Vörður - 13.02.1926, Side 3

V Ö R Ð U R
3
efni, sem komið er úr fjarlæg-
um sveitum. En þau eru því
Tniður altof fágæt. Man jeg það
að i Lögbergi var fyrir fáeinum
árum brjef úr Borgarfirði svo
átarlegt og fjölskrúðugt, aö ná-
lega var það hjerað breitt út*
eins og málverk. — Og þetta
íkom frá Vesturheimi. Datt mjer
þá í hug, að fróðlegt væri að
sjá og lesa svona brjef úr öll-
mn sýslum.
Mena eru til víðsvegar, sem
’ritað gætu læsileg brjef. En þeir
þegja, enda til lítils að vinna,
þar sem óvinsældir eru vísar,
ef drepið er fingurgómi niður
þar sem óheilt er undir. Jeg
tala nú ekki um ef allri hend-
inni er stutt á, eða fæti stigið
á sára rist. — Svo fór fyrir
Sigurjóni, að hann drap fingri
á bakhluta Kaupfjelags Ringey-
inga og ekki þó nema fingri.—
Þetta fjelag er ekki persóna
með taugavef eða blóðrás, og
því siður heila eöa hjarta. En
þó kom hljóð úr horni og enn
'heyrist andvarpuð i ýmsum átt-
am. Jón Gauti Pjetursson hefir
tvivegis barið á skjöld sinn og
æpt heróp að Sigurjóni — í
seinna sinni nú eftir ár liðið,
svo að segja. —
En það var fyrsta ópið, að
Jónas frá Hriflu sendi norður í
sýsluna fúlgu af Morgunblað-
inu, sem flutti kafla úr brjefi
Sigurjóns og var því dreift út
meðal deilda fjelagsins, áður en
fulltrúar voru kosnir á aðal-
fund K. Þ. En á þeim fundi
átti að kjósa tvo menn i stjórn-
ina. Sigurjón var búinn að enda
sinn > tíma og var nú feldur frá
«ndurkosningu. Sagt varaðJón-
as Jónsson hefði þurft að hafa
tal af Húsavík alloft meðan
þessi fundur stóð og er það
irúlegt.
Sú var tíðin, að þingeyingar
þurftu ekki að hafa ráðgjafa í
Reykjavík um mál sín, þegar
þessi efni, ætti það þó svo að
vera.
Heilsusamlegt oghentugtvatns-
ból er betri hlunnindi á jörð,
en 20 pd. æðarvarp, þó að egg-
in sjeu ljúffeng og dúuninn
anjúkur.
Höf. talar þvi næst lítið eitt
um fæðið. Mataræðið hefir breyst
mjög á síðari tímum, og áreið-
anlega ekki til batnaðar. Mat-
aræði íslendinga, og meðferð
þeirra á matvælum, er eitt af
stærstu heilsumálum þjóðarinn-
ar, alórannsakað' á alla lund.
Rannsóknir á þessu sviði eru
lífsnauðsynlegar bæði frá fjár-
hagslegu og heilsufræðislegu
sjónarmiði sjeð. það má segja
með fullri vissu að margir kvill-
ar gangijá íslandi, sem ótví-
rætt stafa af óhentugri fæðu, t.
d. bætiefnaskorti. það er engu
likara en að hin ískyggilega út-
breiðsla berklaveiki standi í
nánu sambandi við mataræðið,
og tannsjúkdómar gera það á-
xeiðanlega.
Þrifnaði með matvæli er mjög
ábótavant. Jeg efast um, að það
hafi í rauninni nokkuð batnað,
er menn tóku að borða saman
og með hníf og gafli. Áður not-
aði hver sinn ask og spón, er
geymt var á sjerstökum slað,
en nú ganga skeiðar og hnifar
gaflar og diskar frá manni til
hjer spruttu upp tillögur um
stórmál þjóðarinnar, á dögum
Einars i Nesi, Benediktanna,
Jóns á Gaullöndum, Pjeturs og
Jóns í Múla. En nú er þing-
mannsefni okkar ákveðið þar.
