Vörður


Vörður - 20.03.1926, Blaðsíða 1

Vörður - 20.03.1926, Blaðsíða 1
IV. ár» Járnbrauíarmálið. 1 2. blað. ^tjórnar^liifti í IVoregi, Eftir síðustu kosuingar í Noregi, haustið 1924, myudaði ráðuneyli foringi vinstri manna, Mowinkel útgerðarmaður frá Bergen, stórsýun maður og gáfaður og höfðingi liinn mesti. Hefir stjórn hans ekki stuðst við neinn fastan meirihluta i ping- inu, en andstæðingar hennar sætt sig við hana, sakir pess að ráðu- neytið var skipað nýtum mönnum og ekki horfur á, að breytl yrði um til batnaðar. En 27. febr. greiddu Hægrimenn (54 að tölu) og Bændaflokkurinn (22 þingmenn) atkvæði með van- trausti á stjórnina og komst hún þannig í tveggja atkvæða minni hluta í þinginu (norska Stórþingið telur 150 þingmenn). Sagði stjórnin þegar af sjer. Nokkrir örðugleikar urðu á myndun nýrrar stjórnar. Hægri- menn og Bændaflokkurinn höfðu hvorir um sig greitt stjórninni van- traust af mjög ólíkum ástæðum, og eru ósammála í ýmsum höfuðmál- um t. d. bannmálinu, sem líkur eru á að verði lagt undir þjóðaratkvæði í okt. í haust. Blaðið Tidens Tegn barðist fyrir því, að Friðþjófi'Nansen yrði falið að mynda utanflokkastjórn, sem tæki þá stefnu, að vinna að viðreisn fjárliagsins, en láta önnur deilumál bíða úrslita í bili. Birti blaðið áskor- un þessa efnis, undirritaða af allmörgum atkvæðamönnum i viðskiftalif- inu og ennfremur mentamönnum og menningarfrömuðum, t. d. skáldinu Johan Bojer, málaranum Erik Werenskjold, Björn Björnson forstjóra Pjóðleikhússins o. fl. Pessi tillaga fjekk þó ekki nægan styrk i þinginu og fór svo að Lykke, foringi hægrimanna, myndaði hina nýju stjórn með fylgi Bændaílokksins. Pö þykir mjög tvisýnl að það muni reynast örugt til langframa. Stjórnin hefur látið prenta og útbýla á Alþingi Framhalds- skýrslu um járnbrautarmálið eftir Geir G. Zoéga vegamálastjóra, þar sem hann lýsir þeirri niður- stöðu af rannsóknunv sinum, að hann telji heppilegast og rjettast að fullnægja með járnbrautþörf suðurláglendisins fyrir bættar samgöngur. 1923 gerði norskur verkfræð- ingur, Sverre Möller, áætlun urn kostnað vift járnbrautar- lagningn austnr, en síðan hefur verðlag breyst til inuna. Pegar vegamála- stjóri dvaldi i Noregi síðast- liðið haust, eudurskoðuðu þeir Sv. M. kostnaðaráætlunina og samræmdu hana núverandi verð- lagi. Telst nú svo til, að stofnkostnaður járnbraular að Öifusá, sem fullgerð sé á 3 ár- um verði: 6,250,000 kr. en ef brautin nær austur fyrir Ölfusá: 6,475,000 kr. í*á hefur Sv. M. einnig endur- skoðað áætlun sína um reksturskostnað járnbrautarinnar. Samkvæmt því verður tekjuafgangur upp í vexti Hrammur léQSskipulagsins í Breilanái, Á Ijenstímabilinu voru peDÍng- í*r ekki gjaldmiðill sem nú á tímum, og þá varð að bjargast öðru vísi. Höfðingiun galt ridd- urunum með því að halda þá á búgarði sinum, eða ljeði þeim land. Þeir voru því kallaðir Uensmenn. En höfðingjarnir urðu líka sjálfir ljensmenn. Konung- urinn ljeði höfðingjanum land og skyldi þar í móti kotna, að hann kæmi til móts við hann með föruneyti sínu, ef á þurfli að halda. Peir voru lendir menn konungs eða ljensmenn, og þeir guldu eftir landið í hermensku, aWeg eins og riddarar höfðingj- anUm. Þeir höfðu sinn her- mehskutíma, alveg eins og hjá- Ieigumenn sína skylduvinnudaga bjá heimabóndanum. Sjálfir Ijeðu þeir öðrum land, en það kæmi í móti, að þeir væri við búnir með sig og hest sinn, er hernað baeri að höndum. »Petta varð eins og stigi með mörgum rim- Ulu frá konginum og niður eftir«. Efstir voru þeir, er átlu allra- mest land, hertogar og greifar. Pa komu þeir, er ekki voru eins háir i