Vörður - 10.04.1926, Blaðsíða 2

2
v ð n r> u n
♦OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOf
o
VÖRÐUE kemur út
á laugardögum
Ritstjórinn: q
Kristján AlbertsonTnngölu 18.
Simi:
1961.
Afgreiðslan:
Laufásveg 25. — Opin
5—7 síðdegis. Sími 1432.
V e r ð : 8 kr. árg. w
Gjalddngi 1. júlí. 8
o
♦ooooooooooooooooooooooS
deilur hv. þm. Str. (Tr. Þ.) við
hæstv. fjármálaráðh. (J. f*.),
en get þó ekki stilt mig um að
beDda á hversu rækilega hv.
þm. (Tr. t*.) gefur sjálfum sjer
á munninn, er hann heldur því
fram, að bændur hafi stórtapað
síðastliðið ár vegna gengishækk-
unarinnar, en upplýsir þó sjálf-
ur, að bændur hafi fengið 50°/o
meira eftir gullverði fyrir aðal-
framleiðsluvöru sína, kjötið,
síðastliðið haust en haustið 1924.
Það verður þó væntanlega ekki
um það deilt, að gengishækk-
unin nam ekki50o/o. Og ef ekki
var fært að hækka gengi krónu
vorrar síðastiiðið ár vegna að-
stöðu bænda, þá mun það sjald-
an hægt og þá hefði verið rjett-
ara af Aiþingi í fyrra ,að taka
af skarið og stýfa krónuna. En
það var ekki gert, heldur þvert
á móti gengið út frá, að hún
hækkaði, ef hægt væri.
Aths. 1 ræðu sem Tr. Þór-
hailsson bjeit síðar viðurkendi
hann að lánveitingin til Holts-
hrepps hefði verið rjettmæt.
Skipstrand. Togarinn »Ása«
(eign Ingvars Ólafssonar) strand-
aði við Grindavík aðfaranótt
síðastliðins laugardags. Allir
skipverjar björguðust. Vonlítið
um að skipið náist út.
Henry Ford
og verkámenn hans.
Fyrirlestnr eftir Stgr. Mntthiasson.
(Framh.).
Æfisaga Fords er saga fag-
urra hugsjóna. Og það er ekki
hikað við að koma hugsjónun-
um í framkvæmd, þegar þær
eru þaulhugsaðar.
Aftur og aftur kemur hann
að þessu: Hvað get jeg einn ef
verkamennirnir vilja ekki vera
mínir samverkamenn til að fram-
leiða sem mest þeir geta og
sem best þeir geta.
Hann hefir margrekið sig á
það, að því að eins getur alt
gengið þolanlega að verkamenn-
irnir njóti fagnaðar af striti
sínu.
Gott er að allar vjelar sjeu
í góðu lagi, en ekki síður er
áríðandi að þeir sem stjórna
vjelunum og vinna sjálfir eins
og vjelar, í sameiningu við þær
og þeim til uppfyllingar, sjeu
líkamlega og andlega sem
heilsubestir. Fannig hugsar
Ford og þess vegna hefir hann
komið í framkvæmd ýmsu í
þarfir verkamanna sinna, bygt
góð hús handa þeim til ódýrrar
leigu, sjeð þeim fyrir hollu og
ódýru viðurværi, góðum klæðn-
aði, nógum bókum, frítfmum
til leikja og útivistar og annara
margskonar dægrastyttinga í frí-
stundum. Ennfremur hefir hann
— og það er mest um vert —
gefið þeim hlutdeild í árlegum
arði af iðnaði verksmiðjanna,
Ford hefir mestu andstygð á
þvf, sem í daglegu tali er kallað
góðgerðarsemi. Hann spyr: —
»Því skyldi þurfa ölmusugjafir
í siðuðu mannfjelagi? Ilugsjónin,
sem liggur til grundvallar er að
vísu góð, og það er enginn
rjettskapaður maður, sem ekki
▼ill hjálpa nauðstöddum náunga.
En meinið er, að mestöll svo-
nefnd góðgerðasemi nær sjaldan
rjettum tilgangi sfnum og geng-
ur í öfuga stefnu. Pað er t. d.
fallegt í sjálfu sjer að vilja seðja
svangan mann, en margfalt feg-
urra og ákjósanlegra er þó, að
vilja koma í veg fyrir, að mað-
urinn verði svangur. Pað er
hægðarleikur að gefa, en hilt er
örðugra að koma því svo fyrir,
að gjöfum sje ofaukið.a
Það er þessi hugsunarháttur,
sem hefir komið Ford til að
upphugsa sem flesta vegi til
þess að koma mönnum yfirleiit
til að geta hjátpað sjer sjálfir,
og þá einkum og sjerílagi öllum
verkamönnum sinum og þeim
mörgu bágstöddu mönnum, sem
knúð hafa á dyr hans sjer til
hjálpar.
