Vörður - 13.03.1926, Blaðsíða 3

V Ö R Ð U R
fer unnið hafa það þjóðþrifaverk,
að byggja varanleg og góð
hús á jörðum sínuin. Getur
Iþeim hafa verið það Ijóst, að
iin«ð löguoi þessum eru mjög
sterkar hömlur lagðar á vilja
manna og áræði til þess að
gera slik húsakynni i fram-
ttðinni, en jafnframt ýlt undir
menn að notast sem lengst
við moldarkofana gömlu. Vork-
unn er mönnum, þó þeir liti
svo á og segi, að hjer sje
verið að verðlauna ómenskuna á
kostnað framtaksins. Getur þeim
ennfremur hafa verið það Ijóst,
sa-8 latning til húsabóla er vatn
•á unylnu »Hvíta dauða«, höfuð-
fjanda ungu kynslóðarinnar?
Hvott mun landlæknir og aörir
framsýnustu og greindustu for-
vígismenn heilbrigðismála vorra
telja slíkt vel farið? Og hvað
um vonir alþjóðar um að bælt
húsakynni geti öllu framar unn-
ið bug á berklaveikinni, og
muni gera það. Og hvað um
þá menn, er best þekkja kostn-
aðarhlið berklavarnarlagannaog
gera sjer vonir um að sveita-
heimilin muni bráðlega geta
»tekið við« af heilsuhælunum?
Nei, alt þetta heflr löggjöfum
vorum einmitt ekki verid Ijóst.
Athugum fasteignaskattslögin frá
192 h Þar hefir þeira tekist það
betur, að ákveðinn er helmingi
lægri skattur af húsum enlandi
Jarða, Þetta atriði, og þau rök
er til þess lágu, eru alveggleymd
1923. En vel hefði löggjöfum
vorum þá fyrst tekist, ef þeim
hefði hugkvæmst 1921 að á-
kveða skatt af húsum í föstu
hlutfalli við matsverð »jarð-
anna«, þann veg að aldreimætti
það fara fram úr tilteknum
hundraðshlutum þess, en skalt-
frjálst það er framyfir væri. Og
aiveg er nóg að borga »einn«
fasteignaskatt af húsum til sveita.
Til sýsluvegasjóðs ætti ekkert
gjald af þeim að greiða.
fylgiröddin komin kvint upp
fyrir aðalröddina, og hjelst það
lagið á enda. í ýmsum lögum,
sem voru nokkuð tilbreytiieg
eða löng {eins og t. d. Vorið
langt, Ó min flaskan, Margt er
manna bölið o. fl.) skiptust
radajrnar ojt á þannig, að þegns-
lajað sjálft pekk nokkuð hátt
eða fór tipp, þá var fylgiröddin
kvint fyrir neðan, en annars
kvint fyrir ofan, en unisono
sungu góðir tvísöngsmenn sama
sem aldrei. Það hefði verið
skritinn tvísöngur, að syngja
langt lag, eins og t. d. Ó mín
flaskan fríða, alt unisono þang-
að til fylgiröddin hefði farið
upp, á orðunum »mjúkan finn,
að meir en verð jeg hissa«.
En að syngja styltri lög, eins
og ísland farsælda frón, þannig:
meira en hálft lagið unisono,
og fara svo upp i enda lagsins,
hefir auðveldlega getað komið
fyrir í »sjálfri Reykjavikcc á
uppvaxtarárum prófessorsins;
því dettur mjer ekki hug að
neita; en það mundu góðir tví-
söngsmenn hafa kallað »að
kunna ekki tvísöng«. Slíkur tví-
söngur, hvar sem hann heyrist,
ber vott um vankunnáttu í tví-
söng og misskilning á eðli hans,
og er órækt merki um afturför
og hnignun í þessum þjóðlega,
3. Af »öðrum mannvirkjum«
koma girðingar einkum til álita.
Rafleiðslur mælli nefna, en þær
eru enn þá aö eins örfáar til.
Girðingar eiu ekki arðgæf eign,
enda í eðli sínu lausafje, sem
flytja má til eftir vild. Girðing-
ar þurfa mjög mikið viðhald.
Við girÖingu eykst atrakstur
býlis, en það þýðir hærra mat
á landi þess við næstu mats-
gerð. Maður, sem ghðir hjer
eftir tún sitt eða engjar, verður
að taka það með í reikninginn,
að hann verður að greiða skatt
af matsverði girðingarinnar, og
að auki hærri skatt af jörðinni,
sem svarar því, er hún hækkar
að matsverði vegna aukins af-
rakstur. Sje nokkursstaðar í
lóggjöf vorii um tvöfaldan skatt
að ræða, er það hjer. Þvi hefir
verið haldið fram í min eyru,
að einu gilti með tilliti til sýslu-
vegagjaldsins, hvort lagt væri
f]3 í jarðabætur eða girðingar.