tigninni, en höföu þó 3C. þús. kr. áöðtu ári, en á 10. ári 308 þús. kr. — eða 5°/® af starfs- kostnaði. Þá er þess getið i skýrsl- unni, að fullyrða megi að rekst- ur brautarinnar veröi talsvert ódýrari ef notaðir verði mótorvagnar að einhverju leyti í stað eimreiða. »Mótorvagnar hafa á síðustu árum náð talsverðri útbreiöslu, af nálæguin löndum sjerstaklega í Sviþjóð og Danmörku. Þeir eru af ýmsri gerð, og notað til elds- neytis ýmist bensín eða hrá- olfa. Einkum hafa þeir reynst hentugir til fóllcsflutninga, en síður þar sem eru nriklir vöru- flutningar. Aðal ókostur þeirra er, að dráttarafiið upp brekkur er frekar lílið. Með því að hjer gælir mest fólksflutninga, en hinsvegar brautin tiltölulega hallamikil, má búast við að mótorvagnar yrðu einkar hent- ugir i sambandi við eimreiðar- rekstur«. Von er á tillögum og áætlunuin frá Sv, M. innan skamins, um notkun mótor- vagna á járnbrautinni bjer. — Um nolknn rnfmagns til reksturs brantinni, segir vega- málastjóri: undir sér ljensmenn, og loks koma þeir, sem ekki höfðu neina Ijensmenn, heldur að eins bænd- ur, scm leigðu jörðina. Meðan þessu fór fram, var öll jarðrækt í niðurlægingu. — Ljensmenn og leigubændur mátti reka frá jörðum þeim, er þeir höfðu að Ijeni, hvenær sem her- toganum eða greifanum bauð svo við að horfa. Peir höfðu engan leigurjett, er trygði þeim ábúð fyrir ákveðinn tima, frem- ur en verkast vildi. Hertoginn og greifinn höfðu rneira vald yfir ljensmönnum og bændum, en konungurinn yfir þegnum sínum. f*annig var ástandið um óra-langan tíma, og sumstaðar hefir það haldist fram á vora daga og í elsta þingræðislandinu, Bretlandi, helst það enn í dag. Lloyd George hefir fyrir stultu skrifað langa og athyglisverða grein, i víðlesið blað, þar sem hann færir sönnur á þeð, að í Bretlandi ríki enn Ijensskipulag miðaldanna, og Bretar séu í land- búnaði langt á eftir öðrum menningarþjóðum álfunnar, og færir rök fyrir því. Hann segir, að síðan stríðinu rnikla lauk, hafi feikna land- flæmi verið lögð undir plóg í Póllandi, Rúmeníu, Tjekko- slóvakiu og Eystrasaltslöndum, er voru eign einstakra manna Reykjavík 20. mars 1926. »Hjer eru ástæður þannig, að rafmagn gelur því aðeins kom- ið til greina, að kostur sje á því mjög vægu verði frá raforku- veri, er stofnað verði til annar- ar slarfrækslu aðallega. Veldur þar um meslu í samanburðin- um, að kolaeyðsla brautarinnar verður svo tiltölulega litil, hún er áætluð 600 smál. á 2. ári. og svo hilt, að raforkuveitan með- fram brautinni er mjög kostn- aðarsöm. Jeg get um þennan möguleika fyrir rafvirkjun járnbrautarinuar, með því aö ekki er óhugsandi, að nokkur hreyfing komist á virkjun Sogsfossanna áður langt um líður«. I3á fylgir áætlun um hostnað við fullkominn akreg að Ölfasá og bifreiðarsam- göngur. Er gert ráð fyrir að nota bæði til fólks og vöruflutnÍDga stór- ar bifieiðar, af þeirri gerð, er aflvjelin knýr bæði fram- og aftur-hjól, og miðað við að þess- ar bifreiðar dragi á eftir sjer í lest 1—2 fólks- eða vöru-vagna. Bifreiðar og vagnar er áætlað að kosti 500 þús. kr., stöðvar 300 þús. kr. og vegurinn 35000 þús. kr., samtais. 