Vörður - 03.01.1925, Qupperneq 6
1
4
V Ö R Ð U R
Heidiirsme3>Iii, 1. þ. m.
voru nokkurir menn, innlendir
og útlendir, sæmdir riddara-
krossi Fálkaorðunnar. Þar á
meðal voru þessir: A. V. Tuli-
nius, forseti S. í. S., síra Einar
Jónsson prófastur á Hofi, Ein-
ar Jónsson myndhöggvari, Guðm.
Jónsson, skipstjóri, Ingibjörg H.
Bjarnason, alþm., Jón Guð-
mundsson, hreppstjóri á Sauð-
árkróki, Jón Halldórsson trje-
smiðameistari, Jón Ólafsson,
framkv.stj., Ólafur Eggertsson,
hreppstj., KróksQarðarnesi, Ól-
afur Jóhannesson, konsúll, Pat-
reksfirði, P. J. Thorsteinsson frá
Bíldudal, Runólfur Halldórsson,
hreppstjóri, Rauðalæk, Pórhall-
ur Daníelsson, kaupm. Horna-
firði, Pórarinn Guðmundsson,
kaupm. Seyðisfirði, prófessor
Craigie, prófessor Paul Hermann,
magister Carl Kúchler, háskóla-
bókavörður Heinrich Erkes.
Þýskui* tog'avi, »Ulrich
Schulmeyer« að nafni, strandaði
nú í vikunni í dimmviðrishríð
á skeri vestur af Hjörsey á
Mýrum. Skipverjar komust allir
af, en ólíklegt er talið að skip-
inu verði bjargað.
Hafsigliiig. Laust fyrir kl.
7 að rnorgni hins 29. des. sigldi
togarinn »SkaIlagrímur« á kola-
skipið »Inger Benedicte«, er lá
úti á Engeyjarsundi, og sökk
það á svipstundu, en allir menn
björguðust. Var það 2300 smál.
að stærð. Guðm. Jónsson, skip-
stjóri á »Skallagrími«, var í
landi þegar slysið varð.
íslensk kvikmynd. Hr.
Loftur Guðmundsson hefir á
liðnu ári ferðast um ísland og
\. tekið kvikmyndir af landi og
Iþjóð, sem nú er byrjað að sýna
í Nýja bíó. Myndin sýnir fyrst
höfuðstaðinn, útlit hans og bæj-
arbrag, þá smábæina út um
land, íslenska náttúrufegurð til
sveita og upp um fjöll og firn-
indi, íslenska atvinnuvegi og
þjóðháttu, kvenbúninga vora og
íslenska kvenfegurð. Frá land-
búnaðinum eru sýndar mynd-
ir af heyvinnu bæði með nýju
og gömlu búskaparlagi, slætti
með ljá og með vjelum, hey-
þurkun, heybandi og hey-
lestum, ennfremnr mjöltun á
kúm, strokkun, rjettarfje og
rjettalífi, lambfje að vorlagi, út-
skipun á hestum o. s. frv. Hr.
L. G. hefir farið út með togur-
unum, bæði á síldarveiðar og
þorskveiðar og tekið myndir af
vinnubrögðunum á skipunum.
slðan af síldarsöltun, fiskþvotti,
fiskþurkun o. s. frv. Loks eru
myndir af komu amerísku- og
itölsku flugmannanna til Reykja-
víkur í sumar.
Allar eru myndirnar prýðilega
teknar, niðurröðun þeirrá góð
og tekstinn sem fylgir þeim á-
gætur, skýr, fræðandi og smekk-
lega gerður. Engin vafi er á því
að þessi mynd verður til þess
að vekja athygii á íslandi víða
um heim og hún ber landi og
þjóð söguna vel. Unun var að
því að sjá átök og atorku bænda-
fólks og sjómanna við vinnu
sína og gat engum dulist að
kraftþjóð og manndómsfólk
byggir Iand vort.
Helst mætti það að myndinni
finna, að hún snýr sjer of ein-
hliða að náttúru landsins og
atvinnulífi þjóðarinnar. Vel hefði
mátt enda á nokkrum myndum
er mintu á æðri menningu vora
og andlegt líf, það hefði prýtt
og fullkomnað þann þjóðarsvip,
sem myndin annars sýnir: Hús
Einars Jónssonar, hann sjálfur
á vinnustofu sinni, Einar Bene-
diktsson stígur á land í Reykja-
vik, Helgi Pjeturs á götu, Einar
H. Kvaran við skrifborðið, Guðm.
Finnbogason talar af þinghús-
svölunum 1. des., Sigurður Nor-
dal flytur fyrirlestur á háskól-
anum, Bjarni frá Vogi talar á
fundi í Neðri deild, Ásgrímur
eða Kjarval með pentgrind og
litakassa á göngu úti á víða-
vangi, Guðm. Friðjónsson á
hlaðinu á Sandi o. s. frv.