Og þaðan voru sendar s. 1. vet-
ur tillögur, til að samþykkjast,
tillögur sem áttu að ægja þing-
mönnum. »Samúðin« sendi ann-
an flokkinn og »Jafnaðarinensk-
an« hinn og alt var gleypt. En
ef svo er, aö besta forsjón okk-
ar er í þessum tvennum tjald-
búðum, þá er golt að vera á
þessum spenum. —
Pá sný jeg að ágreiningsefni
Sigurjóns og kaupfjelagsmanna.
Jón Gauti befir í nýrri Lög-
rjettu kunngjört, hvað það er
helst í fyrsta Lögrjettubrjefinu,
sem úlfaþytnum olli — þessi um-
mæli Sigurjóns: >». . ef svo færi
að sjálfsábirgðarhvötin visnaði
í faðmi samábyrgðarinnar, er
kaupfjelagsskapurinn kominn á
þann veg, sem liggur til grafar«.
Og svo setningin: »annarsvegar
þung skuldabyrði, en hins veg-
ar anðveldur vegur að velta
henni á aðra«.
Pessum orðum hvorumtveggja
mótmælir Gauti harðlega í sínu
nafni og um. leið kaupfjelags-
manna.
Úr því að Jón Gauti bíturnú
eftir nálega ár liðið í skjaldar-
rönd sína svo að auðsjeð er og
auðheyrt, að friður er ekki í
vændum útaf þessu, og svo þess
vegna, að í hlut á maður mjer
vandabundinn, sem einn hefir
staðið fyrir örvadrífu langa hríð
út af hógværum og sönnum
orðum — ætla jeg nú loks að
leggja ör á streng og vita hvort
jeg hitti i mark. Jeg ætlaiþetta
sinn að miða að eins á þessa
tvo kjarna sem Jón Gauti held-
ur mest á lofti og mótmælir.
Par er þá til að taka, að svo
er mál með vexti, að einn af
trúnaðarmönnum K. Þ. hefir
manns. Jeg efast um að alt
þetta sje soðið og þvegið á
milli máltíða. Smitunarhætta er
þvi meiri en áðar. Petta eru
vafasamar framfarir. Allarbreyt-
ingar í þessu efni verða að vera
gerðar með skilningi á almenn-
ustu reglum heilsufræðinnar en
ekki í þeim tilgangi að apa upp
»fína siðu« erlendra þjóöa.
Höf. minnist á fatnaðinn og
telur afturför að minna er nú
um heimilisiðnað og dúkagerð
en áður var. Því næst skrifar
hann um hreinlæti alment utan
húss og innan. Pví er auðvitað
sorglega ábótavant. Hjer er fyrsta
sporið almennings-frœðsla. Fólk
hefir enga hugmynd utn hversu
mikil hætta stafar afsóðaskapn-
um. Fáir læknar fræða fólk um
slíkt. Kennarar og leiðtogar lýðs
hafa engan skilning á þessum
efnum. Höf. minnist á, að með
nokkrum sanni megi segja, að
ekki sjái á manndauðanum þó
að ástandið sje svona. Pað er
áreiðanlega ekki nema með
»nokkrum sann«. Væri ástand-
ið hjá oss jafngott og bjá ýms-
um öðrum menningarþjóðum,
myndum við skara langt fram
úr öðrum um heilsufar og al-
ment langlífi, því að hagirfólks-
ins, veðrátta o. s. frv. eru holl-
ari og betri en víðast annars-
staðar. Jeg vona þrátt fyrir alt,
að þetta rætist í náinni fram-
tið. Niðurlag.
Skúli Gnðjónsson.
bakað fjelaginu — og fjelags-
mönnum, 50—60 þús. kr. halla,
með því að velta á aðra þeim
þunga, sem hann hefði átt að
bera. — Er sjálfsábyrgðarhvötin
óvisnuð, þar sem þetta kemur
á daginn ?
