Vörður - 13.03.1926, Page 3

VÖRÐUR
3
fer unnið hafa það þjóðþrifaverk,
að bygeja varanleg og góð
hús á jörðum sínurn. Getur
fþeitn hafa verið það Ijóst, að
ineð lögurn þessum eru mjög
sterkar hömlur lagðar á vilja
manna og áræði til þess að
gera slík húsakyrmi i fram-
iíðinni, en jafnframt ýU undir
menn að notast sem lengst
við moldarkofana gömlu. Vork-
unn er mönnum, þó þeir líti
svo á og segi, að hjer sje
venð að verðlauna ómenskuna á
kostnað framtaksins. Getur þeim
ennfremur hafa verið það Ijóst,
latning til húsabóta er vatn
á mjdnu »Hvíta dauða«, höfuð-
fjanda ungu kynslóðarinnar?
Hvort mun landlæknir og aörir
frarnsýnustu og greindustu for-
'vigismenn heilbrigðismála vorra
telja slíkt vel farið? Og hvað
um vonir alþjóðar um að bætt
húsakynni geti öllu framar unn-
ið bug á berklaveikinni, og
muni gera þaö. Og hvað um
þá menn, er best þekkja kostn-
aðarhlið berklavarnarlaganna og
gera sjer vonir um að sveita-
heimilin muni bráðlega geta
»tekið við« af heilsuhælunum?
Nei, alt þetta hefir löggjöfum
vorum einmitt ekki verid Ijóst.
Athugum fasteignaskattslögin frá
1921, Þar hefir þeim tekist það
betur, að ákveðinn er helmingi
lægri skattur af húsum enlandi
jarða. Þetta atiiði, og þau rök
er til þess lágu, eru alveggleymd
1923. En vel hefði löggjöfum
vorum þá fyrst tekist, ef þeim
hefði hugkvæmst 1921 að á-
kveða skatt af húsum í föstu
hiutfalli við matsverð »jarð-
anna«, þann veg að aldreimætti
það fara frarn úr tiiteknum
hundraðshlutum þess, en skalt-
frjálst það er framyfir væri. Og
aiveg er nóg að borga »einn«
fasleignaskatt af húsum til sveita.
Til sýduvegasjóðs ætti ekkert
gjald af þeim að greiða.
fylgiröddin komin kvint upp
fyrir aðalröddina, og lijeist það
lagið á enda. í ýmsum lögum,
sem voru nokkuð tilbreytileg
eða löng (eins og t. d. Vorið
iangt, Ó min flaskan, Margt er
manna bölið o. fl.) skiptust
raddirnar ojt á þannig, að þegar
lagið sjálft gekk nokkuð hátt
eða fór opp, þá var fylgiröddin
kvint jyrir neðan, en annars
kvint fyrir ofan, en unisono
sungu góðir tvísöngsmenn sama
sem aldrei. I’að hefði verið
skritinn tvfsöngur, að syngja
langt lag, eins og t. d. Ó mín
flaskan fríða, alt unisono þang-
að til fylgiröddin hefði farið
npp, á orðunum »injúkan finn,
að meir en verð jeg hissa«.
En að syngja styltri lög, eins
og ísland farsælda frón, þannig:
meira en hálft lagið unisono,
og fara svo upp í enda lagsins,
hefir auðveldlega getað komið
fyrir i »sjálfri Reykjavik« á
uppvaxtarárum prófessorsins;
því dettur mjer ekki hug að
neita; en það mundu góðir tvi-
söngsmenn hafa kallað »að
kunna ekki tvísöng«. Slíkur tví-
söngur, hvar sem hann heyrist,
ber vott um vankunnáttu í tví-
söag og misskilning á eðli hans,
og er órækt merki um afturför
og hnignun í þessum þjóðlega,
3. Af »öðrum mannvirkjuma
koma girðingar einkum til álita.
Rafleiðslur mælli nefna, en þær
eru enn þá aö eins örfáar lil.
Girðingar eru ekki arðgæf eign,
enda í eðli sínu lausafje, sem
flylja má til eftir vild. Girðing-
ar þurfa mjög njikið yiðhald,
Við girðingit eykst atrakstur
býlis, en það þýðír hærra mat
á landi þess við næstu mats-
gerð. Maður, sem giiðir hjer
eftir tún sitt eða engjar, verður
að taka það með í reikninginn,
að hann verður að greiða skatt
af matsverði girðingarinnar, og
að auki hærri skatt af jörðinDÍ,
sem svarar þvi, er hún hækkar
að matsverði vegna aukius af-
rakstur. Sje nokkursstaðar í
löggjöf vorii utn tvöfaldan skatt
að ræða, er það hjer. Wi hefir
verið haldið fram í míu eyru,
að einu gilti með tilliti til sýslu-
vegagjaldsins, hvort lagt væri
fj> í jarðabætur eða girðingar.