En hvað um það — svo langt
sem myndin nær er skylt að
þakka hr. L, G. fyrir hana og
óska þess að hún megi sem
víðast um heim fara.
Andstæðingar ,,Varðaru
hefna sín.
Utan af landi berast þær
fregnir, að mikil vanskil hafi
víða orðið á »Verði«, sem send-
ur var með síðustu póstum, og
fylgir það með, að varla verði
þau með öðru skýrð en því, að
póstafgreiðslumenn sem óvin-
veittir ern blaöinu, sjeu valdir
að þeim, í einni sýslu hefir
komist upp um Tíma-mann, að
hann hefir falsað fjölda undir-
skrifta undir uppsögn á »Verði«,
sem send var afgreiðslumanni
blaðsins. Er sýslumaður nú að
rannsaka þetta mál, og sætir
viðkomandi auðvitað þeirri
hegningu fyrir athæfi sitt, sem
lög ákveða, og eins aðrir þeir,
sem uppvísir verða að glæp-
samlegu framferði til þess að
hindra viðgang og útbreiðslu
»Varðar«.
illísillii.
Eftfr síra Eirík Albertsson
á Hesti.
Framh.
Samkvæmt þessu virðist eðli-
legt að hugsa sjer heppilegasta
fyrirkomulag alþýðumenningar-
innar þannig, að bættur yrði
bókakostur þjóðarinnar fyrst og
fremst. Að auka hann að vöxt-
unum er ekki svo mikil þörf,
en að gæðum þyrfti honum að
fara fram. Hafa þar ritdómarar
mikið verk að vinna og ekki
vandalaust. Dugir þqr ekki að
sjá í gegnum fingur sjer eða
berja í brestina, heldur að segja
kost og löst á bókunum svo að
lestrarsmekkur alþýðunnar spill-
ist ekki meira en orðið er. Eh
með rækilegri ritskoðun og gagn-
rýni að ryðja braut því almenn-
ingsáliti, er kröfur gerði til að
fá góðar bækur, en ekkert rusl.
En jafnhliða þyrfti þá að styrkja
vel efnilega rithöfunda, er væru
búnir að sýna tilþrif og listvísi,
ef þörf gerðist. En framar öllu
öðru myndi á þessu sviði hin
glæsilega tillaga prófessors Sig-
urðar Nordal að gagni koma er
hann gerði grein fyrir í ágætri
ritgerð í Skírni 1919. Ritgerðin
heitir Þýðingar, og hefir verið
vísað til hennar hjer að framan.
Leggur hann þar til að úrvals
bækur og rit úr erlendum mál-
um verði þýdd á íslenska tungu
undir forustu eins manns, er
því vandastarfi væri vaxinn. Að
öðru leyti vísa jeg til ritgerðar
prófessorsins.
í þessari nefndu ritgerð er
gert ráð fyrir, að þessar þýddu
bækur yrðu svo ódýrar að allur
þorri manna gæti eignast þær.
En að bækurnar gætu orðið al-
mennari er mikið nauðsynjamál
til þess að þær komi að liði til
að byggja upp alþýðumenningu
þjóðarinnar. Pví að þótt lestrar-
fjelög og bókasöfn sjeu góð og
gagnleg þyrfti þó hvert heimlli
að eignast dálítinn úrvalsbóka-
kost. Pví að það er heimilis-
menningin, sem fyrst og fremst
þarf að efla og bækurnar eru
þar eitthvert besta ráðið. »Bóka-
safn á heimili er eins og dálítil
Hliðskjálf. Pað má setjast við
það og sjá um alla heima, sitja
kyr á sama stað og samt að
vera að ferðast. Alt sem eflir
heimilismenninguna, eflir sveit-
irnar, en viðgangur þeirra er
lífsskilyrði fyrir menningu og
heilbrigði þjóðarinnar. Með aukn-
um bókakosti mundi líka heim-
ilisfræðslan aukast af sjálfu sjer,
bæði foreldrar og börn mundu
lesa meira, foreldrarnir fræða
börnin og mentast á því sjálíir«.
[Sig. Nordal: Pýðingarj. Pá öðl-
aðist andleg vaxtarþörf æsku-
mannanna fullnægingu heima
að meiru leyti en nú er farið
að verða. Þeir fengju því að
vaxa eðlilega upp af rót sinni
eins og vera ber.
