Vörður - 20.03.1926, Blaðsíða 1

Ritstjóri og ábyrgð-
- iflrnjaður'' '^
Kristján A$érf$Öti
T/ing5tutf8.,
'»' ------ _?
Aígreiðsiu- og inn-
iu heimtumaður '
Ásgéir Magnússon
¦keimaríj.'
ÍTt^efaLiidLi: ÍMtiöstjórsi ílualclsfloklísiíiís.
IV. ár»
Reykjavík 20. mars 1926.
12. blað..
Járnbrautarmálið.
StjórDÍn hefur látið prenta og
útbýla á Alþingi Framhalds-
skýrslu um járnbrautarmálið eftir
Geir G. Zoéga vegamálastjóra,
þar sem hann lýsir þeirri niður-
stöðu af rannsóknum sinum, að
hann telji heppilegast og rjettast
að fullnægja með járnbrautþörf
suðurláglendisins fyrir bættar
samgöngur.
1923 gerði norskur vcrkfræð-
ingur, Sverre Möller, áætlun um
kostnað við járnbrautar-
lagninga anstnr,
en síðan hefur verðlag breyst
til muna. Þegar vegamála-
stjóri dvaldi í Noregi síðast-
liðið haust, eudurskoðuðu þeir
Sv. M. kostnaðaráætlunina og
samræmdu hana núverandi verð-
lagi. Telst nú svo til, að
stofnkostnaður járnbrautar að
Ölfusá, sem fullgerð sé á 3 ár-
um verði:
6,250,000 kr.
en ef brautin nær austur fyrir
Ölfusá:
6,475,000 kr.
Þá hefur Sv. M. einnig endur-
skoðað áætlun sína um
reksturskostnað
járnbrautarinnar. Samkvæmt því
verður tekjuafgangur upp í vexti
ErammuT lénsskipulagsins
¦
í,
Á ljenstímabilinu voru pening-
ar ekki gjaldiniðill sem nú á
tínium, og þá varð aö bjargast
öðru vísi. Höfðinginn galt ridd-
urunum með því að halda þá
a búgarði sínum, eða ljeði þeim
land. Þeir voru því kallaðir
Ijensmenn. En höfðingjarnir urðu
Mka sjálfir ljensmenn. Konung-
winn ljeði höfðingjanum land
og skyldi þar í móti koma, að
hann kæmi til móts við hann
með föruneyti sínu, ef á þurfti
að halda. Þeir voru lendir menn
konungs eða ljensmenn, og þeir
Kuldn eftir landið í hermensku,
a*veg eins og riddarar höfðingj-
anttm. Þeir höfðu sinn her-
menskutíma, alveg eins og hjá-
leigutnenn sína skylduvinnudaga
hjá beimabóndanum. Sjálfir Ijeðu
þeir öðrum land, en það kæmi
í móti, að þeir væri við búnir
með sig og hest sinn, er hernað
bæri að höndum. »Þetta varð
eins og stigi með mörgum íim-
utn frá konginum og niður eftir«.
Efstir voru þeir, er áttu allra-
mest land, hertogar og greifar.
Pa kornu þeir, er ekki voru eins
háir i Hgninni, en höfðu þó
36. þús. kr.áöðiu ári, en á 10. ári
308 þús. kr. — eða 5°/o af starfs-
kostnaði.
Þá er þess getið i skýrsl-
unni, að fullyrða megi að rekst-
ur brautarinnar verði talsvert
ódýrari ef notaðir verði
mótorviígnar
að einhverju leyti í stað eimreiða.
»Mótorvagnar hafa á síðustu
árum náð talsverðri útbreiðslu,
af nálægum löndum sjerstaklega
í Sviþjóð og Danmörku. Þeir eru
af ýmsri gerð, og notað til elds-
neytis ýmist bensín eða hrá-
olía. Einkum hafa þeir reynst
hentugir til fólksflutninga, en
siður þar sem eru miklir vöru-
flutningar. Aðal ókostur þeirra
er, að dráltaraflið upp brekkur
er frekar lílið. Með þvi að hjer
gætir mest fójksflutninga, en
hinsvegar brautin tiltölulega
hallamikil, má búast við að
mótorvagnar yrðu einkar hent-
ugir i sambandi við eimreiðar-
rekslur«. Von er á tillögum og
áæílunum frá Sv, M. innan
skamms, um notkun mótor-
vagna á járnbrautinni hjer. — Um
notknn rafrnagns
til reksturs brantinni, segir vega-
málastjóri:
undir sér ljensmenn, og loks
koma þeir, sem ekki höfðu neina
Ijensmenn, heldur að eins bænd-
ur, sem leigðu jörðina.
