Vörður - 27.02.1926, Síða 1

Ritstjóri og ábyrgð-
- .armaður''
Kristján AIÉérfsóti
'TfingStuýjð.J
Afgreiðslu- og inn-
^heimtumaður ‘
Ásgeir Magnússon
kennari£
IV, ár.
Reykjavík 27. febr. 1926
9. blað.
Nýi sáttmáli.
Bók Sigurðar Þórðarsonar »Nýi
sáttmáli« varð útseld og gat sjer
landsfrægð á fáum vikum. Allir
virðast vera sammála um, að
þakka höf. ritið, nema þeir menn
einir, sem harðast verða fyrir
árásum hans. Þó að sumar kenn-
ingar hans eigi eflaust lítið eða
ekkert fylgi með þjóðinni, og þó
að menn kunni að greina á um
einstök atriði i ádeilu hans, þá
dylst fæstum, að ritið er verk al-
varlega hugsandi heiðursmanns
og drengskaparmanns, ágætt að
djörfung og gáfulegri ihugun á
þvi, sem fram fer í opinberu lífi
hjer á landi. Auk þess er það
vel ritað, stillinn skýr, gagnorð-
ur, viða skemtilegur, alstaðar
vandaður og sterkur.
Sigurður Þórðarson kemur
'víða við og ber að vona að orð
hans veki meira en stundarat-
hygli, leiði til aukinnar hugsun-
ar um ýms vandamál hins unga
islenska ríkis. Ekkert viðlit er
að vikja í stuttri blaðagrein að
■öllnm þeim mörgu úrlausnar-
•efnum, sem S. t*. ræðir í bók
sinni. Að þessu sinni skal að
eins minst á höfuðefni hennar,
en það greinist í tvo þætti —
hugleiðingar um sjálfstæði Is-
lands og ádeila á stjórnarfar og
rjettarfar í landinu.
S. Þ. heldur því fram, að ó-
viturlegt hafi verið að gera ís-
land að sjálfstæðu ríki, þjóðin
sje of vanmáttug og mannval
hennar of litið til þess að vjer
getum með sóma borið það heiti.
Honum virðist sem Islendingum
hefði verið nær að snúa sjer
fyrst af alhug að binum van-
ræktu þjóðarverkefnum sínum,
ræktun landsins og efling þjóð-
legrar menningar, en að »tylla
sjer á tá og látast vera« það
sem vjer ekki erum og getum
ekki verið, nefnilega fullvalda
Þjóö.
Enda þótt virða beri þá megin-
hugsun S. t*., að viðurkenning
fullveldis Islands megi ekki glepja
oss frá rjettupi skilningi á því,
hve stórlega er enn ábótavant
menningar- og efnahagsástandi
þjóðarinnar, þá fá vfst fæstir
skilið, að fullveldisviðurkenn-
ingin leggi neina steina f fram-
farabraut þjóðarinnar. þær mis-
fellur i stjórnarfari voru, sem S.
í*. gerir að umtalsefni, stafa á
engan hátt af því, að ísland gerð-
ist fullvalda ríki. — þótt stjórn-
skipulag vort og staða til Dan-
merkur hefði haldist óbreytt frá
því vjer fengum heimastjórn og
fram á þennan dag, þá benda
engin rök til þess, að innan-
landsmálum vorum hefði* verið
betur ráðið eftir 1918, en raun
hefir á orðið. Það virðist þvert
á móti auðsýnt, að áhugi og
starfskraftar þjóðarinnar hljóti
frekar að hafa beinst af alhug
að viðreisnarstarfinu eftir að endi
var bundinn á hina löngu deilu
um sambandsmálið.
Hins vegar hefir álit þjóðar-
innar út á við áreiðanlega fremur
vaxið en hitt, eftir að vjer sigr-
uðum f sjálfstæðismálinu. Það
er meðal annars augljóst af þvf,
hve mjög hefir breyst tónninn i
dönskum blaðaskrifum um Is-
land, síðan fullveldi þess var
viðurkent.
Það er gagnslaust að segja við
25 ára gamlan mann, að hann
kunni ekki að fara með kosn-
ingarrjett sinn og ámæla honum
tyrir, að hann hafi ekki haldið á-
fram að vera tvftugur. Og það
er jafn gagnslaust að ámæla ls-
lendingum fyrir, að hafa tekið
við fullveldi sínu — þroski og
metnaður þjóðarinnar kröfðust
þess, að oss væri ekki lengur
gagnvart umheiminum skipað á
bekk með negrunum á vestur-
indversku eyjunum og skræl-
ingjunum í Grænlandi, sem
danskri hjálendu.
En þó að jeg sje ósamdóma
skoðunum S. Þ. á fullveldinu,
þá sje jeg ekki að þær geti gefið
tilefni til harðra árása á hann.
Þær eru ekki líklegar til að
hafa nein áhrif, hvorki inn á
við nje út á við. Sigurður Egg-
erz bregður honum um landráð.