1 öðru lagi:
Söludeild Kaupfjelagsins sel-
ur og lánar vörur alt árið. Sá
sem stendur fyrir deildinni, mun
hafa »prósentur« af »veltunni«
og er honum ekki láandi, þó
að hann láni mönnum úttekt,
enda liðlegur og vel kyntur
maður.
Um áramót hver er skuldun-
um rutt inn í deildirnar, og yfir
á bak þeirra, sem með undir-
skriftarskuldbindingum ábyrgj-
ast skil deilda. Jeg ætla að full-
yrða, að mestur hluti skulda
deildanna sje þannig tilkominn,
því flestir ábyrgðarfærir menn
og jafnvel hinir, hafa borgað
vöruúttektir þær, sem ganga
gegnum deildarstjórana, hafa
haft vörur gegn þeirri úttekt.
Deildarstjórarnir hafa að vísu
lálið þetta viðgangast. Meðan
hagur almennings stóð vel, var
þetta hættulaust, enda minna
lánað fyrrum, meðan gömlu
frumherjarnir rjeðu, þeir sem
frá fornu fari óttuðust skuldir
og klípur. Hræðsla við söludeild-
ina var svo ofarlega í Jóni
gamla á Gautlöndum, að hann
barðist gegn sköpun hennar.
Og ótti hans hefir komið á dag-
inn. Og forkólfar söludeildar
hafa óneitanlega velt af sjer
skuldaþunga yfir á bak annara
— yfir á bak deildamanna, sem
í raun og veru hafa engar gæt-
ur getað haft á þessum sökum.
Jeg ætla að skýra þetta með
dæmi.
Jeg hefi ritað undir óbyrgð-
arskjal einnar deildar í ársbyrj-
un, skuldbundið mig til að á-
byrgjast skil frá henni fyrir mig
og aðra. Petta er gömul regla
og hefir ekki orðið að háska.
Á þessu ári snýst við hagur al-
mennings og K. P., vegna verð-
falls okkar afurða og verðhækk-
unar útl. vara og svo vegna
vikingsvetrar. Stórskuldir skap-
ast í stað innieigna, og stór
skuldasúpa rennur inn í deild-
ina frá söludeild K. Þ., upphæð
sem vjer undirskriftarmenn gát-
um ekki varast fyrirfram. Nú
er mjer spurn. Verð jeg með
dómi knúöur til að borga fyrir
náunga mína skuldir, sem sölu-
deildarráðsmaður hefir varpað
yfir á bak okkar, sem eitthvert
bak höfum ?
Petta getur farið fyrir dóm-
stóla ennþá.
Jeg hefi nú nefnt eitt dæmi
þess, harðla stórkostlegt, að
sjálfsábyrgðarhvötin getur visn-
að í faðmlögum K. P., og ann-
að dæmi þess, að skuldum er
velt á auðveldan hátt yfir á
bak annara. En reyndar sanna
bæði þessi dæmi hvorttveggja.
Hefi jeg þá fært sönnur á það,
aö brjefritarinn í Lögrjettu hefir
eigi ofmælt. Og þar sem hann
af vægð sneiddi hjá dæmum,
er það sýnt, að hann fór vægi-
lega í sakir og mannúðlega.
Jeg gat þess, að Kaupfjelag
Pingeyinga væri ekki persóna
með taugakerfi, blóðrás eða
heila. Og því síður er það guð-
dómleg vera. Þó hefir farið svo,
að hógvær ummæli, sönn, hafa
velgt mönnum hjer í sýslu eins
og guðlast mundi brenna í trú-
uðum brjóstum. Samvinnan
hefir verið boðuð hjer í sýslu
um mannsaldursskeið, eins og
trúarbrögð, og margur hefir
sakramentað sig við þessar
»grátur«. Nú er fjelagsskapur-
inn orðinn há-pólitískur. En í
upphafi var hann hagsbóta-
stefna, meðan gömlu Gautarnir
rjeðu og Jakob Hálfdánarson.