Meðan þessu fór fram, var
öll jarðrækt í niðurlægingu. —
Ljensmenn og leigubændur mátti
reka frá jörðum þeim, er þeir
höfðu að ljeni, hvenær sem her-
toganum eða greifanum bauð
svo við að horfa. Þeir höfðu
engan leigurjett, er trygði þeim
ábúð fyrir ákveðinn tíma, frem-
ur en verkast vildi. Hertoginn
og greifinn höfðu meira vald
yfir ljensmönnum og bændum,
en konungurinn yfir þegnum
sínum. Þannig var ástandið um
óra-langan tíma, og sumstaðar
hefir það haldist fram á vora
daga og i elsta þingræðislandinu,
Bretlandi, helst þaö enn í dag.
Lloyd George hefir fyrir stuttu
skrifað langa og athyglisverða
grein, í viðlesið blað, þar sem
hann færir sönnur á þeð, að í
Bretlandi ríki enn Ijensskipulag
miðaldanna, og Bretar séu í land-
búnaði langt á eftir öðrum
menningarþjóðum álfunnar, og
færir rök fyrir því.
Hann segir, að siðan striðinu
mikla Iauk, hafi feikna land-
flæmi verið lögð undir plóg
í Póllandi, Rúmeníu, Tjekko-
slóvakiu og Eystrasaltslöndum,
er voru eign einstakra manna
»Hjer eru ástæður þannig, að
rafmagn gelur því aðeins kom-
ið til greina, að kostur sje á þvi
mjög vægu verði frá raforku-
veri, er stofnað verði til annar-
ar starfrækslu aðallega. Veldur
þar um mestu í samanburðin-
um, að kolaeyðsla brautarinnar
verður svo tiltölulega lítil, hún
er áætluð 600 smál. á 2. ári. og
svo hitt, að raforkuveitan með-
fram brautinni er mjög kostn-
aðarsöm.
Jeg get um þennan möguleika
fyrir rafvirkjun járnbrautarinnar,
með því að ekki er óhugsandi,
að nokkur hreyfing komist á
virkjun Sogsfossanna áður langt
um líður«.
Þá fylgir áætlun um
kostnað við fnllkominn akveg
að Ölfnsá og hifreiðarsam-
göngnr.
Er gert ráð fyrir að nota bæði
til fólks og vöruflutninga stór-
ar bifieiðar, af þeirri gerð, er
aflvjelin knýr bæði fram- og
af(ur-hjól, og miðað við að þess-
ar bifreiöar dragi á eftir sjer í
lest 1—2 fólks- eða vöru-vagna.
Bifreiðar og vagnar er áætlað
að kosti 500 þús. kr., stöðvar
300 þús. kr. og vegurinn 35000
þús. kr., samtals.
4,300,000 br.
Vegamálastjóri gerir nú
samnnbnrð á jár&brant og
biireiðailutninguni:
»Reksturskostnaður bifreiðanna
og voru fyrir striðið arðlaus að
kalla má. Nokkrir hertogar,
greifar og ljensmenn áttu land-
flæmi þessi, en skiftu sjer lítið
af þeim.
Það var ekki farið svona að
i Bretlandi segir L. G. Ljens-
fyrirkomulag miðaldanna sje þar
enn ráðandi, og það sje erfitt
að brjóta það á bak aflur. Jarð-
eignirnar í Bretlandi sjeu í hönd-
um fárra manna, þótt nokkuð
hafi breyst i seinni tíð i þeim
efnum, en betur megi ef duga
skal.
Leigubændur eiga mestu ókjör-
um að sæta, segir L. G. Það
er engu betra en á miðöldum.
Fyrsta endurminning mín, frá
því jeg fór að gefa mig við
stjórnmálum, segir hann, er í
sambandi við nokkur hundruð
bændur í Wales, eru voru reknir
frá leigujörðum sínum, er for-
feður þeirra höfðu búið á yfir
lengri tima, fyrir það eitt, að
þeir fylgdu ekki að málum við
kosningar ljensherrum sínum.
Jeg minnist einnig annars at-
viks frá sama tíma, segir L. G.
Ekkja nokkur bjó með syni
sinum á leigujörð. Sonnr hennar
var grunaður um af skógrækt-
arstjóra ljensherrans, að hafa
drepið hjera í landi jarðarinnar.
Þetta þótti stórglæpur eftir ljens-
lögum.
@tjóriia.i*£i]£ifti í INToregi.
Eftir síðustu kosningar i Noregi, haustið 1924, myudaði ráðuneyti
foringi \instri manna, Mowinkel útgerðarmaður frá Bergen, stórsýnn
maður og gáfaður og höfðingi hinn mesti. Hefir stjórn hans ekki stuðst
við neinn fastan meirihluta i þing-
inu, en andstæðingar hennar sætt ^..................,,..........;.......
sig við hana, sakir þess að ráðu-
neytið var skipað nj'tum mönnum
og ekki horfur á, að breytt yrði
um til batnaðar.
En 27. febr. greiddu Hægrimenn
(54 að tölu) og Bændaflokkurinn
(22 þingmenn) atkvæði með van-
trausti á stjórnina og komst hún
þannig i tveggja atkvæða minni
hluta í þinginu (norska Stórþingið
telur 150 þingmenn). Sagði stjórnin
þegar ai' sjer.