þetta er alrangt. Tökum dæmi.
A girðir tún sitt og tær aí' því
20 hesta töðuauka. B sljetlar
4 dagsláttur og fær saraa töðu-
auka Kostoaður beggja er 1000
kr. Jarðir beggja hækka i veiði
að matsverði um 500 kr. fyrir
aukinn afrakstur. Girðing A
er metin sjerslaklega á 800 kr.
Af þeirri upphæð verður þann
að borga sýsluv.sjóðsgjald um-
fram B, en samanlagt borgar
hann af 300 kr. hærri upphæð
en hann lagði í girðinguna.
Girðingar ættu að vera nlveg
undanþegnar skatli til sýslu-
vegasjóðs. Það er hvorttveggia
í senn, sanngirniskrafa og rækt-
unaratriði.
V.
Til eru lög frá 1924, sem gera
þá breytingu á sýsluvegasjóðs-
lögunum, að þau heimila hrepps-
nefndum, ef 2/s atkvæðisbærra
hreppsbúa samþykki það á lög-
rnætum sveitaifundi, að jafna
ekta íslenska, margra alda
gamla söng.
Bæði prófessornum, og þeim
öðrum, sem vilja vita bið rjelta
um þetta atriði, hvernig tví-
söngur var sunginn hjer alment
og af öllum, sem það kunna,
verð jeg að visa til áðurnefndr-
ar bókar minnar, og biðja þá
að lesa gaumgæfilega það, sein
þ sr er um þetta efni ritað (bls.
764—802); en raddsetning tv(-
söngslavanna þar, og frásögn
mfn bæði bjer og þar. er bygð
á margra ára samvinnu minni
við hina bestu tvísöngsmenn,
er vjer höfutn átt beggja rnegiii
víð sfðustu aldamót. Af radd-
setning tvísöngslaganna í bók
minni (bls. 775 — 802) tnuii sjást,
bæði þrð, að tvísöngsinenn
sungu aldrei unisono, nema
eina nóta eða svo, meðau þeir
voru að skifta um raddir, og
eins hitt, að aldrei var um það
að tala, að aðalröddin þyrfti að
bfða eða halda einum tón lengi,
meðan fylgiröddin væri að feta
sig áfram, nótu fyrir nótu, upp
á kvintinn. Alls ekki. Svo barna-
lega vandræðalegir voru góðir
tvísöngsmenn ekki.
Prófessorinn segir enn fremur,
að »kiun svo kallaði íslenski
tvísöngur standi í alls engu
sambandi við neinn sjerstakan
tónstiga, en sje af alt öðrum
sýsluvegagjaldinu niður eftir efn-
um og ástæðum. Hjer dugar
ekki einfaldur meiiihluti, eins
og iá‘ið er nægja í sýsluvega-
sjóðslögunum. Jeg hlj't sam-
ræmis vegna að minnast á lög
þessi, þó mjer sje sárnauðugt
að gera þá silkihúfu að umtals-
efnl, Áminst breyting bætir að
engu lej'ti úr þeim höfuðgalla
sýsluvegasjóðslaganná, að letja
menn til að bæta húsakynni
sín. I hreppsfjelagi, þar sem
engar verðmiklar byggingar eru
til, er rjelt hugsanlegt að 2/s
hreppsbúa greiði atkvæði með
niðurjöfnun eftir efnum og á-
stæðum. Pvi fleiri jarðir sem
búið er að »byggja upp«, — þó
að því lilskyldu að þær sjeu
ekki í meirihluta, enda mun
slíkt hvergi eiga sjer stað enn
þá -- þess miuni líkur eru til
þess að þeir, sem ekki hafa
bygt, vilji »láta sjer blæða fyrir
hina«, eins og jeg hefi heyrt
þetta orðað.
VI.
