Vörður - 13.03.1926, Blaðsíða 2

2
V Ö R Ð U K
♦3000000000000000000000#
o
o
VÖBÐUR kemur ut O
álaugardögum o
Ritstjórinn: g
Kristi'án AlbertsonTimgölu 18. O
Sími: o
19öl. g
Afgreiðslan: O
Laufásveg 25. — Opin
5—7 síðdegis. Sími 1432. g
Ö V e r ð : 8 kr. árg, O
§ Gjalddagi 1. júlí. §
o o
♦0000000000000000000000°
Lög nr. 10 frá 1923
»Með lögum skal land byggja,
en ekki með ólögum eyða«.
I.
Þrátt fyrir »mottc« það, er
jeg hefi valið linum þessum, fer
því fjarri að jeg fylli flokk
þeirra manna, er álíta að sjer-
hver lagasmíð Alþingis sje i!la
af hendi leyst. Þvert á móti er
það sannfæring mín að löggjaf-
ar vorir, fyr og nú, hafi leyst
störf sín vel af hendi eftir á-
stæðum. Þess ber vel að gæta,
að vjer íslendiugar erum enn
ekki orðnir það pólitískt þrosk-
aðir, að vjer sjáum eða viður-
kennum nauðsyn þess, að láta
nefnd glöggra lögfræðinga yfir-
fara og athuga öll lagafrumvörp,
er leggja á fyrir Alþingi, og
taka í þessu Englendinga oss
til fyrirmyndar. Þar til svo
verður gert, er næsta eðlilegt að
gallar og missmíði verði á all-
mörgum af lögurn þeim, er Al-
þingi samþykkir. En það er ó-
eðlilegt, enda fágætt, sem betur
fer, að afgreidd sjeu lög svo á-
berandi stórgölluð, að hver
meðalgreindur maður hljóti að
taka eftir göllunum, án þess að
honum sje gagnrýni í hug.
Ofangreind lög um stofnun
sýsluvegasjóða eru undantekning
þessarar tegundar.
II.
Athugum sýsluvegasjóð dögin
eins og þau liggja fj'rir. Þau
heimila sýslunefndum að ákveða
með einfaldri samþykt (stað-
festri af atvinuumálaráðherra),
að greiða skuli sýsluvegasjóðs-
gjald af öllum fasteignum innan
sýslunnar, alt að 60/eo af mats-
verði þeirra. Af fasteign (þ. e.
jörð meö húsum og öðrum
mannvirkjum), sem metin er á
100,000 kr. (þær eru til) þarf
þatf ábúandi að greiða alt að
600 kr. Hjer er um nýjan skatt
að ræða, og hann ekkert smá-
ræði. Hvaða nauösyn knýr lög-
gjafa vora til þess að fela sýslu-
nefndum að ákveða hvort og hve-
nær sýslufjelag skuli greiða slíkan
skatt? Augljóst er að hjer ræður
tilviljun ein, hvaða sýslufjelög
»höndla hnossið«, án alls tillits
til þarfar og getu. Að refsilög-
gjöfinni sleplri eru skattalögin
viðkvæmasti þáttur löggjafar
vorrar. Vjer lesum í stjórnar-
skránni, að »löggjafarvaldið er
hjá konungi og Alþingi, báðum
saman«, og að »engan skatt má
á leggja, nje breyta, nje aftaka,
nema með lögum«. Vitanlega
koma ákvæði sý.sluvegasjóðslaga
ekki beint í bága við ákvæði
stjórnarskrárinnar, en stjórnar-
skráin gefur þó löggjöfum vor-
um ótvíræða bendingu um að
afsala ekki að nauðsynjalausu
löggjafarvaldi sínu í hendur
öðrum, allra síst í skattamálum.
III.
Athugum enn sýsluvegasjóðs-
lögin með tilliti til þeirrar meg-
inreglu í skattalöggjöf allra sið-
aðra þjóða, að beinir skattar,
aðrir en nefskattar, skulu greið-
ast af gjaldenduin í tilteknu
(oftast nokkurnveginn rjettu)
hlutfalli við »efni og ástæður«,
annað þessa tveggja eða hvor-
tveggja í senn, eftir því hver
skattstofninn er. Sýsluvegasjóðs-
5.0Ú0 kr. enda haíi báðar veríð
metnar af sömu mönnum. Tvö-
falt gjald af tvöföldum arði
verður hjer aðalreglan. Frá
sanngirnissjónarmiði og út frá
þeirri meginreglu, sem drepið
er á hjer að framan, verður
ekkert út á »jörð« selt, sem
skattstofn. Um skatthæðina má
hinsvegar deila, en i þeim til-
gangi eru línur þessar ekki
skrifaðar.