Hins vegar er þó sjálfsagt, að
lestrarfjelög og bókasöfn ann-
ist um bókaforðann að nokkru
leyti. Væri þá nauðsyn að lestr-
arfjelag væri í hverri sveit eða
sókn, er ætti bókasafn. Kalla
mætti það undirbókasafn. En
bver sýsla ætti yfirbókasafn, er
keypti þær bækur, er dýrari
væru og minna notaðar. Eink-
um bæri yfirbókasafninu að
kaupa bækur á erlendum mál-
um, að svo miklu leyti, sem
þýðingarnar fullnægðu ekki þeirri
þörf.
Á þennan hátt væri búið að
tryggja sjálfsmentun og menn-
ingu heimilanna, að mjög miklu
leyti, en að því þarf alt að
hníga, og yrðu þau þá jafnframt
fær um að annast uppeldismál-
in nokkuð áleiðis. Barnaskóla
skyldi því ekki reisa í sveitum
og börnin ekki slitin frá heim-
ilunum. En til styrktar ogstuðn-
ings heimilisfræðslunni myndi
þurfa einn umsjónarmann, er
vandað væri til, í hverju fræðslu-
hjeraði. Hann ferðaðist á milli
heimilanna til að leiðbeina og
hjálpa til [Þar sem um lítil
fræðsluhjeruð væri að ræða gæti
einn umsjónarmaður dugað í
tveimurj. Jafnhliöa þvi væru og
prestarnir sjálfsagðir til að vera
heimilunum til aðstoðar.
Á þennan hátt væri að mestu
unglingafræðslu fram að ferm-
ingaraldri sjeð borgið.
En samhliða þessu þyrfti að
koma á fót mentandi fjelagslífi.
Hinir starfandi menn á því
sviði yrðu að vera sjálfboðalið-
ar. Samkvæmt því vildi jeg
kalla þá stoð alþýðumenningar-
innar frjálsa menningarstarfsemi.
Færi hún sumpart fram sem
fyrirlestrastarfsemi sumparl sem
samlestrar (studiecirklar). Að
sjálfsögðu gæti fyrirlestrasiarf-
semin átt bakhjall þar sem al-
þýðuskólarnir væru og ung-
mennafjelögin, en á sjálfboða-
liðshugmyndinni þyrfti starf-
semin að byggjast. Um fyrir-
komulag fyrirlestrastarfseminnar
þarf hjer ekki að tala, því að
slík starfsemi er kunn hjer á
landi.. Nú er að eins um það
að ræða að sveigja starfsemi
þessa inn á svið alþýðumenn-
ingarinnar með ákveðið mark
fyrir augum. En um samlestra
eða samnámsstarfsemina er öðru
máli að gegna. Hún er svo ung
og tiltölulega lítið útbreidd nema
í forgangslandinu, Svíþjóð; en
hinsvegar eru sumar hliðar
hennar svo íslenskar í eðlisínu,
að hún myndi eiga hjer við.
Samlestra- eða samnámsform-
in eru þrjú aðallega:
1. Pátttakendur hittast nokkr-
um sinnum á vetri, lesa upp úr-
valsrit og spjalla um þau. Petta
minnir mjög á kvöldvökurnar
íslensku, þar sem einn las eða
kvað fyrir alt heimilisfólkið, en
þegar lesandinn lók sjer hvíld,
var spjallað um það sem lesið
hafði verið.^2. Pátttakendur fá
sjer ltennara. Hann fer yfir það
efni, sem stundað er ýmist með
því að hlýða yfir eða með þvi
að hann og nemendurnir tala
saman um það. 3. Því efni sem
stundað er, er raðað og skift
að nokkru leyti milli þátttak-
enda. Formaður er kosinn, á-
kveðið hve oft skuli komasam-
an o. s. frv. Á hverri samkomu
eru umræður innleiddar með
fyrirlestri, sem einhver þátttak-
andi flytur, og hann hefir und-
irbúið frá byrjun starfsársins.
Meðal þroskaðri manna, er þetta
síðasta fyrirkomulag mjög not-
að. En til þess að koma sem
bestu stipulagi á starfsemina,
semja forystumennirnir tillögur
cg uppköst um niðurröðun á
ýmsum viðfangsefnum, sem
sennilegt er að tekin verði til
meðferðar, gefa leiðbeiningar um
bækur, sem styðjast megi við,
til að kynna sjer efnið. [Sbr.
Arnór Sigurjónsson: Um frjálsa
alþýðlega mentastarfsemi áNorð-
urlöndum]. Pær greinir, sem
stunda mætti þannig, væru t. d.
þættir úr almennri sögu, ís-
lenskar bókmentir, sálarfræði,
siðfræði og ýmsar greinir fje-
lagsfræðinnar.
