Vörður - 10.04.1926, Blaðsíða 1

Ritstjóri og ábyrgð-
.arniaður'
Kristján AlíértsQíi
¦TjíngðtuýJ'tí..
!&»--------„ ¦ 3)
Afgreiðslu- og ínn-
itlheimtumaður
Asgek Magnússon
íennari£
Ife - . .^—.3
Útg-efatndi : JMUÖstjóni íh&Icl&fioUlcssinis.
IV ar.
Reykjavík 10. aprll 1926.
1 6. b:að.
Ræða
Magnúsar Guðmundssonar atv.m.ráðherra
við framhald 1. umr. fjárlaganna (á eldhúsdaginn).
(Eldhúsdagur pessa pings var með daufasta móti. Af stjórnarand-
stæðingum tók Tiyggvi Þórhallsson einn til máfs. »Timinn« hæfir hon-
wm fyrir frammistöðuna og er svo á blaðinu að hej'ra sem ráðherrun-
nm prcm hafi veitt erfitt að eiga við berserkinn.
Ræöa sú, er hjer fer á leftir er ekki um stórmái, en hún er um eina
atriðið í framkvæmdastjórn atvinnumáiaráðherra á liðnu ári, sem Tr. P.
gerði að árásarefni. Geta menn af henni nokkuð glöggvað sig á peim yfir-
burðum málstaðar, vits og fræknleiks, sem manni skilst á Timanum
að einkent hafi eldhúsdagsárásir Tr. P.)
Jeg varð fyrir stundu síðan
að gera fyrirspurn lil hv. þm.
Strm. (Tr. Þ.) um, hvað hann
ætti við, er hann með ákveðn-
um orðum bar mjer á brýn, að
jeg hefði farið rangt að i stjórn
minni á Bjargráðasjóðnum síð-
astliðið ár. Jeg hefi nú fengið
það svar við þessari fyrirspurn
minni, að þessi hv. þm. (Tr.Þ.)
sakar mig um hlutdrægni í lán-
veitingu til hrepps eins í mínu
kjördæmi, Holtshrepps í Skaga-
fjarðarsýslu, að jeg hafí í lán-
veitingum úr sjóðnum farið á
móti einróma tillögum Bjarg-
ráðastjórnarinnar, sem hv. þm.
Str. (Tr. Þ.) á sæti i.
Til þess er því að svara, að
það er alveg rjett, að jeg hefi í
lánveitingum úr sjóðnum farið
jafnvel þvert ofan í till. Bjarg-
ráðastjórnar, ekki einungis að
því er snertir Holtshrepp í Skaga-
fj. sýslu, heldur ýms önnur lán.
Og þetta er mjer fyllilega heim-
ilt, Bjargráðasjóðslögin frá síð-
asta þingi veita ráðherra slíkt
vald. Samkv. 1. gr. laga þessara
á hann að fá tillögur Bjarg-
ráðastjórnar, en er engan veg-
inn skyldur að fara eftir þeim,
enda væri það samaogaðleggja
lánveitingarvaldið í hendurBjarg-
ráðastjórnai'iunar, en það var
ekki tilætlun laganna. Ætti jeg
að fara nærri um hana, þar
sem jeg er höf. þeirra og AI-
þingi gerði engar breytingar á
þeim.
En með þessu, er vitaskuld
ekki hrundið þeirri ákæru hv.
þm. Strm. (Tr. Þ.), að jeg hafi
verið hlutdrægur í lánveitingum
úr sjóðnum. Mun jeg því at-
huga það atriði nánar.
Hv. þm. Str. (Tr. '!».) tilkynti
mjer það hátiölega í gær, að
bann mundi í dag ráðast á mig
út af stjórn minni á Bjargráða-
sjóðnum. Jeg hefi því hjer öll
gögn við hendina er að hanni
lúta. En í fyrri ræðu sinni kom
þessi hv. þm. (Tr. Þ.) að eins
með dylgjur í minn garð, svo
aö jeg varð að beiðast frekari
skýringa. Jeg hefi nú fengið þær,
og eru þær á þá lund, sem
íeg átti von á, því jeg hafði
heyrt þvf fleygt, að hann sak-
aði mig um hlutdrægni. Mjerer
því tækifærið kærkomið til þess
að sýna, að þetta er á alls eng-
um rökum bygt.
Þegar Bjargráðástjórnin átti
fund um lánveitingar úr sjóðn-
um, lágn fyrir beiðnir frá 3
hreppum um lán vegna fjár-
hagsvandræða. Þessir hreppar
voru: Stokkseyrarhr. í Árnes-
sýslu, Holtshr. í Skagafj.sýslu
og Borgarfjarðarhr. í Norður-
Múlas. Tveim hinum síðarnefndu
hefi jeg veitt lán, en Bjargráða-
stjórnin lagði á móti öilumlán-
unum.
Um Borgarfjarðarhrepp vil jeg
geta þess, að hann beiddist
bjálpar þingsins 1924 og var
því erindi vísað til fjárveitiuga-
nefndar. Áltum viðþm. Str. (Tr.