2. Hús til sveita eru að svo
hverfandi lillu leyti arðgæf eign,
að segja má að aðeins gæti
smávægilegrar ónákvæmni í því
að telja þau óarðgæf. Allir, sem
í sveit búa, eða hafa verið þar,
vita, að jarðarleiga iniðast því
nær eingöngu við afrakstur
jarðar, það er heyfall og hlunn-
indi. Bændur eru sjaldan svoefn-
um búnir að þeir sjái sjer fært að
borga hærri leigu, svo nokkru
verulegu nemi, fyrir jörð, að-
eins lyrir það eitt að hún er
betur hásuð en önnur. Kunnugt
er það, að húsakynni til sveita
í landi voru, jafnt mannahýbýli
sem peningshús, eru yfirleitt
fram úr hóíi Ijeleg, Bestu menn
þjóðarinnar telja það hina
mestu nauðsyn að ráðin verði
bót á þessu. Mörg spor og
þakkarverð hafa verið stígin í
þessa átt, aðallega síðan um síð-
ustu aldamót. Fó finnast enn
heilir hreppar og jafnvel heil
hjeruð, þar sern engin varanleg
bygging hefir verið reist. Lítum
á hvernig þetta ástand horfir
við gagnvart sýsluvegasjóðslög-
unum. Tökum til dæmis tvö
býli, Hól og Hvamm. »Jörðin«
Hóll er rnetin á 10.000 kr., en
jarðarhús á 3000 kr. Malsverð
húsanna er aðeins 23°/o af sam-
anlögðumalsverði býlisins. »Jörð-
in« Hvammur er einnig metin á
10,000 kr. En þar er búið að
byggja varanleg og vönduð
hús yfir fólk og fjenað, sem
metin eru á 30,000 kr. það eru
75% af samanlögðu matsverði
býlisins. Ábúendur býlannagreiða
samkv. sýslunefndarsainþykt 6°/o
af matsverði þeirra í sýsluvega-
sjóð. Bóndinn á Hóli greiðir
því 78 kr. en Hvamms-bóndinn
240 kr. Hjer af er raunveíuleg-
ur húsaskattur hjá öðrum 18
kr., hjá hinum 180 kr. En báð-
ir hafa, að öðru jöfnu, álíka
inikinn arð af býlum sínum.
Tökum annað dæmi: Knnnugl
er að húsaþörf jarða stendur í
engu ákveðnu hlutfalli við mats-
verð þeirra. Hinar svokölluðu
»erfiðu« jarðir þurfa stundum
meiri húsakost, einkum íveru-
húsa, en ýmsar »hægar« jarðir,
þó dýrari sjeu að jarðamati.
»Jörðin« Grund er metin á
5000 kr., en hús á 22,000 kr.
Jörðin Brekka er metin á 15,000
kr. en hús á 3000 kr. Bóndinn
á Grund hefir, að ööru jöfnu,
þrefalt minni arð af sinni jörð,
en borgar þó þriðjungi hærra
gjald í sýsluvegasjóð. Væru jafn-
dýr hús á báðum jörðunum,
þyrfti bóndinn í Brekku að
borga tæpum þriðjungi hærra
gjald og er það aðeins lítið
spor í jafnaðaráttina. Hjer er
um einstaklinga að ræða. En
sama gildir vitanlega unr hrepps-
fjelög, þegar gjaldinu er jafnað
niður á þau eftir samanlögðu
fasteignamati hreppsins. Hrepps-
fjelög, sem eiga innan sinna
takmarka mikið af vönduðum
og dýrum byggingurn, veiða
harðast úti. Má þó ganga að
því vísu að þar sjeu mestar
skuldir og minst gjaldþol, sem
mest er bygt.
Nú er spurningin: Getur lög-
gjöfum vorum hafa verið Ijóst,
þegar þeir samþyktu sýsluvega-
sjóðslögin, hve mikil ósanngirni
það er að taka sama gjald af
jarðarhúsum sem laruli jarða?
Getur þeim hafa verið Ijóst, að
með því íþyngja þeir óhæfilega
og óverðskuldað þeim mönnum,
Enn um hinn
íslenska tvísöng.
Eftir sira Bjarna Þorsteinsson.