Slík inentastarfsemi þarf nauð-
synlega að eiga aðgang að bóka-
söfnum. Gæti þar sveita og
sýslubókasöfnin komið að góðu
haldi. Húsakynni þyrfti þessi
frjálsa menningarstarfsemi að
eiga líka aðgang að. Að svo
miklu leyti, sem ekki værihægt
að láta hana fara fram til skift-
is heima hjá þátttakendunum,
mætti setja hana í samband við
kirkjuferðir, en einkum væri á-
kjósanlegt að hún ætti griða-
stað í húsakynnum ungmenna-
fjelaganna.
Það cr auðsætt mál, að slík
frjáls menuingarstarfsemi til
sveita, gæti orðið að hinu mesta
og besta liði til að styrkja og
efla heimilismenninguna yfirleitt,
fullnægja að talsverðu leyti and-
legum þörfum unglinganna og
því sporna við því, að æsku-
menn úr sveitum leituðu burt
úr þeim.
En til eflingar alþýðumenn-
ingunni, með þessari þjóð þyrfti
og að fjölga alþýðuskólum í
sveitum frá því sem er. En
framar öllu öðru þyrfti þá að
haga mentastarfseminni þannig,
að hún væri fyrst og fremst lif-
andi þáttur í viðreisn og efl-
ingu íslenskrar alþýðumenning-
ar. Pað vill oft verða að dauðri
þekkingu sje of mikið troðið í
nemendurna án þess að setja
hana í samband við lífog þroska.
En á þann veg verða menn ó-
sjálfbjarga í hugsun og leiðir á
allri andlegri viðleitni. Á þessu
sviði liggur meginsynd og yfir-
sjón margia skóla. Hjáþvískeri
yrði að sigla, því að öðrum
kosti geta alþýðuskólarnir ekki
orðið að liði í því starfi að
reisa við og efla íslenska al-
þýðumenningu. Hlutverk alþýðu-
skólanna er þvi að varðveita alt
gamalt og gott og vekja ng sjón-
arhorf og heilbrigð, fgrst og
fremst gagnvart manneðlinu og
manngildinu, (kemur þá til greina:
sálarfræði, trúarbragðasaga, al-
menn bókmentasaga, uppeldis-
fræði og siðfræði), pá gagnvart
einkennum og eðli þjóðlífsins og
köllunarstarfi mannsins innan ve-
bandaþess. (Par kemur til greina:
íslendingasaga, þjóðfjelagsfræði,
íslensk bókmentasaga og bók-
mentir og almenn saga að öðru
leyti, að ógleymdu móðurmál-
inu, sem er eins og rauði þráð-
urinn í þessu öllu saman). Ef
alþýðuskólar vorir eiga að verða
lifandi og máttugur liður í því
mikla nauðsynjastarfi þessarar
þjóðar, að reisa við og efla al-
þýðumenninguna, sveitamenn-
inguna, þarf megináherslan í
starfi þeirra að hvíla á því, er
nú hefir verið nefnt. Við það
má og á vitanlega að bæta t.d.
stærðfræði og aflfræði, danskri
tungu og landafræði. Hvort
meira yrði tekíð skiftir engu
máli í þessu sambandi.
En öll þessi menningarstarf-
semi til eflingar íslenskri alþýðu-
menningu þyrfti að eiga sjer
miðstöð, sem væri þessu starfi
sem sláandi hjarta. Miðstöð eða
meginsetur, þar sem blásið væri
i lúðrana, ábuganum haldið
vakandi, leiðbeiningar gefnar um
starfsaðferðir, en framar öllu
öðru, yrði hún að skapa með
áhrifum sínum ötula og liðfæra
forystumenn í starfinu í þágu
alþýðumenningarinnar út um
sveitir. Öflugum alþýðuháskóla
þyrfti því að koma á fót til að
annast um að halda andanum
vakandi í alþýðumenningar-
starfinu. En það ætti hanu ekki
að eins að geru meö því að
taka nemendur til kenslu vetr-
arlaugt, heldur og með því, að
hafa stutt námsskeið fyrir þá,
er væru stofnuninni andlega
skyldir. Eru þá einkum hafðir i
huga þeir, sem ynnu gott og
gagnlegt slarf út um sveitir
landsins í þágu alþýðlegrar
sveitamenningar. Frh.
Leiðrj etting;. Inn i grein
mína Pjóðkirkjan og viðboð hafa
slæðst nokkrar óviðkunnanlégar
prentvillur. Pessar helstar:
í 1. dálki greinarinnar stendur
»makað« f, mallað, í 2. dálki stend-
ur eitthvað um »niðurlægingukirkju-
staðsins« f. kirkjuástandsins; ein -
hversstaðar stendur, »trinetatus« f.
trinitatis.
II. II. Laxness.
Prentsmiðjan Gutenberg.