Þ.) þá sæti þar og man jeg
ekki betur en að við værurn
þá sammála um, að hann þyrfti
hjálpar, þótt ekki þætti þá fært
að veita hjálp úr ríkissjóði, sjer-
staklega vegna þess, að ýmsar
fleiri slíkar beiðnir lágu fyrir.
Báðir þm. Norðmýlinga hafa
mælt með þessari lánveitingu,
svo að jeg býst ekki við, að þeir
sjeusammála hv. þm. Str. (Tr.Þ.)
um þetta. (Tr. Þ.: Jeg hefi ekki
talað nm þetta lán). Nei, ekki
sjerstaklega, en þar sem hv. þm.
Str. (Tr. Þ.) hefir kvartað yfir
að jeg hafi ekki farið eftir til-
lögum Bjargráðastjórnar, þá
kemur það einnig þessu máli
við. En vitaskuld var aðalatrið-
ið hjá hv. þm. lánið til Holts-
hrepps og við það átti hlut-
drægnisásökunin. Jeg sný mjer
þess vegna að þessu láni.
Um þetta lán hefir hv. þm.
Str. (Tr. Þ.)bókaðþettaífunda-
bók Bjargráðastjórnar. (Tr. P. :
Ekki jeg heldnr öll stjórnin). Nei,
það er hv. þm. sjálfur sem hef-
ir fært fundarbókina. (Tr. P.:
Telur hœstv. ráðherra ^að /eg hafi
falsað , bókunina ?) Jeg kem að
því síðar hversu rjett bókun hv.
þm. (Tr. Þ.) er, en hún er svo
hljóðandi, að því ér Holtshrepp
snertir:
»Aðalástæður til erfiðleika
»Holtshrepps eru: óheppileg
»jarðakaup hreppsins og van-
»skil hreppsnefndaroddvita og
»kaupfjelags. Virðist svo sem
»skuldir hreppsins sjeu að
»miklu leyti samningsbundn-
»ar, svo að lánsins sje óskað
»aðallega í því skyni að fá
»lægri vexti«.
Með hliðsjón þessara ummæla
leggur hv. þm. Str. (Tr. í\) ein-
dregið á móti því, að Holtshr.
verði veittur einn einasti eyrir
að láni.
í brjefi oddvita Holtshr., þar
sem hann sækir um lánið, er
meðal annars þessi kafli, sem
jeg skal leyfa mjer að lesa upp
orðrjett:
»Til þess hvernig skuldirnar
»hafa orðið til, liggja sjálfsagt
»margar orsakir. Fyrst tap á
»jörðinni Bakka, sem keypt
»var á þeim tíma þegar all
»var í vitlausum spenningi.
»Ábyrgð hreppsins á skuldum
»gamla kaupfjelagsins. Afskap-
»leg vorharðindi 1920 og af
»því stafandi feikna mikill
»kostnaður ogtap. Mikill fólks-
»flutniugur út úr sveitinni til
»Siglufjarðar og síðastenekki
»síst þeir tnikiu mannskaðar,
»sem hjer hafa orðið við skips-
»töp á undanförnum árum.
»Flest af mönnum þessum
»hafa verið heimilisfeður.sem
»hafa skilið eftir fátækar ekkj-
»ur og fjöldabarna.sem sveit-
»in hefir orðið að annast að
»meira og minna leyti. Lik-
»lega mætti telja fleiri orsak-
»ir þess, að sveitin er svona
»stórilla komin efnalega, en
»jeg vona að hátlv. atvinnu-
»málaráðherra láti þettanægja,
»þar sem hann er töluvert
»kunnugur ástæðum sveitar-
»innar og þeimóhöppum.sem
»hún hefir orðið fyrir«.
Þetla brjef hafði hv. þm. Str.
(Tr. Þ.) fyrir sjer, er hann lagði
á móti lánveitingunni. (Tr. P.:
Ekki jeg einn, heldur öll Bjarg-
ráðastjórnin). Veit jeg vel, en
enginn nema hv. þm. Str. (Tr.
f\) hefir fundið að gerðum mín-
um í þessu máli, svo að jeg
svara einungis hv. þm. Ef nú
hin áður tilfærða bókunhv.þm.
Str. (Tr. Þ.) er borin saman
við frásögn oddvitans, sjest það
greinilega, að í bókuninni er
slept aðalatriðunum fyrir því
að hréppurinn er kominn í fjár-
hagsvandræði. Hv. þm. gleym-
ir alveg hinum gífurlegu vand-
ræðum 1920 og mannsköðun-
um 1922. Bókun hv. þm. Str.
(Tr. f\) er því alveg röng, hún
gefur alveg skakka hugmynd
um ástandið. Og vissulega hefði
jeg meiri ástæðu til þess
að segja. að hv. þm. Str. (Tr.
f\) hefði bókað hlutdrægt, af
því að hreppur í mínu kjör-
dæmi átti í hlut, heldur en hann
heíir til þess að bera mjer hlut-
drægni á brýn. Til þess að sýna
það enn betur bversu villandi
þessi bókun hv. þm. Str. (Tr.