Þetla er alrangt. Tökum dæmh
A girðir tún sitt og fær af' þvi
20 hesta töðuauka. B sljettar
4 dagsláttur og fær sama töðu-
auka Kostnaður beggja er 1000
kr. Jarðir beggja hækka í vesði
að matsverði um 500 kr. fyrir
aukinn afrakstur. Girðing A
er metin sjersiaklega á 800 kr.
Af þeirri upphæð vei'ður þann
að borga sýsluv.sjóðsgjald um-
fram B, en samanlagt borgar
hann af 300 kr. hærri upphaeð
en hann lagði í girðinguna.
Giröingar ættu að vera alveg
undanþegnar skatti til sýslu-
vegasjóðs. Það er hvorttveggia
í senn, sanngirnkkrafa og rækt-
unaratriði.
Til eru lög frá 1924, sem gera
þá breytingu á sýsluvegasjóðs-
lögunum, að þau heimila hrepps-
nefndum, ef 2/s atkvæðisbærra
hreppsbúa samþykki það á lög-
mætum sveitarfundi, að jafna
ekta islenska, margra alda
gamla söng.
Bæði prófessornum, og þeim
öðrum, sem vilja vila hið rjelta
um þetta atriði, hvernig tví-
söngur var sunginn hjer alment
og af ölium, sem það kunna,
verö jeg að visa til áðurnefudr-
ar bókar minnar, og biðja þá
að lesa gaumgæfilega það, sem
þir er um þetta efni ritað (bls.
764--802); en raddsetning tvt-
söngsla;;anna þar, og frásögn
m!n bæði hjer og þar, er bygð
á margra ára samvinnu minni
við hina bestu tvísöogsmenn,
er vjer höfum átt beggja megin
víð sfðustu aldamót. Af radd-
setning tvísöngslaganna í bók
minni (bls. 775-802) mun sjást,
bæði þið, að tvísöngsmenn
sungu aldrei unisono, nema
eina nóta eða svo, meðan þeir
voru að skiíta um raddir, og
eins hitt, að aldrei var um það
að tala, að aðatröddin þyrfti að
bíða eða halda einum tón lengi,
meðan fylgiröddin væri að feta
sig áfram, nótu fyrir nótu, upp
á kvintinn. Alls ekki. Svo barna-
lega vandræðalegir voru góðir
tvisöngsmenn ekki.
Prófessorinn segir enn fremur,
að »hinn svo kallaði íslenski
tvísöngur standi i alls engu
sambandi við neinn sjerstakan
tónstiga, en sje af alt öðrum
sýsluvegagjaldinu niður eftir efn-
um og ástæðum. Hjer dugar
ekki eitifaldur meiiihluti, eins
og lá'ið er nægja í sýsluvega-
sjóðslögunum. Jeg hlýt sam-
ræmis vegna að minnast á lög
þessi, þó mjer sje sárnauðugt
að gera þá silkihúfu að umtals-
efni. Áminst breyting buetir að
engu leyti Úr þeim hÓfuðgalla
sýsluvegasjóðslaganna, að letja
menn til að bæta húsakynni
sín. í hreppsfjelagi, þar sem
engar verðmiklar byggingar eru
til, er rjelt hugsanlegt að 2/a
hreppsbúa greiði atkvæði með
niðurjöfnun eftir efnum og á-
stæðum. Þvi fleiri jarðir sem
búið er að »byggja upp«, — þó
að því tilskyldu að þær sjeu
ekki í meirihluta, enda mun
slíkt hvergi eiga sjer stað enn
þá — þess minni líkur eru til
þess að þeir, sem ekki hafa
bygt, vilji »láta sjer blæða fyrir
hina«, eins og jeg hefi heyrt
þelta orðað.
VI.