Próf. Svbj. Sveinbjörnsson
hefir fyrir skömmu skriíað »fá-
ein orð uru íslenskan tvísöng«
í blað þetta, og er þar margt
vel sagt sem vænta mátti; en
þar eru einnig nokkrar álykt-
anir hans, sem fara i bága við
skoðanir mínar í þessu efni,
sem jeg fyrir iöngu hef látið
opinberlega í ljósi, og held fast
við enn. Jeg vil því, með fullri
virðingu fyrir prófessornum og
ályktunum hans, skýra frá þess-
um skoðanamismun.
Prófessorinn byrjar ritgerð
sína þannig: »Mjer hefir nýlega
borist sú fregn, að tilraun sje
gerð til þess að telja mönnum
trú um, að hinn svo kallaði ís-
lenski tvísöngur sje íslenskur
að uppruna«. Og hann heldur
áfram og segist af mörgu ný-
stárlegu fátt hafa heyrt »jafn-
furðanlegt«.
En fyrir seytján árum kom
út bók eftir mig, íslensk þjóð-
lög, og er þar langt mál um
hinn íslenska tvísöng, og gerð
ítarleg og rökstudd grein fyrir
því, hvers vegna jeg kalla tví-
sönginn Islenskan. Þessa bók
hefir prófessorinn vitanlega ekki
lesið; en það er illa farið, aö
hann skyldi ekki, áður en hann
fór að rita um tvísönginn, k'ynna
sjer hið eina verulega, sem um
þetta efni hefir verið skrifað á
íslensku. En ef hann hefir lesið
skoðanir útlendra manna á tví-
söng og uppruna hans, þá hlýt-
ur hann að hafa orðið þess var
að ýrnsir merkir söngfræöingar
og sagnaritarar bafa haldið því
fram, að tvísöngurinn væri upp
runninn á Norðurlöndum.
Jeg hef aldrei haldið þvi
fram og mun aldrei gera, »ð
tvísöngurinn væri upp runninn
á fslandi; en það-er heldur ekki
málið okkar, og köllum vjer
það þó islensku, og það með
fullum rjetti.
Eftir að jeg hef rökstult það
eftir föngum í nefndri bók (bls.
764—767), sjerstaklega með til-
vitnunum í útlenda rithöfunda
og einnig með eigin athugunum,
að kvintsöngurinn (sama sem
tvisöngurinn) sje upp runninn
á Norðurlöndum, segi jeg á bls.
767—8: »það er mín sannfær-
ing af framansögðu, og af öllu
því, er jeg hef rannsakað og
lesið um það mál, að kvint-
söngurinn sje upp runninn á
Norðurlöndum, að hann hafi
verið orðinn þar almennur á
landnámstíð vorri, að víking-
gjaldið hvílir á ábúanda en
ekki eiganda fasteignar, og er
því í eðli sínu ábúðarskattur
en ekki eignarskattur. Hann
miðast því í raun og veru ein-
göngu við ástæður, þær sem sje,
að því verðmeiri, sem fasteign
er, því meiri arð gefi hún. Petla
getur verið rjett, en þarf ekki
að vera það. Einmilt hjá oss
íslendingum er hlutfallið á milli
»jarða« og »jarðahúsa« annars-
vegar, og »ljelegra húsa« og
»vandaðra« hinsvegar, svo ólíkt
því sem víðast er annarsstaðar,
að knýjandi sanngirnisnauðsyn
krefur að vel sje athugað hvað
»fasteign« er, áður en hrapað
er að því gagnrýnislaust að lög-
leiða eða lögleyfa nýjan fast-
eignaskatt.
IV.
Sýsluvegasjóöir, stofnaðir sam-
kvæmt heimild sýsluvegasjóðs-
laganna, hljóta að fá allan
þorra tekna sinna af fasteign-
um, (þ. e. bújörðum) í sveit-
um landsins. Pessar fasteignir
geri jeg því hjer sjerstaklega að
umtalsefni, en hirði eigi að
taka afstöðu til þess, hvort
aðrar reglur kynnu að mega
gilda að einhverju leyti um
þurrabúðir og hús í sjávarþorp-
um. Fasteign (hjer bújörð) ber
að greina sundur í þrent: 1.
jörð (land bújarðar). 2. »jarð-
arhús« og 3. »önnur mannvirki«.
Skulu nú þessir þrír liðir tekn-
ir til athugunar, hver 1 siuu
lagi.