Þ.) er, vil jeg leyfa mjer að Jesa
upp kafla úr nýkomnu brjefi
frá oddvita Holtshrepps. Hann
er svo:
»Druknun í Holtshreppi hefir
»öðru hvoru átt sjer stað, en
»nú um æði langt skeið hafa
»druknanir ekki átt sjer stað
X.íklci&ta. Lovisu ekkjudrotniiig?a.i- a Amulíuboru-.
»í stórum stíl, að undanskyldu
»árinu 1922. Þá fórust 12
»menn á einu skipi ailir úr
»FIjótum, en helmingurinn af
»þeim var úr Haganeshreppi.
»Sá var munurinn, að þeir
»sem voru úr Holtshr. voru
abláfátækir fjölskyldumenn (3
»að mig minnir 8 barna feð-
»ur). Á því sama hörmunga-
»ári druknuðu 2 fátækir fjöl-
»skyldufeður, sem að sönnu
»áttu ekki heimili í Holtshr.,
»en áttu þar sveitfesti, og af
»því að menn þessir áttu
»heima í kaupstöðum, varð
»það sveitinni enn þá tilfinn-
»anlegra, en þó að þeir hefðu
»átt heimili i hreppnum, því
»að kaupslaða þurfalingar eru
»regluleg plága á hlutaðeig-
»andi sveitum«.
Lengra held jeg ekki að þurfi
að lesa, til þess að fullvissa sig
um rjettmæti þess, að veita þess-
um hreppi lán. Hann uppfyllir
svo greinilega sem verða má
öll skilyrði laganna, til þess að
fá lán úr Bjargráðasjóði. Ogjeg
vil spyrja : Hvenær á að veita
lán úr þessum sjóði, ef ekki
þegar eins stendur á sem hjer ?
Og hvað er Bjargráðasjóður og
til hvers á að nota hann? Bjarg-
ráðasjóður er sjóður, sem hver
sýsla og kaupstaður safnar,. fje
í með árlegum nefskatti, til þess
að geta hjálpað, ef ínauðirrek-
ur. Er nú rjettara að láta það
liggja i Landsbankanum, en að
leyfa illa stöddum, bláfátækum
hreppum að taka sitt eigið fje
heim um nokkurra ára skeið,
þar til um hægist? Jeg seginei,
því að jeg tel það rangt, að fá-
tækir hreppar láni þannig Lands-
bankanum fje, meðan þeir eru
sjálfir í sárustu neyð.
Hvaðan hv. þm. Str. (Tr. Þ.)
hefir þá vitneskju, sem kemur
fram í bókun hans, að skuldir
hreppsins sjeu að miklu leyti
samningsbundnar, veit jeg ekki,
en það veit jeg, að úr skjölum
málsins er þessi vitneskja ekki
fengin og jeg veit ekki betur, en
að hreppnum hafi verið ómögu-
legt að standa við lánssamninga
sina undanfarið, svo að þeir
sjeu burtu fallnir. Að minsta
kosti veit jeg vel, því að um
það liggja fyrir upplýsingar í
skjölum málsins, að hreppurinn
hefir ekki getað greitt sýslu-
sjóðsgjöld sin 2 síðastliðin ár.
Jeg vona, að jeg með þessu
hafi sýnt það greinilegt, að brigsl
hv. þm. (Tr. Þ.) um hlutdrægni
eru tilhæfulaus, og þar sem
þetta er eina atriðið, sem fund-
ið hefir verið að í framkvæmda-
stjórn minni siðastliðið ár, finst
míer Jeg geta látið mjer vel líka.
En íyrst minst hefir veriö á
þessi Bjargráðasjóðslán, þá þyk-
ir mjer rjett að geta þess, að
hv. þm. Str. (Tr. Þ.) hefir í til-
lögum sinum til mín, um lán
til búslofnskaupa, lagt til, að
þau væru veitt að eins til 7
ára, en jeg hefi veitt þau til 20
ára. Þess verður sem sje að
gæta, að lán þessi eru veitt fá-
tækustu mönnum hvers hrepps
og jeg lít svo á, að þeir verði
að fá lánin til talsvert langs
tíma, ef þau eiga ekki að verða
hlutaðeigendum óbærilega þung.
Þessar tillögur hv. þm. Str. (Tr.
Þ.) komu mjer yfirleitt talsvert
á óvart. Hannkveðstvera bænda-
vinur, en þegar hann hefir að-
stöðu til þess að gera þeim greiða,
þá eru tillögur hans þannig, að
hann gengur miklu skemra, en
lög leyfa. (Tr. Þ.: Hefir sjóðar-
inn ótakmarkaða peninga ?) Nei,
jeg þekki engan sjóð sem hefir
ótakmarkað fje. Spurning hv.
þm. er auk þess þessu máli ó-
viðkomandi, því að hjer er um
að ræða hvernig eigi að lána út
það fje, sem til er, hvort sem
það er mikið eða Ktið.
Jeg mun ekki blanda mjer i