngt fyrir brjóst
búandauum. ..iðlegar líkams-
hreyíingar, vJgg mjaðmanna,
danssporin, sim gátu hljóðlíð-
anda og útflúrssöng suðurlanda-
búa, lágu ekki fyrir frónskum
alþýðumönnunv. Islensku þjóð-
lögin eru ravjfuð fyrir munni,
þegar barist er hægum skrefum
móti norðaustanhríð. Hljóðfall-
ið er blýþungt og feðmi lag-
anna sjaldan jieira en sexund.
Við skál liðkVst landinn; þá
fæðast drykK;usöngvar með
skímu af Bko'óraturct, en það
er ekki ítalskt Chianti, nje ung-
verskur Tokavef, sembersöngv-
ana, heldur Jveiskt og sterkt
norrænt ko» nbyennivin.
Khkjutó) : gundi voru því
einráðar framundir miðja
stu öld. I isyrjun aldarinn-
ar reið Magnúr konferensráð í
'Ziðey á vaðið og vildi bann-
færa quintsönginn og gregori-
anslta tónið. en varð lítt ágengt.
Löngu síðar fekk svo Pjetur
CuðjohnseD inrieitt »nýja söng-
inn«, og útrýmdist þar með
smámsaman hinn forni. Hjer
skal ekki um dæmt, hvort þar
hafi farið betur eða ver, enda
hlaut þessi eudurbót að koma
fyr eða síðar. En víst er það,
sð quintsöngurinn var þjóðleg-
ur og ekki mjög óáheyrilegri,
en söngvar þéir, sem rumdir
eru af söngfjelögum núumþorp
og sveitir allar.
Nú er að lifna fyrsta glæta
sjálfstæðrar íslenskrar tónlistar,
og verður ekki sagt enn, hverja
stefnu þróun hennar muni taka,
en hjer skal reynt að benda
Stuttlega á leiðir og vegu, er
mættu verða gengi listarinnar
heillavænlegir. Pjóðlegur er sá
vísir ekki, sem fyrir hendi er,
og ekki hægt að tala um neinn
íslenskan »skóla« enn. Pau fáu
tónskáld, sem hafa risið hjer á
seinni árum, hafa átt erfitt upp-
dráttar. Bægir sumum vankunn-
átta, enda ekki fært nokkrum
tónlistarmanni, að fá hæfilega
ment hjer á landi. Svb. Svein-
björnsson hefir sjeð það ráð
vænst, að dvelja daga sína er-
lendis, og hefir það ekki orðið
til þess, að list hans yrði þjóð-
legri. Hún hvilir enn á grund-
velli Schumann - Mendelsohn-
skólans, hefir hina innilegu,
klassisku »cantilene« Mendel-
sohns til að bera, en þrátt fj'r-
ir formfegurð söngva (og sjer í
lagi kóra) hans, og vinsældir
þairra um land alt, er ekki hægt
að sjá fram á, að sú stefna
verði áhrifamikil um ókomna
tónlist. Sigfús Einarsson hefir f
söngvum sínum notað þjóðleg
efni. Er raddsetning hans tísk-
ari en Svb. Svb., en hann stend-
ur að baki þvi tónskáldi að
eðlisgáfum og »kontrapunktiskri«
kunnáttu.
Aðrir sem komið hafa fram
á sviðið f tónskáldageríi, syngja
af hjartans lyst, oft af gáfum, en
sjaldnar af kunnáttu.
Enginn þessara manna hefir,
svo jeg viti, ráðist f stærstu form
listarinnar. Pað er engin íslensk
ópera til, engin sinfonia, ekkert
oratorium, og erlend verk af
þvf tagi, hafa aldrei heyrst hjer
í heild. Skilyrðin til þess eru
ekki fyrir hendi. Pað skortir
fastan, lærðan kór, það skortir
orkestur. Pess er ekki að vænta,
að tónskáldin smfði verk, sem
engin von er um, að geti kom-
ist fyrir almenningsheyrnir. En
meðan listamennirnir þurfa að
leita sjer alhvarfs út um viða
veröld og fyr en kornin er á
hjer í Reykjavík föst miöstöð
íslensks tónlífs, verður engin ís-
lensk hljómlist til.
Alþingi styrkir efnilega menn
til náms og er það þakkgrvert.
En það eitt er ekki nóg, ef lista-
maðurinn þarf svo að flýja
land að loknu námi. Pað verð-
ur að skápa skilyrði til þess,
að hann hafi ekki einungis, of-
an í sig og á, heldur fyrst og
fremst, að hann geti beitt kröft-
um sínum á hlutverk, sem eru
þess verð.