Slfkt tal nær auðvitað engri átt
og það þvi siður sem alt ritið
ber fagran vott um sterka ætt-
jarðarást — skrumlausa, fagur-
galalausa og alvöruþrungna til-
finningu fyrir sóma og heill ís-
lands, órólega og kröfuharða
þrá eftir siðferðislegri og menn-
ingarlegri framför hius íslenska
þjóðfjelags.
Meginkafli »Nýja sáttmála«
(nálega */* hlutar bókarinnar) er
óvægin og rækilega rökstudd á-
deila á ásælni flokkanna og
sjerstaklega einstakra þingmanna
og ráðherra í fje rfkissjóðs, á
ýmislegt sleifaralag, einbeituis-
og dugnaðarfeysi, sem átt hefir
sjer stað á sfðari árum i stjórn-
arfari og rjettarfari hjer á Iandi.
Sumt í þessum kafla kann að
virðast órjettmælt, annað smá-
vægilegt, eða reist á úreltum
skoðunum, en of langt mál yrði
að fara hjer út í einstök atriði,
enda ástæðulaust. Engum óhlut-
drægum heilbrigðum manni get-
ur blandast hugur um, að S. Þ.
gerir hjer makleg skil mörgu
hneykslismáli og margvíslegum
ósóma, að ádeila hans í heild
sinni er aðdáunarverð að rjett-
sýni og þori, þungvæg að efni
og hin alvarlegasla áminning
til forráðamanna þjóðarinnar
í framlíðinni.
En svo traustum fótum sem
ummæli S. Þ. flest standa, er
að einstökum tilfellum lúta, þá
keyra öfgar hans og bölsýni
vfða úr hófi, þegar hann talar
alment, t. d. um spillingu Al-
þingis. Hann virðist halda því
fram, að þingmenn nleggist á eitt
um að gæða á því (þ. e. fje
rikissjóðs) sjer, vandamönnum
sinum, vinum, kunningjum,
skjólstæðingum og kjördæmum.a
Hvað sem lfður kappi þing-
manna á að útvega kjördæmum
sfnum fjárveitingar, þá er hitt
vist, að þeir þingmenn, sem hafa
hagnast af þingsetu sinni, eru
og hafa alla tfð verið undan-
tekningar.
Hið besta í riti S. Þ. er ádeila
hans á meinleysi og roluskap
þings, stjórnar og blaða, þegar
um afbrot og hneyksli er að
ræða. Hiffnin og þagnargildið
um vftaverða framkomu manna
i opinberu lifi þróast hjer í
»Iandi kunningsskaparins« og
láta mönnum haidast uppi
ámælalaust alskonar ósvinnu
og jafnvel óheiðarleik. Það er
mannlegur breyskleiki að skirr-
ast við að leika þá menn hart,
sem manni er persónulega vel
til, en i skjóli þessa breyskleika
þrffst ýmiskonar óhæfa, frið-
helg og óáreitt.
Sigurður Þórðarson hefir kosið
að standa utan við flokkadeilur
og ihuga fyrirbrigðin í þjóðlffi
voru af hlutleysi og réttsýni.
Hann hefir sjeð að eitt af
meginmeinum vors opinbera
lífs er vægðin og einurðarleysið
i »landi kunningsskaparins,«
skorturinn á sterkum og ber-
söglum raustum, sem trúnaðar-
mönnum þjóóarinnar stæði ótti
af. Honum hefir sviðið í augum
hve margvfslega ósvinnu var
hægt að fremja hjer á landi án
þess nokkur hreyfði andtnælum—
og hann hefir varpað frá sjer
öllu miskunsemdar-tilliti til
einstaklinga Og ftokka Og skrifað
bók, sem hlýtur að styrkja
ábyrgðartilfinning þjóðarfulltrú-
anna, og leiða til þess, að menn
treysti síður hjer eftir en hingað
til á sljóleikann og kunnings-
skapar-samábyrgðina.
Fyrir þetta á hann skilið
þökk og virðingu íslensku
þjóðarinnar.
K. A.
Bankamálanefndin. Meiri hluti
hennar, Sveinn Björnsson, Magn-
ús Jónsson, Jónas Jónsson og
Ásgeir Ásgeirsson, hefir gefið út
álit sitt, og er það allmikið rit.
Leggur hún til að Landsbank-
inn verði gerður að seðlabanka
og starfi í þrem deildum, banka-
deild, sparisjóðsdeild og veð-
deild. Frá mirifii hlutanum,
Benedikt Sveinssyni, mun bráð-
lega von á áliti.
— Grikkland eftir ófriðinn
geröist lýðveldi hefir stjórnarfarið
löngutn verið í mesta ólagi, hver-
hendin upp á móti annari,
irnar skammlítar og pingið úrræða-
lítið og athafnalítið. Loks fór eins
par og í ítaliu, pingræðið var smám
saman afnumið af hervaldinu
Pangctlos general í broddi
ar. Hann rauf ping i september
siðastliönum og lýsti pví svo
um nýárið, aö hann ætlaði sjer að
stjóina landinu einn fyrst um sinn,
með aðstoð hersins, frelsa pað út
úr fjárhagsógöngum og liefja vald
pess og virðingu að nýju. Nýjum
kosningum frestaði hann um óá-
kveðinn tima. Andreas prins.