Þegar Ford gaf verkamönn-
um sfnum kost á að njóta
ákveðins arðs af árlegum ágóða
sínum, gerði hann það þvf að
eins að þeir uppfyltu viss skii-
yrði hvað dugnað snertir o. fl.
Pað eru aðallega þrir flokkar
verkamanna, sem koma til
greina:
1. Giftir menn búsettir, sem
sjá vel fyrir fjölskyldu sinni.
2. Ógiftir yngri en 22 ára,
sem sýnt hafa sparnað f lifn-
aðarháttum.
3. Menn og konur yngri en
22, sem vinna fyrir og sjá um
einhvern af æltingjum sínum.
Með vaxandi gróða iðnaðar-
ins hefir Ford sjeð sjer fært að
veita þessum verðugu verka-
mönnum sínum vaxandi verka-
laun og hafa þeir með þessu
móti notið talsvert hærri launa
en tíðkast hefir við annan verk-
smiðjuiðnað.
Það hefir verið einlægur vilji
Fords að vilja launa sjerhverj-
um eftir hans verkum. í þvi
skyni hefir hann látið rannsaka
nákvæmlega hvað hver og einn
af verkarnönnum sínum leysti
mikið og mikilsvert verk af
hendi. — Hann lætur verkstjóra
sína hafa vakandi auga með
starfi verkamannanna og fá beir
rífleg launin sem standa sig
best. En alment var reglan orð-
in sú 1914, að gjalda engum
minna en 5 dala kaup á dag.
Síðan hefir kaupið vaxið drjúg-
um.
Þegar Ford byrjaði að veita
þessi bættu launakjör (1909)
voru það að eins 60°/« af verka-
mönnum hans sem uppfyltu
ofantalin skilyrði. En að hálfu
ári liðnu steig hundraðstalan
upp í 78°/o og eftir l1/* ár var
að eins 1% eftir, sem ekki upp-
fylti skilyrðin. Með þessu móti
hefir Ford trygt sjer fast lið og
ábyggilegt við verksmiðjur sín-
ar og hefir ekki lengur þurft
eins og áður að eiga á hættu
að stöðugt gengu menn í hóp-
um úr vistinni þá og þegar,
svo að ráðá þyrfti nýja menn.
Til þess að gera verkamönn-
um sfnum lífið hollara hefir
hann fundið þann veg bestan,
að gefa þeim aðgang að frjálsri
náttúrunni til að afla sjer auk-
reitis arðs af eigin jarðargróða.
í því skyni hefir hann keypt
allstórt landflæmi kringum verk-
smiðjur sínar í Michigan og
dreift yfir það verkamönnum
sínum þannig, að hver fjöl-
skylda hefir sinn bústað og
ákveðið jarðnæði til ræktunar.
Pessu næst hefir hann með
tilraunm í vinnustofum sínum
sýnt og sannað, að unt er að
veita atvinnu mesta sæg af
mönnum, sem áður voru fyrir
vanheilsu sakir og örkumla
taldir ósjálfbjarga. Niðurstaða
hans er orðin sú, að i vel
stjómaðri verksmiðju-iðn megi
cetið finna stöður, sem krypling-
ar, haltir og blindir geti haft «
hendi. Og hann fullyrðir, að ef
alment yrði hagað rjett ölluin
iðnaði í heiminum, þá myndu
finnast fleiri stöður til starf-
rækslu af blindum mönnum,
heldur en til eru blindir menn,
og fleiri stöður fyrir örkumla
menn heldur en tala þeirra er
um allan heim. Og í hverri
þessari stöðu hyggur hann að
hver sá, sem af skammsýnum
mönnum hefir verið talinn
ósjálfhjarga aumingi og ómagi,
sem verður væri stöðugrar
ölmusu, gæti unnið sjer inn
nægilega mikið fje til þess að
geta notið einmitt sömu lífs-
þæginda eins og alheill dugn-
aðarmaður.