Jeg álít, að kaupfjelagsskapur
sje og eigi að vera hagnaðar-
málefni og ekki á fleiri fótum
en þeim, sem verslunarviðskifti
skapa. Samvinna ætti ekki að
gripa inn í þjóðmál — þ. e.
þingmál — fremur en trúar-
brögð. Og ekki ætti hún að
koma í stað trúarbragða. Ef
henni væri haldið á viðskifta-
svæðinu einungis, mundu fje-
lagslimirnir þola það, að um
fjelagsskapinn væri talaö eins
og hverja aðra ófullkomna veru.
Ritað 16. des. 1925.
Guðmundur Friðjónsson.
Sæþörungur sem fóður.
Danícl Jónsson bónda á Eiði
á Langanesi ber að telja í röð
hinna merkustu bænda sem nú
eru uppi hér á landi. Hann
gerði fyrstur manna tilraunir
með að súrsa þara til skepnu-
fóðurs og hafa þær gefist svo
vel, að sýnt er að súr þari á
eftir að verða drjúg búbót bænd-
um vorum við sjávarsiðuna.
Pað er kunnugt áð dr. Helgi
Jónsson hafði hinar mestu mætur
á Daníel á Eiði, taldj tilraunir
hans bera ljósan vott um frum-
lega, hagnýta visindamannsgáfu.
Pað er ekki kunnugt að með
öðrum þjóðum hafi verið gerðar
svipaðar tilraunir, að minsta
kosti ekki með sama árangri
og hjá Daníel.
Hann mun ekki hafa gengið
á bændaskóla, en alið allan aldur
sinn norður á Langanesi. Kunn-
ugirsegja hann frábærlega skýran
og athugulan á alt er að búskap
og fjárrækt lýtur.
1 grein þeirri sem hér fer á
eftir, og ritað hefur Sigurður
Sigurðsson búnaðarmálastjóri í
siðasta hefti Fregs, eru tekin
upp svör Daníels á Eiði við
fyrirspurnum um tilraunir hans,
sem Búnaðarfélagið sendi honum.
En áður hefur Daníel gert grein
fyrir tilraunum sínum i Búnaðar-
ritinu 1906.
S. S. minnist lika á tilraunir
Jóns bónda á Melgraseyri að
ala kýr á þara; mega þær líka
merkar teljast, og hafa borið
annan árangur en samskonar
tilraunir Daníels á Eiði.
Á siðasta Búnaðarþingi var talað
um, að nauðsynlegt væri að safna
upplýsingum um reynslu manna
viðvíkjandi notkun sæpörunga til
fóðurs.
í sumar barst Búnaðarfjelaginu
brjef frá Daniel Jónssyni bónda á
Eiði á Langanesi, par sem hann
býður fjelaginu, að láta pvi i tje
pær upplýsingar sem hann geli,
viðvíkjandi notkun súrpara, en
hann hefir manna mesta reynslu i
peim efnum. Fjelagið tók pessu
fegins hendi, og sendi Daniel
nokkrar fyrirspurnir, er pað bað
hann að leysa úr. Hann liefir nú
svarað spurningunum, og eru pær
og svörin á pessa leið:
1. Hvenœr súrsuðuðpjer þara fyrst‘1
Stuttu eftir 1883, pað ár byrjaði
jeg búskap.
2. Vissuð pjer um súrþaraverkun
áður?
Nei.
3. Hvað olli pví að þjer regnduð
petla?
Votheysgerðin gaf mjer tilefni
til pess.
4. Hvernig voru fgrstu súrþara-
grgfjurnar gerðar?