1. »Jörð« í nýnefndri (þrengri)
merkingu er arðgæf eign, sem
ekki rýrnar eða fyrnist við
venjulega notkun. Matsverð jarð-
ar (að meðtöldum hlunnind-
um) fer eflir áætluðum arði
(þ. e. nolagildi) hennar. Gera
má ráð fvrir því að jörð, sem
metin er á 10,000 kr., hafi sem
næst tvöfalt notagildi á móts
við aðra jörð, sem metin er á
arnir hafi flutt þennan söng
með sjer hvert sem þeir fóru,
að landnámsmenn vorir hafi
flutt hann nit ð sjer hingað til
íslands, að hann hafi nokkuð
löngu þar eitir dáið út og horfið
á Norðurlöndum eins og ann-
arsstaðar, en lifað góðu lífi á
íslandi öld eftir öld, að alveg
eins standi á með kvintsönginn
eins og hið forn-norræna mál,
sein vjer nú köllum islensku.
Hvorttveggja var alment um öll
Norðurlönd fyrir 1000 árum;
hvorltveggja flutlist hingað meö
iandnámsmönnunum; hvort-
tveggja aflagaðist en hvarf síðan
um öll Norðurlönd, en hvort-
tveggja varðveittist furðanlega
lítið breytt á vorri afskektu
fósturjörð alt til þessa dags.
Pess vegna höfum vjer hinn
sama rjett til að kalla tvísöng-
inn íslenskan og vora eiginlegu
eign, eins og að kalla málið
íslensku, sem vjer ritum og töl-
um«.
Pá fyrst, þegar próf. Svein-
björnsson hefir með rökum
hrakið alt það, sem jeg byggi
þessa niðurstöðu á, alt það,
sem jeg á hinum nefndu fjór-
um blaðsíðum í bók minni færi
því til stuðnings, að jeg kalla
tvísönginn íslenskan, þá fyrst
en ekki fgr getur hann talið
kenningu mína um uppruna
tvísöngsins og ætterni »furðu-
lega«.
Pað sem næst kemur í grein
prófessorsins er aukaatriði í
þessu máli, en það er um hina
persónulegu viðkynningu hans
við tvlsönginn, — en hún er
lítil. Hann hefir heyrt tvísöng
á uppvaxtarárum sínum og það
í »sjál!ri Reykjavík«. Já, þangað
var nú belst tvísöngs að leital
Og tvísðngslögin, sem hann
heyrði oftast sungin, þau voru
að eins fjögur, og hann telur
þau upp. Tii samanburðar má
geta þess, að þegar jeg bað
Pal sál. Melsteð að gefa mjer
lista yfir bin helstu tvísöngslög,
er sungin hefðu verið í hans
tið í Bessastaðaskóla, þá sendi
hann mjer lista yfir rúm 40
lög (1,1. þjóðl. bls. 572—574).
Og enn fremur má geta þess,
að í áðurnefndri bók minni eru
prentuð rúm 70 tvísöngslög með
að eins annari röddinni og 42
önnur tvísöngslög með báðum
röddunum.
En það sem næst kemur í
grein prófessorsins er þýðÍDgar-
mikið atriði, en það er um
framkvæmd tvísöngsins, eða
hvernig hann var sunginn. Hann
segir að tvísöngurinn hafi ein-
göngu verið í því fólginn, að
tveir menn sungu saman fyrst
unisono, eða sömu tónana báð-
ir, en síðar á ákveðnu atkvæði
fór annar söngmaðuiinn »upp«,
þ. e. söng tónstigin upp, þangað
til hann var kominn hreinum
kvinti hærra en hinn, en hinn
beið á meðan, og svo sungu
þeir lagið til enda í kvintum.
Pessari lýsingu á tvfsöngnum
verð jeg, sannleikans vegna, al-
gerlega að mótmæla. Og þótt
jeg hafi lýst því nokkuð ræki-
lega í áðurnefndri bók (bls.
771—775), hvernig tvísöngur
var sunginn, mun varla veita
af, að taka meginatriði þess
hjer upp.
Tökum til dæmis Island, far-
sœlda frón, eitt hið almennasta
tvisöngslag. Lagið sjálft kaila
jeg aðalrödd (áður kallað Ten-
or), en hina röddina, sem »fór
upp«, kalla jeg fylgirödd (áður
kallað Bassus, og bendir nalnið
á, að hún hafi lika »farið nið-
ur«). Af öllum, sem kunnu tvf-
söng, var þetta lag sungið, —
ekki unisono aftur fyrir miðju,
— heldur þannig, að frá byrj-
unarorðinu Ísland, sem var
sungið unisono, og aftur í orðið
fornaldar, var fylgiröddin kvint
fyrir neðan aðalröddina, og á
atkvæðinu forn sömuleiðis kvint
fyrir neðan; á atkvæðinu ald
komu raddirnar saman, eða
sungu unisono þetta eina at-
kvæði, og á atkvæðinu ar var