En vfst er um það, að í sum-
um iðnaðargreinum nútímans
eru störf, sem að eins er hægt
að fá í hendur þeim, sem eru
afbragð annara að kröftum,
handlægni eða verkhj’gni og
sem útheimta meiri þekkingu
í faginu heldur en jafnvel nokk-
urntíma tfðkaðist meðal bestu
handiðnamanna á miðöldunum.
Störfin eru harla ólík og sitt
hæfir hverjum. Pað er afleit
sóun á kröftum að fá fullorðn-
um og fullsterkum manni það
verk í hendur, sem eins vel
hæfir veikluðum örkumlamanni.
i>Öll góðgerðasemi«., segir
Ford, »á að ste/na i þá átt, að
koma mönnum til að starfa og
hjálpa sjer sjálfir og njóta fagn-
aðar af striti sínu. Það er eini
vegurinn til að skapa heilbrigða
lífsnautn, samfara trausti á sjálf-
um sjer, en þar með verður þó
ekki sagt, að neinn eigi að
verða um leið svo ánægður með
sjálfan sig að hann telji sig hafa
náð fullkomnun, heldur á öllu
heilbrigðu starfi að vera eiginlég
stöðug óró yfir þvi, að aldrei sje
Stuðlamáladómur
Hallgr. Jónssonar.
I.
í jólablaði Alþýðublaðsins 1925^
birtist ritdómur eftir HaUgrim
Jónsson um »Stuðlamál 1«. Yfir-
leitt er þar rætt af kurteisi um
ritið, og því bygg jeg. að at-
hugasemdir þær, sem þar eru
settar fram, sjeu spuDnar af toga
góðviljans. En þeim er þó flesl-
um þann veg háttað, að grund-
völlur þeirra er misskilningur
og ekki nægilega traust þekk-
ing á sumum þeim atriðum.sem
þar eru nefnd.
Afleiðingin verður vitanlega
sú, að sumir höfundar Stuðla-
mála, sæta ómaklegum áfellis-
dómum frá höf. og mjer er því
skylt bæði mín vegna og þeirra
að láta þá misskilningsdóma
velta um sjálfa sig. Þetta gefur
mjer þá jafnframt ástæðu til að
láta ungum og efnilegum al-
þýðuskáldum uppi álit mitt um
efni, orðaval, rím og kveðandi
vísna. Kemur þá fyrst til greina
hvern mælikvarða leggja skuli
á kveðskap liðins tíma.
II.
Því hefir verið haldið fram
af vitrustu og rjettdæmustu
mönnum heimsins, að öll verk
beri að skoða og dæma í því
Ijósi og eftir þeirri þekkingu,
sem einkennir hvert einstakt
tímabil. Það er með ö. o., að
setja sig i spor samtíðarmanna,
eftir því sem unt er, og þess
vegna dæmum vjer ekki breytni
heiðinna forfeðra vorra eftir
mælikvarða hins æðsta og feg-
ursta i kristnum trúarbrögðum.
Því er eins varið með kvæði,
sem hvað annað. Þau ber að
meta eftir þeim viðurkendu regl-
um, sem gilda á þeim og þeim
tima, sem þau eru kveðip. Og
kostir bestu kvæðanna koma í
ljós, þegar þau eru borin sam-
an við samtíðarkvæðin og áður
kveðin kvæði. Jeg vona því að
enginn lái mjer það, þótt jeg
geri þá sanngirniskröfu til þeirra,
sem dæraa Stuðlamálavísurnar,
að leggja á þær sama mæli-
kvarða, sem önnur velgerðverk
er teljast til liðins tíma.
Flestar vísurnar eru kveðnar
frá árunum 1900—1915 —nokkr-
ar síðar, fáar eldri.
Reglur fyrir fastbundinni
stuðlaskipun í bundnu máli, hafa
islensk skáld notað frá upphafi
vega til þessa dags ogeftirþeim
reglum eru Stuðlamálastökurn-
ar orktar.
En nákvæmari stuðlaskipun
en áður hefir alment þekst, mun
Sig. Kr. Pjelursson hafa orðað
fyrstur manna, ogeru þær kenn-
ingar svo glænýjar, að enn þá
skortir mjög á, að þær sjeu al-
þjóð kunnar.
Og Stuðlamálavísurnar eru
nálega allar kveðnar, áður en
þessar kenningar voru birtar.