Jeg hefi hjer að framan bent
á þá höfuðgalla, er jeg tel vera
á sýsluvegasjóðslögunum og
dregið fram nokkur talandi
dæmi til skýringar, að vísu til-
búin, en þó svo sannindaleg að
fullkomnar, raunverulegar hlið-
stæður má finna. Lögunum
þarf að breyta í rjettara horf,
og það seni fyrst, Og að því
rekur, fyr eða síðar, að svo
verður geit. Spurningin er nú,
hvort löggjafar vorir muni gefa
sjer tíma til að sinna málinu
á næsta eða næstu þingum. Geri
þeir það ekki er eitt ráð lil, til
þess að ýta við þeim. Samþykt
sýslunefndar um stofnun sýslu-
vegasjóðs má breyta — og pá
vœntanlega líka nema úr gildi
— á sama hátt og hún er stofn-
uð. Ættu því sýslunefndir þær,
er þegar hafa glæpst til að gera
slíka samþykt og fengið hana
rótum runninn«. En nú er öll-
um, sem um þetta mál hafa
hugsað og ritað, og eflaust hon-
um sjálfum, það kunnugt, að
flest tvísöngslögin eru i hinum
lýdiska tónstiga, og nokkur i
dóriskum og eoliskum, enda
segir hann sjálfur síðar í grein-
inni, »að mörg af þjóðlögum
okkar sjeu bygð á hinum fornu
tónstigum, en sjerstaklega á
hinum lýdiska tónstiga; því
það er hann, sem gefnr þjóð-
lögum vorum hinn sjerstaklega
íslenska blæ, sem aðgreinir þau
frá þjóðlögum hinna Norður-
landanna«. Þetta er algerlega
rjett athugað.
Um hitt aðalatriðið i grein
prófessorsins, hvert gildi hinn
islenski tvisöngur geti haft fyrir
nútíðar og framtíðartónlist okk-
ar íslendinga, er jeg honum að
mestu eða öllu samdóma. Jeg
tel það óhugsandi að menn fari
að skapa ný tvisöngslög eða
nota í lagsmíðum sínum þau
tónbil milli raddanna, sem lang-
algengust eru í tvísöng, en það
eru opnir kvintar, hver eftir
annan. En hitt finst mjer eðli-
legt og meira að segja æskilegt,
að söngmenn vorir lærðu tví-
söng, rjett raddsettan, eins og
hann er í áðurnefndri bók
minni, og kynnu hann rjettan,
og gætu iátið bæði innlenda
staðfesla, að athuga hvort ekki
væri rjett »að breyla henni eða
nema úr gildi« aftur, og láta þar
við sitja, þar til lögunum hefir
verið breytt.
Möðrufelli, 3. febrúár 1926.
Guðbr. Isberg.
Dómenda-
fæklsuiiiii.
Eftir
Björn Þórðarson.
Niðurl.
Jeg er enginn sjerfræðingur i
þjóðarvilja, en jeg heri sýnt það
hjer að framan, að þjóðin hetir
ekki talið úrslitadómsvaldi sínu
borgið hjá fámennara dómstóli
en fimm manna. Og jeg tel þess
engar líkur, að þjóðin sje nú
eöa verði það lítilþægari eða
dómarastjettin það betur mönn-
um skipuð en áður, að hún láti
sjer hjer eftir nægja þriggja
manna dómstól. Nei, jeg þykist
viss um það að veraí samræmi
við þjóðarvilja og þjóðarþörf,
þegar jeg fullyrði, að úrslita-
dómstóllinn verði að vera fimt-
ardómur. En jafnsatt er það, að
hæstarjettardómarar vorir geta
annað meiri störfum erj þeir
hafa haft óg Vónandi haíá i
nánustu framtíð. Þá er spurn-
ingin, hvort þjóðin getur ekki,
án þess að misbjóða dómara-
starfinu, notað þessa ágætu
starfskrafta sjer til stórra hags-
muna og til að bæta úr brýnni
þörf annarsstaðar. Það er vafa-
lítið, og er það engin nýjung,
sem nú skal sögð. Hinir yngstu
dómarar tveir gætu haft á hendi
kenslu i lagadeildinni. En til
þess að koma í veg fyrir mis-
skilning, skal það þegar tekið
fram, að þvi fer fjarri, að gera
ætti hæstarjett að lagadeild há-
skólans eða lagadeildina að
menn og ekki siður útlendp,
heyra þennan merkilega, ís-
lenska forngrip, þegar það á við
og þess er óskað. Þetta er eitt
raðið til að varðveita hinarsið-
ustu leifar í álfu vorri af þess-
um merkilega fornaldarsöng,
sem um mörg hundruð ára hefir
verið svo gott sem hin eina
sönglega nautn vor lslendinga,
að undanteknum hinum ein-
raddaða söng. Og annað ráðið
er það, — og það ætti að nota
sem fyrst —, að fengnir væru
tveir góðir raddmenn og látnir
syngja fáein bestu tvísöngslögin
okkar, vel og rjett, inn á grammo-
fónplötur, og svo væru þær
plötur geymdar á fornmenja-
safninu, svo að menn, bæði
innlendir og útlendir, ætlu kost
á að heyra lögin þar á kom-
andi tíð. Því það mun reynast
áreiðanlegt og víst, sem stendur
í áðurnefndri bók minni, (bls.