Tilkostnaður yrði ekki mikill
við að koma upp fyrirtækjum
til listþrifa, en þing og stjórn
þyrftu að taka málið í hendur
sínar. Er þar ekki til mjög mik-
ils ætlast, en þó ef til vill of-
vaxið þeirri stefnu, sem ekkert
telur framfarir, nema jarðabætur.
Fyrsta, greiðasta og eðlileg-
asta sporið f þessa átt, væri að
koma á »motet-kór« við dóm-
kirkjuna í Rvík. Yrði þá að
setja kantor við kirkjuna auk
organista, og væri hann kostað-
ur af ríkisfje.
Hentugast væri, að fá til þess
útlending, sem væri vel að sjer
um kórsöng, gæti kent söngeft-
ir nótum o. fl. Sópran og alt-
raddir kórs þessa væru drengir
7—13 ára, og teknir úr barna-
skólanum, en tenórar og bass-
ar úr mentaskólanum eða öðr-
um opinberum skólum. Á 1—2
árum gæti verið kominn hjer
á slofn kór, sem hefði á boð-
stólum motettur Bachs og sam-
tíðarmanna hans, messur Pale-
strína o. fl. Slíkir kórar eru
mjög tíðkaðir með öðrum þjóð-
um, og hafa ýms mestu tón-
skáld (m. a. Haydn, Schubert),
fengið fyrstu söngment sína þar.
Kostnaður yrði að eins laun
söngstjórans og nótnakaup, en
er fram liðu stundir, gæti kór-
inn fleytt sjer fram sjálfur á á-
góða söngskemtana.
Hinn liðurinn, orkestrið er
erfiðari viðfangs. Óhugsandi er,
að í jafnlitlum bæ og Rvík er,
geti meðlimir stórrar hljómsveit-
ar verið annað en »dilettantar«
að mestu leyti. En það vill svo
illa til að piano og harmónium
eru orðin aðalheimilishljóðfærin
hjer, og læra sárfáir á fiðlu, en
færri á önnur orkesturhljóðfæri.
Pað tíðkast mikið í öðrum
löndum, að menn komi saman
á heimilum að kvöldi dags
hver með sina íiðlu eða cello
til quartettleiks. Sá siður er auð-
vitað ekki til, þar sem enginn
kann að fara með þessi hljóð-
færi, og er því öll hljómlist á
heimilum hjer í mestu niður-
lægingu. Er leitt, að stroklist
skuli vera svo lítt stunduð hjer,
og hafa þó fiðla, viola og cello
margt umfram piano og har-
moníum.
Vonirnar um, að gott orkest-
ur kæmist hjer á fót, hafa ekki
verið miklar. Reynt hefir verið,
að halda við hljómsveitum með-
al hjávirkra, en hafa stöðugt
lognast útaf aftur, enda stofn-
aðar f mjög svo ófullkominni
mynd, því að mörg hljóðfæri
hefir vantað. Nú lifnar aftur
vonartýra um, að stofnun or-
kesturs geti orðið fær: með bygg-
ingu þjóðleikhússins fyrirhugaða.
Par mætti slá tvær flugur í einu
höggi, hefja leiklistina og hljóm-
listina.
Enda þótt ekki sje tilætlast, að
óperur sjeu á leikskránni fyrst
um sinn, hlýtur það að verða
síðar, og er sjálfsagt að leggja
grundvöll þess, undireins og
leikhúsið tekur til starfa. En
það má ekkert kák eiga sjer
stað við það; 6—8 manna sveit
með piano-undirleik væri frá-
leit; því að slík samstilling er
og verður »salon«- eða »kamm-
er-musik«, og getur aldrei orðið
vísir tii orkesturs. Betri væri
stroksveit áu undirleiks, 10—12
manna, t. d. 5 fiðlur, 2 violae,
3 celli og 2 bassfiðlur. En best
væri — jeg er vonlítill um slíkt
—, aö hafa sveitina eins full-
komna og unt er frá fyrstu. Pað
væri þá, ef farið er eins langt
og hægt er: 2 flautur, 2 obair,
2 clarinettur, 2 fagott, 2 horn,
2 trompetar, 7 fiðlur, 3 violae, 3
celli, 2 bassfiðlur og pákar =
28 manns. Petta eru mjög litlar
kröfur á erlendan mælikvarða.
Til samanburðar: borgin Gotha
í Thuringen (70.000 íbúar) á
óperuhús, sem leikið er i hvern
virkan dag. Orkester þess er
um 60 manna, og aukið alt að
90 mönnum við nýjar óperur
(Wagner, Rich. Strauss o. fl.).
