Vörður - 20.03.1926, Blaðsíða 2
2
VÖRÐDR
lit til, að það er þó líklegra að
framkvæmanlegt þyki síðar meir,
en nota raforku til rekstrar
járnbrauta en bifreiða, þá er
bersýnilegt að bifreiðarnar verða
miklu háðari, en járnbrautin,
verðlagi útlendrar vöru, elds-
neytis og gúmmí, sem ætlað er
þegar á 2. ári að kosta um 160
þús, kr. En járnbrautin notar
þá eldsneyti fyrir aðeins 30þús.
kr. með 50. kr. verði fyrir
hverja kolasmálest. Af öðrum
gjaldliðum munar mest um
kostnað við viðhald brautar,
eimreiða og vagna, svo og kaup
starfsfólks. Þessir liðir eru mun
hærri en tilsvarandi gjöld bif-
reiðanna.
Hvernig sem á málið er lilið,
verður rekstrarafkoma bifreið-
anna miklu lakari en járnbraut-
arinnar. En mest gætir þó hins,
að þær jafnast alls eigi við járn-
braut um að fullnægja þörfum
vaxandi umferðar. Nú verður
að gera ráð fyrri því, að ræktun
Suðurlandsundirlendisins vaxi
til muna, jafnvel i náinni fram-
tið, þannig að framleiðsla og
flutningar geti margfaldast fram
úr því sem áætlað er á 10.
rekstursári. Til þess vaxtar eru
mörg skilyrði fyrir hendi. Er
þá aðgætandi, að járnbrautin
getur afkastað miklu rneiri flutn-
ingum án þess að kaupa þurfi
vagna eða eimreiðar eða kosta
verulega meiru til viðhalds
brautinni og tii fólkshalds. En
jafnóðum og umferð bifreiða
vex, þarf að bæta við nýjum,
því þær sem fyrir eru anna ekki
meiru en þeim var ætlað i
upphafi.
í samanburðinum gætir þess
nokkuð, að bifreiðarnar verða
seinni í förum en eimlestir á
járnbrautinni. t*eim er ætluð
21/s klst. milli Reykjavíkur og
Ölfusár, en svo stórar bifreiðar
sem þessar mega ekki aka hratt,
síst ef vagn er hnýttur aftani
þær. Hámarks ökuhraði þeirra
er t. d. í Danmörku 24 km. á
klst. og aðeins 15 km. á klst.
með vagn. Með viðstöðum yrðu
þá fólksbifreiðarnar um 3Vs klst.
eða 1 klst. lengur á leiðinni en
eimlest.
í þessu efni er mjög fróðleg-
ur samanburður við reynslu þá,
sem fengin er i nálægum lönd-
um. Mun jeg því skýra frá
þeirri reynslu eftir kynningu,
sem jeg hefi af henni haft bæði
á ferðum erlendis og í ýmsum
skýrsluma.
Því næst ræðir í skýrslunni um
reynslu annara þjóða
í þessum efnum og þá sjerstak-
lega um reynsluna Noregi; um
hana er niðurstaðan þessi:
»Reynslan í Noregi er því sú,
að þrátt fyrir sjerlega víðtæka
notkun bifreiða út um allar
sveitir, þá hefir þeim hvergi
verið ætlað að anna svo mikl-
um flutningum, sem bjer eru
austur. 1 þeim sveitum, sem
flutningarnir eru mestir, er lögð
sjerstök áhersla á að koma bif-
reiðaferðum sem haganlegast
fyrir, víða til þess að búa á
þann hátt í haginn fyrir járn-
braut síðar. En jeg þori að
fullyrða, að hvergi í Noregi á
nokkur sveit með slíkri flutn-
ingsþörf, sem Suðurlandsund-
irlendið hjer, að búa við svip-
aðar samgöngur, örðugar og
ófullnægjandi«.
Ályktnn
vegamálastjóra er á þessa leíð:
»Allir, sem nokkuð eru kunn-
ugir hjer sunnanlands, hljóta
að verða sammála um, að brýn
þörf er fullkominnar samgöngu-
bótar milli Reykjavíkur og Suð-
urlandsundirlendisins. Aðallega
hefir menn greint á um, hvort
nokkuð vit gæti verið, að hugsa
til að leggja þar járnbraut,
hvorl járnbraut þyrfti ekki
miklu meiri flutninga en hjer
eru, til þess að hún yrði ekki
afarþungur baggi. í þeim um-
ræðum hæltir mörgum við,
bæði að gera of litið úr flutn-
ingum milli Reykjavíkur og
Suðurlandsundirlendisins og eins
hinu, að ætla að slíkar smá-
brautir þurfi miklu meiri um-
ferð en raun er á, til sæmilegr-
ar rekstrarafkomu.