Grafnar 3 áinir í jörð niður,
ferkantaðar, hlaðnar innan með
jarðhnausum, litið eitt upp úr
jörðu, 3 álnir á kant. Þessar
gryfjur entust illa, vildi hleðsl-
an bunga inn, sem við var að
búast par sem hún var einföld.
5. Hvernig eru pær gerðar nú?
Grafnar 4 álnir í jörð niður,
jarövegurinn er hnullungsstein-
ar og sandur. Hlaðnar innan
með góðu hleðslugrjóti, veggur-
inn sljettaður innan með se-
mentsteypu. 1 alin upp úr jörð
hlaðin með hnausum, ferkant-
aðar 6 álnir á kant, 20—30 ára
gamlar og hafa ckkert ólagast.
Væru vitanlega betri kringlóttar.
6. Hafið pjer súrsað para á hverju
ári síðan pjer bgrjuðuð?
Já.
7. A hvaða tíma árs hafið pjer tek-
ið parann til súrsunar?
Alla tíma árs nema um sláttinn.
8. Á hvaða tima árs álilið pjer
best að súrsa?
Á vorin.
9. Hvaða sjávargróður álítið pjer
best að súrsa?
Söiin og mariukjarnann.
10. Hafið pjer láiið þarann ngjan
gryfjurnar, eða hafið pjer regnt
að pvo hann úr vatni, eða láta
hann liggja og rigna ?
Tekinn nýr á fjörunni,
11. Hvað vegur eilt teningsfet af súr-
para ?
Veit ekki.
12. Ilvað fást mörg kg. af súrþara
úr 100 kg. af nýjum þara?
Veit ekki. En undan grjótfargi,
sem jeg hefi um hálfa til heila
alin á pykt, og ber á strax og
búið er að fylla gryfjuna og
kýfa, sigur parinn um */»•
13. Hafið pjer notað súrpara til fóð-
urs handa bœði naulgripum,hesl-
um og sauðfje, og hve mikið
hefir hverri tegund verið gefið,
á einstakling ?
Nær eingöngu gefið sauðfje,
hverri kind 5-6 pd. á dag.
Kýrnar og brúkunarhesturinn
fást ekki til að jeta parann sjer
til gagns, hafa lika nægju sina
af töðu. Útigangshestarnir jeta
hann gráðugt.
14. A hvaða lima notið pjer parann
handa hverri legund?
Allan gjafatímann.
15. Hvort gefst gður hann beiur með
beit eða í innislöðu ?
Betur í innistöðu, virðist fjeð
sækja meir að húsum, ef pað á
von á paragjöfinni.
16. Ilvað teljið pjer að purfi mikið
af súrpara iil að jafngilda 1 kg.
af meðal töðu eða útheyi?
Oft hefi jeg áður verið spurð-
ur að pessu og hefir orðið ó-
greitt um svarið, og eins er
enn pá, og pó er petta eitt af
aðalatriðunum. Pað vill ganga
svo, að eftir langa reynslu ber
bændum ekki saman um gildi
fóðurtegundanna, t. d. hve mikið
purfi af rúgmjöli á móti töðu-
pundi, eða söltum fiskúrgangi
eða lýsi, og ber jafnvel ekki
saman um hve mikið megi draga
af heygjöfinni ef fjeð jetur eftir
vild sinni parann í fjörunni.
Aðalvandinn er fyrir mig að
gera ekki of mikið úr gildi súr-
parans, svo enginn verði fyrir
vonbrigðum. Pað minsta sem
jeg er viss um að mjer sje ó-
hætt að tiltaka er —*/s partur
gjafar, sje hann kyngóður. Pað
er um hann eins og heyið, að
hann á ekki saman nema nafnið.
17. Ilvaða fóður teljið pjer bestmeð
súrpara ?
Úthey, fiskúrgang og lýsi.
18. Er súrpari eins hœttulegur ám,
eins og nýr þari, vegna skjögurs
í lömbum ?
Pað er ábyggilegt að fóstrinu
stafar engin hætta af súrpara-