H. J. hefir nú orðið það á, að
meta formgildi vísnanna, eftir
þessum mælikvarða, sem einn
maður hefir sett eftir að vísurn-
ar voru orktar, og er það álíka
mikil sanngirni, eins ogaðkrefj-
ast þess af sagnariturum fyrri
alda, að í mannlýsingum sínum
tilgreindu þeir hæð mannsins og
gildleika í sentrimetum !
III.
Þessari nýju stuðlaskipun skifti
S. K. P. i þrent: Hástuðlun.fall-
stuðlun og lágsluðlun. Hanntaldi
lágstuðlun tilkomuminsta stuðla-
gerð, en ekki minnist jeg þess,
að hann kallaði hana hreinan og
beinan stuðlagalla. En það þótti
honum fegurst, að hvert erindi
— (og helst sarafeld kvæði),
hefði sömu stuðlategund frá
upphafi til enda.
H. J. virðist gera þá kröfu til
vísnanna í »Stuölamálum« og
auk þess telur hann hverja vísu
gallaða, sem ekki er hástuðluð.
Það kemur þá líka upp úr kaf-
inu, að íslensku skáldin hafa
ekki kunnað að yrkja gallalaus-
ar — »fullkomnar, ferskeytlur«,
betur en það, »að fátítt er að
rekast á þær, jafnvel hjá bestu
rímsnillingum« segir H. J. Peir
falla á þessari reglu eins og strá
fyrir ljá, sem dáðir og vegsam-
aðir hafa verið í íslenskri ljóða-
gerð, Egill Skallagrímsson og
aðrir skáldjöfrar fornaldarinnar,
sem Matth. Jochumsson, Einar
Benediktsson og aðrir skáldkon-
ungar vorra tíma.
Eigi að kalla þá »formleys-
ingja«, verður þunnskipuð fylk-
ing á skáldaþinginu islenska og
mega þau þá vel við una, Stuðla-
málaskáldin að lenda í hópn-
um með Einari Benediktssyni,
Steingrimi, Matthíasi, Guðmundi
Guðmundssyni og öllum öðrum,
sem kveðið hafa snjallast á ís-
lenska tungu.
Pótt svo væri, að stuðlaregl-
urnar, sem áður eru nefndar,
væru viðurkendar, sem er alls
ekki enn, þá gat naumast meiri
misskilning en þann, að meta
vísnabúning liðins tíma við mæli-
kvarða framtíðarinnar. Og jeg
get bætt því við, að hefði jeg
valið í safnið með þessari reglu
— og starað mig blindan á bún-
inginn, hefði ekkert orðið úr
safni þessu, og þá hefði týnst
margt af efnisfegurstu vísunum,
eða þær verið eignaðar hinum
og þessum, þegar höfundarnir
voru fallnir frá.
IV.
En nú langar mig til að í-
huga ofurlitið stuðlaskipun þá,
sem H. J. dæmir eftir og þá
sjerstaklega lágstuðlun, sem hann
telur gallaða stuðlaskipun. Jeg
hygg að rjett sje að nefna tvo
fimustu rímsnillinga eftirsíðustu
aldamót, og sjá hvort þeir hafa
nokkuð hykað við að nota lág-
stuðlun í stökum sínum ogljóð-
um. Og einnig hvort þair há-
stuðla allar vísur sínar. Jeg á
við þá Porstein Erlingsson og
Guðmund Guðmundsson. Lág-
nættisvísur Þorsteins byrja eins
og allir vita á þessari stöku :
Margoft pangaö mörk og grund
mig að fangi draga.
sem þær anga út’ viö Sund
eftir langa daga.
Fyrsta vo. er hástuðlað.þriðja
vo. er aftur á móti lágstuðlað.
Einnig rímar Porsteinn saman
draga — daga.
Pessi vísa hefir verið talin ó-
gölluð að stuðlasetningu og rími,
en eftir mælikvarðanum nýja,
yrði hún tví- eða þrigölluð: 1.
lágstuðlun, 2. ónákvæmt rim, 3.
tveimur s-hljóðum lendir sam-
an í 3. vo. Pvf verður ekki neit-
að, að lágstuðlun fer stundum
illa en ekki ætíð. í hringhend-
um getur hún oft farið vel af
þeirri ástæðu, að á miðrím
þeirra fellur meiri áhersluþungi,
en ella. Pess vegna gætir lág-
stuðlanna betur og er því eng-
inn galli á áðurgreindri vísu.
Sama er að segja um þessa
þjóðkunnu stöku eftir Guðmund:
Yfir grund er orpið snjó.