Rá er borin er saman járn-
brautin við bifreiðar, verður að
gæta þess, að með járnbrautinni
má anna mjög auknum flutn-
ingum án þess að resktrarkostn-
aður vaxi til mikilla muna. En
til aukinna flutninga á bifreið-
um vex resktrarkostnaður ná-
lega í hlutfalli við flutningana.
Má þannig fullyrða, að járn-
brautin er meir til frambúðar
en bifreiðarnar. Enda sýnt með
áætlunum hjer að framan, að
rekstur bifreiða ber sig jafnvel
í byijun lakar en rekstur
járnbrautar.
Eftir að jeg nú um lengri
tíma hefi á ýmsan hátt kynt
mjer þetta mikilsverða sam-
göngumál, hefi jeg sannfærst
um, að járnbrautin er heppileg-
asta lausn þess og jafnframt sú
rjettasta, hvort sem litið er á
hagnað beinan eða óbeinan eða
árlegan rekstrarkostnað.
Reynist áætlanir Möllers ná-
lægt sanni, sem vænta má, því
þær hefir einmitt verið reynt
að gera mjög varlegar, þá á
járnbrautin að vera fær um að
svara 5% vöxtum af stofnkostn-
aði eftir að eins 10 ár, og jafn-
vel nokkrum rekstrarafgangi
upp í vexti þegar á fyrstu árum.
Sumum kann að þykja þetta
ótrúlegt, og má að sjálfsögðu
uin það deila, hve ört menn
vænta aukinna framkvæmda og
framleiðslu í bjeröðum þeim,
er brautin nær til. Um hitt ættu
menn að geta verið sammála,
að hjer eru ýms góð skilyrði
fyrir framtakssama alhafna-
menn til þess að rækta landið,
en sem ekki verða notuð, nema
slík stórfeld samgöngubót skapi
grundvöllinn, ódýra og trygga
flutninga, bæöi fyrir afurðir og
aðfluttar vörur, svo sera bygg-
ingarefui, tilbúinn áburð o. fl.«
íslandsbanki. Reikningur hans
fyrir síðastl. ár er nú fullgerður.
Ágóði bankans á árinu, þegar
ekki er tekið tillit til gengistaps,
hefir orðið kr. 1,406,465,41. En
gengistap varð kr. 508,093,74,
svo að hreinn ágóði er kr.
826,371,67.
Þerney eeld. Guðm. Jónsson
skipstjóri á Skallagrfmi hefir
nýlega keypt Þerney af Gunnari
Gunnarssyni kaupmanni.
Pörf bók.
Einar Helgason: II vaunir.
Matjurtabók meö 60 myndum.
Rvík 1926.
Pað hefir lengi vantað góða
bók um matjurtarækt, bók sem
gæfi ljósar og áreiðanlegar leið-
beiningar um hvernig rækta
skyldi og hagnýta þær matjurt-
ir, sem þrífast hjer auðveldlega
og ættu að vera ræktaðar á
hverri jörð um sveitir landsins
og í kaupstöðum líka, þar sem
unt er, þó ekki sje nema um
smábletti að ræöa. Nú hefir
Einar Helgason garðyrkjustjóri
bætt úr þessu með nýútkom-
inni bók og er óhætt að segja
að hún hefir tekist frábærlega
vel. Hann héfir starfaö aðgarð-
yrkju meir en aldarfjórðung,
hefir án efa meiri reynslu en
nokkur annar maður hjer á
landi i þeim efnum og er auk
þess mjög samviskusamur í starfi
sínu. Það er því óhætt fyiir
hvern mann að treysta því, að
leiðbeiningar hans eru reislar á
vandlegri hugsun og mikilli
reynslu.
Bókinni er skift í 3 aðalkafla:
1. Almennar garðyrkjureglur,
um garðstæði, undirbúning og
vinslu landsins, áburð, sáningu,
bæði í vermireiti, sólreiti, sáð-
kassa, gróðrarslíur og garða.
Þá skrifar hann um hirðing
jurtanna og garðanna, umsjúk-
dóma plantna og ýms ráð við
þeim og loks um uppskeruna
og geymslu heunar. Öllu er Iýst
með hinni mestu nákvæmni og
fylgir fjöldi mynda, bæði af
hesta- og handverkfærum, sem
nota skyldi við vinnuna.