Siðustu fregnir herma að völd
Pangalos sjeu ótraustari miklu en hann hafí haldið og hyggist hann nú
að leysa vandræðin með pvi að gera Grikkland að konnngdæmi að nýju
og lyfta á veldisstól Andreas prinsi, yngra bróður Konstantíns fyrv. kon-
ungs. En mjög er taliö vafasamt að griska pjóðin fallist á pessa ráðstöfun,
og ekki óliklegt að nágrannapjóðirnar, Búlgaria og Tyrkland, hreyfl mót-
mælum. Stórveldin hafa vakandi auga á stjórnmálahorfunum i Grikklandi,
enda alment búist við stórtiðindum paðan á næstunni.
Dómenda-
íækkiinin.
Eftir
Bjðrn Bórðarson.
Framh.
Það má íullyrða það, aðeng-
inn þeirra manna, sem á sið-
asta þingi gaf þvi atkvæði sitt, að
dómendum væri fækkað í hæsta-
rjetti, hefði gert það, ef hann
hefði ekki talið það hættulítið
rjettarfari voru. En eftirþvisem
fram leið þingið, og siðan, hefir
þeim stöðugt fjölgað, sem telja
þetta hin ískyggilegustu rjettar-
spjöll, sem brýn nauðsyn ber
til að sporna við, svo að þjóð
vor hljóti ekki af þvi tjón og
vansa. Og allsherjarnefnd Nd.
hafði opin augun fyrir þessari
hættu. En hún hyggurað bjarga
megi málinu með miðdómstigi
enda komi lögin ekki til fram-
kvæmda fyr en það er stofnað.
Nefndin skoraði því einróma á
stjórnina að undirbúa til næsta
þings stofnun þessa miðdóm-
stigs, þó án tilfinnanlegra út-
gjalda fyrir ríkissjóð. Mjer er
ekki kunnugt um, hvernig stjórn-
in hefir vikist við þessu, eða
hvað hún ætlast fyrir um það.
Hugmynd þessi um miðdóm-
stig var borin fram og talið
ýmislegt til gildis af hæstarjett-
ardómara Lárusi H. Bjarnason
í ritgerð í Andvara 1922. Er þvf að
vænta, að fyrir allsherjarnefnd-
inni hafi vakað eitthvað lfkt og
þar er greint. En tillagi hæsta-
rjettardómarans virðist alls ekki
boiin fram f þeim tilgangi að
spara ríkissjóði fje, því að hann
segir að eins, að þrem dómstig-
um mætti koma á »með sömu
framlögum úr rikissjóði og nú
til 2 dómstiga, og jafnvel fyrir
minna«. En sá einasti tilgangur
þingsins með breytingunni, og
allsherjarn. Nd. líka, var að
spara, svo það má ætla, að
nefndin hafi ekki til nokkurrar
hlftar hugleitt það, hversu sam-
ræma mátti hugmynd hennar
um miðdómstig við sparnaðar-
áform þingsins. Hrj.d. L. H. B.
telur miðdómstig leiða til sparn-
aðar á öðru sviði. Hann hygg-
ur með því bætt úr þeim höf-
uðbresti, sem hann telur hafa
verið á hæstarjettarlögunum, dýr-
leika málflutningsins, og þar að
auki fáist með miðstigi stórum
aukin von um örugga og vand-
aða úrlausn mála á æðsta dóm-
stiginu, 1 hæstarjetti, sem hann
telur þá nægilega vel skipaðan
með 3 dómendum.
Ef það er nú svo, að með
miðdómstigi megi ávinna þetta
þrent, sem allsherjarn. annars-
vegar og hrj.d. L. H. B. hins-
vegar gera ráð fyrir, sparnað
fyrir rikissjóð og málsaðilja og
að auki tryggari og vandaðri
úrlausn mála i3ja mannahæsta-
rjetti en nú á sjer stað i fimt-
ardóminum, má telja liklegt að
þÍDg og stjórn hverfi að þessu
ráði áður en langt um líður.
Það er nauðsynlegt að athuga
þessa lausn málsins dálftið nán-
ara.
Sparnaður rikissjóðs af dóm-
endafækkuninni nemur á sinum
tíma 16—20 þús. kr. á ári.
Hversu má nú kosta miðdóm-
stól af þessari upphæð, en þó
spara af henni verulega fúlgu.
Allsherjarn. Nd. hefir hugsað
sjer það. Ekki verður 3 yfir-
dómurum launað af upphæð-
inni, til þess hrekkur hún ekki.
Tveimur dómurum má launa af
henni eins og nú, en þá er hún
uppurin, og sparnaðurinn eng-
inn. Ef hann á að verða nokk-
ur, má kostnaður rfkissjóðs við
miðdómstólinn tæplega nema
meira en svarar launum eins
dómara og nefndin hefir ekki
getað hugsað sjer, að þessi laun
væru verulega lægri en laun
hæstarjettardómara nú. Nefndin
hugsar sjer miðdómstigið sett í
samband við bæjarfógetaem-
Í
|