Nokkrir örðugleikar urðu á
myndun nýrrar stjórnar. Hægri-
menn og Bændaflokkurinn hðfðu
hvorir um sig greitt stjórninni van-
traust af mjög ólikum ástæðum, og
eru ósammála i ýmsum höfuðmál-
um t. d. bannmálinu, sem líkur eru
á að verði lagt undir þjóðaratkvæði
í okt. i haust.
Biaðið Tidens Tegn barðist fyrir því, að FiiðpfóföNansen yrði falið
að mynda utauflokkastjórn, sem tæki þá stefnu, að vinna að viðreisn
fjárhagsins, en láta önnur deilumál bíða úrslita i bili. Birti blaðið áskor-
un þessa efnis, undirritaða af allmörgum atkvæðamönnum i viðskiftalif-
inu og ennfremur mentamönnum og menningarfrömuðum, t. d. skáldinu
Johan Bo/et; málaranum Erik Werenskjold, Bj'örn Biörnson forstjóra
Þjóðleikhússins o. fl.
Pessi tillaga fjekk þó ekki nægan styrk i þinginu og fór svo að Lykke,
foringi hægrimanna, myndaði hina nýju stjórn með fylgi Bændaflokksins.
t>ö þykir mjög tvisýnt að það muni reynast örugt til langframa.
Lykke.
er áætlaður meiri en járn-
brautar og munar þar mestu um
eldsneytiseyðsiuna, sem óhætt er
að telja minst tvöfalt meiri.
Annar liðurinn sem mestu mun-
ar, er gummí, sem er áætlað kr.
66800.
Út af þessu mátti ekkjan
velja eitl af tvennu, annaðhvort
að reka son sinn frá sjer, eða
flytja sjálf af jörðinni. Sonurinn
fluttist til borgarinnar og kom
aldrei aftur til baka í sveitina.
Þau eru mörg dæmin svipuð
þessu, segir L. G. Konnngurinn
í Bretlandi hefir ekkert svipað
vald yfir þegnum sinum, segir
hann, ekki einu sinni í útkjálk-
um Afriku.
Það er ekki óeðlilegt, segir
L. G., að fólksstraumurinn úr
sveitunum sje að verða áhyggju-
efni fyrir bresku þjóðina. Hann
er blöðtaka fyrir landbúnaðinn.
Og af því leiðir að framleiðsla
landbúnaðarafurða er i afturför.
Bretland þarf að flytja inn megn-
ið af neysluvörum sinum og
trjávið fyrir 400 milj. str.pd.
Landbúnaðurinn bjargaði
Frakklandi 1815, segir L. G.,
og hann bjargaði því aftur 1870
og einnig nú siðast 1918, og
þvi skyldi hann þá ekki geta
bjargað Bretlandi.
Hin árlega fúlga, er gengur
til styrktar atvinnulausu fólki í
Bretlandi, er 50 milj. str.pd. L.
G. segir, að helmingurinn af
því fje, væri því varið til rækt-
unar landsins, inundi geta
gert margfalt gagn og dregið úr
atvinnuleysinu, sem nú sje að
aukast og verða að áhyggjuefni
Rekstrarafkoman hefir verið
áætlað þessi:
A 9 hv i bifrei0ar halli kr< 16700
A - á11 l járnbr. hagur kr. 63000
: . f bifreiðar hagurkr. 182000
a io. an^ járnbr _ __ 308000
Þegar ennfremur er tekið til-
í Bretlandi. Tala atvinnnlausra
er nú, segir L. G., 1.343.700 og
er það 1272°/° af verkamönnnm
landsins. Sjeu tölur þessar born-
ar saman við Þýskaland, þar
sem tala atvinnulausra er 208
þúsund, eða Bandaríkin, þar
sem atvinnuleysi þekkist ekki,
þá er ástandið hjer í Bretlandi,
segir L. G., með þessum sam-
anburði langt frá því að vera
glæsilegt. Svona er þá ástandið,
segir hann, í elsta þingræðis-
landi álfunnar. En til þess að
ráða bót á þvi, er það nauð-
synlegt að gera hinni uppvax-
andi kynslóð kleyft, að setjast
að í sveitunum og fá henni land
til ræktunar. Það er besta ráðið
til þess að draga úr alvinnu-
leysinu og til þess að skapa
lífvænleg kjör fyrir þær mörgu
þúsundir efnilegra manna, sem
ljensskipulag miðaldanna helir
rekið úr sveitunum til borganna.
Sig. Sigurðsson
frá Kálfafelli.
Leiðrjettlng. Inn í greinina »Vetr-
arbraut« í síðasta blaði hafa slæðst
ýmsar prentvillur: Aðalfyrirsögn
átti að vera Stjörnuriki, en undir-
fyrirsögn Fjölstirni. Hnattlag í öðr-
um dálki átti að vera: hnatllaga.
Talan 2000000 í þriðji dálka á að
vera: 200000, og völdum etc. t fjóröa
dálki sje: af völdura. — Sumt af
þessu er leiðrjett i nokkrum hluta
upplagsins.