2. kafli er um ræktun ein-
stakra tegunda. Taldar eru upp
í honum milli 80 og 90 tegund-
ir, sem hægt er að rækta hjer.
Skýr fyrirsögn um hvernig skuli
rækta og hvaða skilyrði hver
einstök tegund þurfi til að þró-
ast, ásamt leiðbeiningu um notk-
unina.
3. og síðasti kafli er um fræ-
rækt. Er þar nákvæmlega sagt
frá hvernig rækta skuli gul-
rófnafræ og nokkuð um fræ af
næpum og einni káltegund.
Höf. lýsir tilgangi bókar sinnar
svo vel í formála hennar, að það
verður ekki af öðrum betur gert
og vil jeg því tilfæra nokkur
orð úr honum :
Hollur er heimafeuginn baggi.
sÞað hefir einhver slingurmað-
»ur komist svo að oiði, að garð-
»urinn væri lyfjabúð heimilisins;
»átti hann við heilnæmi jurta-
»fæðunnar, átti við það, að
»menn gætu ekki lifað góðu lífl
»án hennar. En garðarnir hafa
»einnig aðra heilsusamlega þýð-
»ingu, einkum fyrir íbúa kaup-
»túnanna. Par gefst þeim tæki-
»færi til að vinna úti, undir
»beru lofti, og þeim veitist sú
»ánægja að vera í samstarfi við
»guð og náttúruna í því að
»framleiða björg og blessun úr
»skauti fósturjarðarinnar. — —
»Ósk mín er sú, og hefir verið,
»að ritið verði til þess, að garð-
»yrkjan aukist í landinu, að
»uppskeran margfaldist, að garð-
»arnir verði prýðilegri, að þeir
»beri það eftirleiðis með sjer,
»að þar drýpur smjör af hverju
»strái«.
Bókin er að stærð 288 síður
í 8 blaða broti, kostar að eins
6 kr. Er þeim peningum sann-
arlega vel varið, sem fyrir liana
eru látnir. Hún ætli sem allra
fyrst að komast inn á hvert
einasta heimili og verða sjálf-
sögð handbók hvers manns, er
eitthvað fæst við garðyrkju.
Blikastööum 3. mars 1926.
P. Magnús Porláksson.
Alþingí.
Járnbrautarmálið.
Jörundur Brynjólfsson og
Magnús Jónsson flytja svohljóð-
andi frv. um heimild fyrir stjórn-
ina til að láta leggja járnbraut
austur:
»1. gr. Landsstjórninni er
heimilt að láta leggja járnbraut
frá Reykjavík um Hellisheiði að
endastöð austan eða vestan ÖI-
fusár. Sporvídd brautarinnar
skal vera 1.067 metrar, og skal
gerð hennar í aðalatriðum snið-
in eftir tillögum Sv. Möllers
verkfræðings.
2. gr. Kostnaðinn við járn-
brautargerðina skal greiða þann-
ig:
a. Reykjavíkurkaupstaður kost-
ar land undir stöðvar og
greiðir bætur allar fyrirland-
nám, jarðrask og átroðning
vestan afrjettar eða alinenn-
ings á Hellisheiði.
b. Árnessýsla kostar á sama
hált land undir stöðvar og
greiðir bætur allar fyrir
landnám, jarðrask ogátroðn-
ing austan afrjeltar eða al-
mennings á Hellisheiði.
c. Ríkissjóðurleggurframkostn-
aðinn að öðru leyti þannig:
1. Sem beint framlag 21/*
milj. kr. Af þessu fram-
lagi skal að minsta kosti 1
milj. kr. vera handbær, þeg-
ar byrjað er á verkinu, og
alt að l1/* milj. kr. lagt
fram með árlegumgreiðsl-
um, meðan verkið stend-
ur yfir.
2. Sem lán til fyrirtækisins,
það, er lil vantar.
3. gr. Landsstjórninni er heim-
ilt að að taka fje það, er ræðir
ir um í 2. gr. c. 2, að láni
handa ríkissjóði. Sömuleiðis er
henni heimilt að taka lán til
greiðslu á framlagi rikissjóðs
samkvæmt 2. gr. c. 1, að þvi
leyti, sem ekki verður veitt íje
til þess í fjárlögum eða það
greitt af handbærum tekjuaf-
gangi.