Jeg hefi hjer að framan bent
á þá höfuðgalla, er jeg tel vera
á sýsluvegasjóðslögunum og
dregið í'ram nokkur talandi
dæmi til skýringar, að visu til-
búin, en þó svo sannindaleg að
fullkomnar, raunverulegar hlið-
stæður má finna. Lögunum
þarf að breyta í rjettara horf,
og það seni fyrst. Og að því
rekur, fyr eða síðar, að svo
verður geit. Spurningin er nú,
hvort löggjafar vorir muni gefa
sjer tíma til að sinna málinu
á næsta eða ræstu þingum. Geri
þeir þsð ekki er eitt ráð til, til
þess að ýta við þeim. Samþykt
sýslunefndar um stofnun sýslu-
vegasjóðs má breyta — og þá
vœnianlega lika nema úr gildi
— á sama hátt og hún er stofn-
ud. Æflu þvi sýslunefndir þær,
er þegar hafa glæpst til að gera
slíka samþykt og fengið hana
rótum runninn«. En nú er öll-
um, sein uin þetta mál hafa
hugsað og ritað, og eflaust hon-
um sjálfum, það kunnugt, að
flest tvísöngslögin eru í hinum
lýdiska tónstiga, og nokkur i
dóriskum og eoliskum, enda
segir hann sjálfur síðar í grein-
inni, »að möig af þjóðlögum
okkar sjeu bygð á hinum fornu
tónstiguin, en sjerstaklega á
hinum lýdiska tónstiga; því
það er hann, sem gefur þjóð-
lögum vorura hinn sjerstaklega
íslenska blæ, sem aðgreinir þau
frá þjóðlögum hinna Noiður-
landanna«. Þetla er algerlega
rjelt athugað.
Um hitt aðalatriðið í grein
prófessorsins, hvert gildi hinn
islenski tvisöngur geti haft fyrir
nútíðar og frarntíðartónlist okk-
ar íslendinga, er jeg honum að
mestu eða öllu samdóma. Jeg
tel það óhugsandi að inenn fari
að skapa ný tvísöngslög eða
nota í lagsmiðum sínum þau
tónbil milli raddanna, sem lang-
algengust eru í tvísöng, en það
eru opnir kvintar, hver eftir
annan. En hilt finst mjer eðli-
legt og meira að segja æskilegt,
að söngmenn vorir lærðu tví-
söug, rjett raddsettan, eins og
hann er i áðurnefndri bók
minni, og kynnu hann rjettan,
og gætu látið bæði innlenda
staðfesfa, að athuga hvort ekki
væri rjett »að breyta henni eða
nema úr gildi« aftur, og láta þar
við sitja, þar til lögunum hefir
verið breytt.
Möðrufelli, 3. febrúár 1926.
Guðbr. Isberg.
IJ’óixieiiíla-
íækkunin.
Eftir
Björn Pórðarson.
Niðurl.
Jeg er enginn sjerfræðiugur i
þjóðarviija, en jeg hefi sýnt það
hjer að framan, að þjóðin helir
ekki talið úrslitadómsvaldi siiin
borgið hjá fámennara dómstóli
en fimm manna. Og jeg tel þess
engar líkur, að þjóðiu sje nú
eða verði það lítilþægari eða
dómarastjettin það betur mönn-
um skipuð en áður, að hún láti
sjer hjer eftir nægja þriggja
manna dómstól. Nei, jeg þykist
viss um það að veraí samræmi
við þjóðarvilja og þjóðarþörf,
þegar jeg fullyrði, að úrslita-
dómstóllinn verði að vera fimt-
ardómur. Ea jafnsatt er það, að
hæstarjettardómarar vorir get,a
annað meiri störfum ep þeir
hafa haft óg vónandi ha»á i
nánustu framtíð. Pá er spurn-
ingin, hvort þjóðin getur ekki,
án þess að misbjóða dómara-
starfinu, notað þessa ágætu
starfskrafta sjer til stórra hags-
muna og til að bæta úr brýnni
þörf annarsstaðar. Pað er vafa-
lítið, og er það englö nýjung,
sem nú skal sögð. Hinir yngstu
dómarar tveir gætu haft á hendi
kenslu í lagadeildinni. En til
þess að koma í veg fyrir mis-
skilning, skal það þegar tekið
fram, að því fer fjarri, að gera
ætti hæstarjett að lagadeild há-
skólans eða lagadeildina að
menn og ekki siður útlenda,
heyra þennan merkilega, is-
lenska forngrip, þegar það á við
og þess er óskað. Petta er eitt
ráðið til að varðveita hinarsíð-
ustu leifar í álfu vorri af þess-
utn merkilega fornaldarsöng,
sem um mörg hundruð ára hefir
verið svo gott sem hin eina
sönglega nautn vor tslendÍDga,
að undanteknum hinum ein-
raddaða söng. Og annað ráðið
er það, — og það ætti að nota
sem fyrst —, að fengnir væru
tveir góðir raddmenn og látnir
syngja fáein bestu tvísöngslögin
okkar, vel og rjett, inn á grammo-
fónplötur, og svo væru þær
plötur geymdar á fornmenja-
safninu, svo að menn, bæði
innlendir og útlendir, ættu kost
á að heyra lögin þar á kom-
andi tíð. Pví það mun reynast
áreiðanlegt og víst, sem stendur
í áðurnefndri bók minni, (bls.