4,300,000 kr. Vegamálastjóri gerir nú samanbarð á járbbraat og bifreiðafiatningum: »Reksturskostnaður bifreiðanna og voru fyrir striðið arölaus að kalla má. Nokkrir hertogar, greifar og ljensmenn áttu land- flæmi þessi, en skiftu sjer lítið af þeim. Pað var ekki farið svona að f Bretlandi segir L. G. Ljens- fyrirkomulag miðaldanna sje þar enn ráðandi, og það sje erfitt að brjóta það á bak aftur. Jarð- eignirnar i Bretlandi sjeu i hönd- urn fárra manna, þótt nokkuð hafi breyst í seinni tíð í þeim efnum, en betur megi ef duga skal. Leigubændur eiga mestu ókjör- um að sæta, segir L. G. Pað er engu betra en á miðöldum. Fyrsta endurminning mín, frá því jeg fór að gefa mig við stjórnmálum, segir hann, er í sambandi við nokkur hundruð bændur í Wales, eru voru reknir frá leigujörðum sínum, er for- feður þeirra höfðu buið á yfir lengri tima, fyrir það eitt, að þeir fylgdu ekki að málum við kosningar ljensherrum sinum. Jeg minnist einnig annars at- viks frá sama tíma, segir L. G. Ekkja nokkur bjó með syni sínum á leigujörð. Sonur hennar var grunaður um af skógrækt- arstjóra ljensherrans, að hafa drepið hjera í landi jarðarinnar. Þetta þótti stórglæpur eftir Ijens- lögum. er áætlaður meiri en járn- brautar og munar þar mestu um eldsneytiseyðsluna, sem óhætt er að telja minst tvöfalt meiri. Annar liðurinn sem mestu mun- ar, er gummí, sem er áætlað kr. 66800. Út af þessu mátti ekkjan velja eitt af tvennu, annaðhvort að reka son sinn frá sjer, eða flytja sjálf af jörðinni. Sonurinn flultist til borgarinnar og kom aldrei aftur lil baka i sveitina. Pau eru mörg dæmin svipuð þessu, segir L. G. Konungurinn í Bretlandi hefir ekkert svipað vald yfir þegnum sínum, segir hann, ekki einu sinni í útkjálk- um Afriku. Það er ekki óeðlilegt, segir L. G., að fólksstraumurinn úr sveitunum sje að verða áhyggju- efni fyrir bresku þjóðina. Hann er blóðtaka fyrir landbúnaðinn. Og af því leiðir að framleiðsla landbúnaðarafurða er i afturför. Bretland þarf að flytja inn megn- ið af ncysluvörum sinum og trjávið fyrir 400 milj. str.pd. Landbúnaðurinn bjargaði Frakklandi 1815, segir L. G., og hann bjargaði því aflur 1870 og einnig nú síðast 1918, og því skyldi hann þá ekki geta bjargað Bretlandi. Hin árlega fúlga, er gengur til styrktar atvinnulausu fólki í Bretlandi, er 50 milj. str.pd. L. G. segir, að helmingurinn af þvi fjp, væri því varið til rækt- unar landsins, mundi geta gert margfalt gagn og dregið úr atvinnuleysinu, sem nú sje að aukast og verða að áhvggjueíni Rekstrarafkoman hefir verið áætluð þessi: i „ .. f bifreiðar halli kr. 16700 a 1 l járnbr. hagur kr. 63000 : <n , . f bifreiðar hagur kr. 182000 A. iö. arij járnbr.------ 308000 Pegar ennfremur er tekið til- í Bretlandi. Tala atvinnnlausra er nú, segir L. G., 1.343.700 og er það 12'/2#/® af verkamönnum landsins. Sjeu tölur þessar born- ar saman við Pýskaland, þar sem tala atvinnulausra er 208 þúsund, eða Bandarikin, þar sem atvinnuleysi þekkist ekki, þá er ástandið hjer í Bretlandi, segir L. G., með þessum sam- anburði langt frá því að vera glæsilegt. Svona er þá ástandið, segir hann, í elsta þingræðis- landi álfunnar. En til þess að ráða bót á þvi, er það nauð- synlegt að gera hinni uppvax- andi kynslóð kleyft, að setjast aðí sveitunum og fá henni land til ræktunar. Pað er besla ráðið til þess að draga úr alvinnu- leysinu og til þess að skapa lifvænleg kjör fyrir þær mörgu þúsundir efnilegra manna, sem ljensskipulag miðaldanna hefir rekið úr sveitunum til borganna. Sig. Sigurðsson frá Kálfafelli. Leiðrjetting. Inn í greinina »Vetr- arbraut« í síðasta blaði hafa slæöst ýmsar prentvillur: Aðalfyrirsögn átti að vera Stjörnuríki, en undir- fyrirsögn Fjölstirni. Hnattlag í öðr- um dálki átti að vera: hnatllaga. Talan 2000000 I þriðji dálka á að vera: 200000, og völdum etc. i fjórða dálki sje: af völdum. — Sumt af þessu er leiðrjett í nokkrum hluta upplagsins.

x

Vörður

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vörður
https://timarit.is/publication/375

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.