4. gr. Járnbrautin, ásamt öll-
um tækjum og mannvirkjum, er
henni tilheyra, verður eign rík-
issjóðs. Rekstribrautarinnar skal
haldið uppi á kostnað ríkis-
sjóðs, nema öðruvísi verði á-
kveðið með lögum. Ríkisstjórn-
inni er veitt heimild lil að á-
kveða með reglugerðum flutn-
ingsgjöld og fargjöld með braut-
inni, svo og annað það, er á-
kveða þarf starfrækslunnar vegna,
eða til öryggis fyrir starfsfólk
þrautarinnar, notendur og al-
menning.
í reglugerðum, er settar verða
samkvæmt þessari lagagrein, má
ákveða sektir fyrir brot á þeim.
Laun framkvæmdarstjóra og
fastra starfsmanna við rekstur
brautarinnar skulu ákveðin með
lögum.
5. gr. Þegar ríkisstjórnin hef-
ir ákveðið að róðas,t í fram-
kvæmd járnbrautarlagningarinn-
ar, eru landeigendu*- og leigu-
iiðar á þvi svæði, sem mann-
virkin eiga áð ná yfir, skyldir
að þola þau á löndura sínum
og lóðum, láta af hendi landog
mannvirki og þola h\erskonar
afnot af landi, takmarkanir á
umráðarjetli og óþægindi, sem
nauðsynleg eru vegna fram-
kvæmdar verksins, viðhalds
þess og starfrækslu brautarinn-
ar, gegn fullu endurgjaldi, sem
ákveðið skal með mati samlcv.
lögum nr. 51, 14. nóv. 1917, ef
samkomulag næst eigi.
6. gr. Rekstri braularinnar
skal haga svo, að lekjur henn-
ar svo fljótt sem unt er nægi til
þess að ávaxta og endurgreiða
þann hluta stofnkostnaðarin^,
sem heimilað er að taka að
láni samkvæmt 2. gr. c. 2.
7. gr. Heimild þessi gengur í
gildi þegar ríkisstjórnin leggur
fram 1 milj. kr. samkv. 2. gr.
c. 1., og hefir trygt sjer lánsfje
það, sem hún telur þurfa til
fyrirtækisins. Eigi verður þó
byrjað á framkvæmd verksins,
annars en undirbúnings, fyr en
á árinu 1928«.
Gongisviðaukinn.
í samráði við stjórniua ber
fjárhagsnefnd Nd. fram frv. um
afnám gengisviðauka á vörutolli,
frá 1. apríl næstkomandi. Geng-
isviðaukinn hefir, sem kunnngt
er, numið 25°/« af tollinum og
má því búast við að afnám
hans hafi í för með sjernokkra
verðlagslækkun.
Lærði skólinn.
Sljórnin ber fram frv. um
lærðaskólann, og eru höfuðbreyt-
ingar þess frá núverandi fyrir-
komulagi þær, að námið verð-
ur óslitið 6 ára nám, latina
kend í öllum bekkjum, og meira
en nokkurt annað erlent mál.
I tveim efslu bekkjunum skulu
vera tvær deildir, málfræðideild
og stærðfræðideild.
Af öðrum nýmælum frv. má
nefna þau, að »hver fastur kenn-
ari skólans skal hafa ieyfi frá
kenslustörfum 10. hvert ár með
fullum launum« og að »heima-
vislir skulu vera við skólann
fyrir ekki færri en 50 nemend-
ur«, sem njóta þar ókeypis hús-
næðis, ljóss og hita. Forgangs-
rjett til heimavistar hafa nem-
endur, sem búa utan Reykja-
víkur. Húsameistari rikisins á-
ætlar að húsbygging á lóðskól-
ans fyrir heimavistir handa 50
nemendum muni kosta um 150
þús. kr.
Montftsktíli á Akuroyri.
Bernharð Stefánsson flytur
frv. um að bætt skuli lærdóms-
deild við gagnfræðaskólann á
Akureyri og hann framvegis
kallast mentaskóli Norður- og
Austurlands. Sljórnarráðið sem-
ur reglugerð skólans.
Gamla Bio. Byrjað er að grafa
fyrir grunni hinnar nýju bygg-
ingar þess við Ingólfsstræti,
beint á móti Fjelagsprentsmiðj-
unni. Er ráðgert að hún verði
reist í sumar og verði 31,5
metrar á lengd, en 18,83 m. á
breidd og rúmi 601 sæti.
Prentsmiðjan Gutenberg.