775) að þjóðlög vor, ogþásjer-
staklega tvísöngslögin, munu
standa framarlega i röðinni með-
al alls hins forna og þjóðlega,
sem safnað er og safnað hefir
verið hjá oss, munu standa sem
mjög merkilegar, bókmentaleg-
ar menjar frá löngu liðnum
öldum. Og um slíkan fjársjóð
sem vjer eigum í þjóðlögum
vorum og sjerstaklega tvísöngs-
lögunum, ættu allir sannir ls-
leudingar að láta sjer ant og
meta hann mikils.
hæstarjetti, eins og ætlast var
til i frumv., sem borið var fram
á Alþingi 1922. Dómararnir
verða valdir með tilliti til dótnara -
hælileikanna. En alt um það
mundi hver dómari geta int
starf af hendi við lagadeildina
henni til mikillar styrktar, því
að ölluin má vera það Ijóst, að
kennaralið hennar er fáliðuð
sveit, en starfið stórmikið seni
vinna þarf. Dómarinn ætti að
hafa sem óbundnaslar hendur
um það, hvert atriði einhverrar
höfuðgreinar hann læsi fyrir, en
veldi það þó í samráði viðpró-
fessora deildarinnar, en annars
ætli dómari að vera laus við
skyldur af hálfu deildarinnar og
hafa ekki atkvæðisrjett ummál-
efni hennar. Mundi það hveij-
um dómara fært, meö meirieða
tuinni uudirbúningi, ásamt meö
dómarastörfum sínum, að lesa
fyiir í lagadeildinni 1—2 stund-
ir á viku. En að fá slíkt iið 2ja
valdra dómara, væri deildinni
mikilvægur styrkur og stúdent-
um fengur. Væri jafnvel tiltæki-
legt með þessu fyrirkomulagi,
að fastalið deildarinnar væri
að eins 2 prófessorar og 1 dó-
cent i stað 3 prófessora nú.
Væri það nokkur sparnaður.
Meiri hluti hæstarjettar, 3 elstu
dómararnir, hefðu enga skyldu
tii kensíú, éhda ætti dómsför-
selinn ætíð að vera meðal þeirra.
Pólt þessir 2 yngslu dótnend-
ur gætu ekki talist umboðs-
starfalausir, virðist lítil hætta
geta af því stafað fyrir öryggi
dómsvaldsins í landinu, og ekki
meiri eq af því að lagaprófess-
orarnir eru varadóinarar f rjett-
inum; en hættan af því er sú,
að viljað gæti til einhverntíma
í framtíðinni, að í prófessors-
stöðu væii raaður, semallsekki
uppfylti skilyrði til að vera
hæstarjettardómari eða væri því
vaxinn að laka sæti hans. Og
er það í rauninni bæði viðsjár-
vert og hvimleitt lagaákvæði, að
svoleiðis maður skuli sjálfkjör-
inn til slíks starfs. Eu á hinn
bóginn gæti það aftur verið
næsta hentugt, þegar svo ber
við, að sæti er autt í rjettinum
en varadómarinn frábær hæfi-
leikamaður, að það væri þá
undir áliti rjettarins komið,
hvort þörf væri að skipa dóm-
ara þá þegar, eða því mætti
fresta um óákveðinn tíma. Par
með væri ef til vili mikið unn-
ið, en þó sparað fje. Eins og
það er hið mesta óvit að lög-
binda það, að sami maðurgegni
tveim eða fleiri störfum, sem
hvert þarf góðan mann svo
sæmilega fari, svo er og hitt
hinn mesti búhnykkur, að sam-
eina störf og stöður í hendi
manns, sem hefir alt í senn, vit,
orku og ráðvendni, til að rækja
hinar sameinuðu slöður sem
vera ber. Mundi það affarasæl-
ast að lögbinda það ekki, að
prófessorar lagadeildar væri
varadómarar í hæstarjetti, held-
ur \æii varadómarar skipaðir
eftir tillögum hæstarjettar og
prófessorarnir skyldir að taka
að sjer starfið, ef á þá væii
bent.
e Lans lœkiialijeruð. Hjeraðslækna-
mbættin í Mýrdalshj eraði, Fijóts-
dalshjeraði, Reykdælahjeraði, Hofs-
óshjeraði og Reykhólahjeraði eru
auglýst laus og umsóknarfrestur til
1. júni næstk.