Allflestir hljómleikarar sveitar-
innar hafa tónlist að atvinnu.
Petta er ekki einsdæmi, en tek-
ið af handahófi. Hjer, i höfuð-
stað ríkisins, er farið fram á 28
hjávirka hljómleikara — og öll
vandkvæði á því.
Til þess að kenna meðferð
hljóðfæranna, þyrfti auðvitað að
fá færa útlendinga, einn eða tvo.
Kenslan yrði að vera eins ódýr
og hægt er, helst ókeypis, enda
væru kennararnir kostaðir af
fje leikhússins, eða ríkisfje.
Stjórnandi sveitarinnar væri
annar þessara manna, eða þá
íslendingur, og mun völ á mönn-
um í þá stöðu.
Skýjaborgir eru þetta, enn sem
komið er, og er leitt til að vita.
En motet-kórnum, að minsta
kosti, mælti koma upp með
sáralitlum kostnaði og fyrirhöfn,
og sætir furðu að það skuli
ekki hafa verið gert þegar. En
til þess, að nokkrar framfarir
verði í tónlífi voru, þurfa allir,
sem bera hljómlist fyrir brjósti,
að leggja nokkuð á sig — og
sem hernaðarráðstöfun: að gera
eins miklar kröfur og unt er.
Pá fæst ef til vill einhver hluti
af því sem beðið er um.
Emil Thoroddsen.
Alþingi er hvatt saman 7.
febrúar næstkomandi, viku fyr
en venja er til. Er ástæðan sú,
að byrjun þings þennan dag
fellur betur saman við skipa-
ferðir kringum land.
LeikhúsiO.
Veislan á Sólhaugum.
Við tslendingar þreytumst
seint á því að stara inn i forn-
öldina, dáðst að glæsimennum
hennar, siðum og háttum.
í eðli okkar er eitthvað, sem
finnur að það á heima í hinu
örlagaríka, ólgandi lifi er sögur
og þjóðsagnir greina frá, —
þráir að standa augliti til aug-
litis við kappana er skreyttust
pelli og purpura, og konurnar
með eldinn í hjartanu. Veisl-
urnar fornu, þar sem ekki var
til sparað í skrauti og risnu, en
þar sem mörgum örlagaríkum
ráðum var ráðið, hafa margar
kvöldvökurnar verið umræðu-
efni út um allar sveitir lands-
ins, og gert baðstofurnar hlýrri
og bjartari, en ella myndi ver-
ið hafa.
Tvö af þeim leikritum Ibsens,
sem efniviöirnir í eru sóttir í
fornsögurnar, hefir Leikfjelag
Reykjavíkur sýnt hjer, — Vík-
ingana á Hálogalandi í fyrra
og Veisluna á Sólhaugum nú, —
tvö leikrit, sem eru vissulega
langt frá því að sýna stærð og
snild hins mikla skáldjöfurs, en
hinsvegar sýnilega vaiinúrþeim
flokki leikrita hans, sem allar
líkur benda til, að hrífi okkur
íslendinga mest. Pví er vel far-
ið, að Leikfjelagið hefir valið
þessi leikrit. En það er ekkert
smáræði, sem ráðist er í af því
að sýna Veisluna á Sólhaugum.
Leikendafjöldinn, búningarnir,
hljómsveitin, — alt hlýtur það
að kosta ógrynni fjár á ísl. Ieik-
húsmælikvarða. Og likur eru til,
að Leikfjelagið hafi þurft að
treysta meir en nokkru sinni
áður á það, að Reykvikingar
kynnu að meta starf þess, svo
allur útbúnaður gæti orðið eins
fullkominn og raun ber vitni
um. Og láta Reykvíkingar von-
andi ekki það traust sjer til
minkunar verða. Gefur hin mikla
aðsókn að leiknum, öll þau
kvöld er hann hefir verið sýnd-
ur, góðar vonir um það. Enda
fer enginn erindisleysu í leik-
húsið að þessu sinni. Skraut-
legri búningar, yndislegri hljóð-
færasláttur en kostur hefir ver-
ið á áður, gera komuna þangað
minnisstæða. Og meðferð margra
leikendanna á hlutverkum sín-
um, gera hana það líka.
Sumir þeirra, sem undanfarna
vetur hefir verið tvísýnt um,
taka nú í vetur hvert viðfangs-
efnið eftir annað föstum og ó-
hikandi tökum. Og þeim, sem
sjeð hafa leik sumra þeirra i
Pjófnum, t. d. Óskars Borg og
frú Soffíu Kvaran, kemur það
ekki á óvart, þó persónurnar i
Veislunni á Sólhaugum reynist
þeim ekki eríiðar viðfangs.