775) að þ]óðlög vor, ogþásjer-
staklega tvisöngslögin, munu
standa framarlegai röðinni með-
al alls hins forna og þjóðlega,
sem safnað er og safnað hefir
verið hjá oss, munu standa sem
mjög merkilegar, bókmentaleg-
ar menjar frá löngu liðnum
öldum. Og um slíkan fjársjóð
sem vjer eigum í þjóðlögum
vorum og sjerstaklega tvísöngs-
lögunum, ættu allir sannir ls-
lendingar að láta sjer ant og
meta hann mikils.
hæstarjetti, eins og ætlast var
til í frumv., sem borið varfram
á Alþingi 1922. Dómararnir
verða valdir meö tilliti til dómara -
hælileikanna. En alt um það
mundi hver dómari geta int
starf af hendi við lagadeildina
henni til mikillar styrktar, því
að öllum má vera það ljóst, að
kennaralið hennar er fáliðuð
sveit, en starfið stórmikið sem
vinna þarf. Dómarinn ætti að
hafa sem óbundnastar hendur
um það, hvert atriði einhverrar
höfuðgreinar hann læsi fyrir, en
veldi það þó í samráði viðpró-
fessora deildarinnar, en annars
ætti dómari að vera laus við
skyldur af hálfu deildarinnarog
hafa ekki atkvæðisrjett um mal-
efni hennar. Mundi það hverj-
um dómara fært, með meirieða
minni undirbúningi, ásamt með
dómarastörfum sínum, að lesa
fyur í lagadeildinni 1—2 stund-
ir á viku. En að fá slíkt lið 2ja
valdra dómara, væri deildinni
mikilvægur styrkur og stúdent-
um fengur. Væri jafnvel tiltæki-
legt með þessu fyrirkomulagi,
að fastalið deildarinnar væri
að eins 2 prófessorar og 1 dó-
cent i stað 3 prófessora nú.
Væri það nokkur sparnaður.
Meiri hluti hæstarjettar, 3 elstu
dómararnir, hefðu enga sk;yldu
fil kensid, éhda ættí dómifór-
selinn ætíð að vera meðal þeirra.
Þótt þessir 2 yngstu dóraend-
ur gætu ekki talist umboðs-
starfalausir, virðist lítil hætta
geta af því stafað fyrir öryggi
dómsvaldsins í landinu, og ekki
meiri en af þvi að lagaprófess-
Orarnir eru varadómarar i rjett-
inum ; en hættan af því er sú,
að viljað gæti til einhverntíma
í framtíðinni, að í prófessors-
stöðu væii maður, semallsekki
uppfylti skilyrði til að vera
hæstarjettardómari eða væri því
vaxinn að taka sæti hans. Og
er það í rauninni bæði viðsjár-
vert og hvimleitt lagaákvæði.að
svoleiðis maður skuli sjálfkjör-
inn til sliks starfs. En á hinn
bóginn gæti það aftur verið
næsta hentugt, þegar svo ber
við, að sæti er autt í rjettinum
en varadómarinn frábær hæfi-
leikamaður, að það væri þá
undir áliti rjettarins komið,
hvort þörf væri að skipa dóm-
ara þá þegar, eða þvi mætti
fresta um óákveðinn tíma. Þar
með væri ef til vill mikið unn-
ið, en þó sparað fje. Eins og
það er hið mesta óvit að lög-
binda það, að sami maðurgegni
tveim eða fleiri störfum, sem
hvert þarf góðan mann svo
sæmilega fari, svo er og hitt
hinn mesti búhnykkur, að sam-
eina störf og stöður í hendi
manns, sem heflr alt ísenn, vit,
orku og ráðvendni, til að rækja
hinar sameinuðu slöður sem
vera ber. Mundi það affarasæl-
ast að Iðgbinda það ekki, að
prófessorar lagadeildar væri
varadómarar í hæstarjetti, held-
ur væri varadómarar skipaðir
eftir tillögum hæstarjettar og
prófessorarnir skyldir að taka
að sjer starfið, ef á þá væri
bent.
e Lans lœknalijcrnð. Hjeraoslækna-
mbættin í Mýrdatshj eraði, Fljóts-
dalshjeraði, Reykdælahjeraði, Hofs-
óshjeraöi og Reykhólahjeraði eru
auglýst laus og umsóknarfrestur til
1. júní næstk.