Vörður - 08.05.1926, Síða 2
2
VORÐUR
^OOOOOQOOOOOOOOOOOOOOOO*
~ o
o
V Ö K D U lí kemur út O
álaugardögum g
Ritstjórinn: §
S Krislján AlbertsonTúogölu 18.
O Sími:
§1961.
Afgreiðslan:
5 Laufásveg 25. — Opin
g 5—7 síðdegis. Sími 1432.
O V e r ó : 8 kr. árg. Ö
§° Gjnlddagi 1. júlí. 8
o
O
♦OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO*
Khöjn, 4. maí.
Verkamenn halda því fram,
að þeir hegi barátta sína til
þess að forðast þrœldóm.
Stjórnin kveðst miða athafnir
sínar við þá hættu, sem frelsi
þjóðarinnar sje búin.
Verkamenn hindra ekki faeil-
brigðisráðstafanir, sjúkrahjúkr-
un, miólkutflutninga og þess
háttar, enkveðast ábyrgðarlausir,
þó alt stöðvist, ef stjórnin notar
verkfallsbrjóta.
Enn hafa engin friðarspjöll
orðið, nema að slagur varð
milli kommúnista og facista-
sinna út af stöðvun útgáfu
Daily Mail. Prentarar heimtuðu
breytingu á grein, sem var rituð
gegn verkamönnum, en ritstjór-
inn neitaði að verða við þeirri
kröfu.
Öll blöð stöðvast i kvöld, en
stjórnarblað birtist á morgun.
Liverpool-Street Station og
Hyde Park eru matvælastöðvar.
Khöfn. 4. maí.
Baldwin segir í þingræðu, að
tveggja ára verk ?itt sje mol-
aá, en samt íiafí hanh ekki
tapað áræði til framkvæmda nje
trú á að hann muni ná marki
sínu. Times segir, að síðan Stú-
artarnir fjelluhafi England aldrei
verið eins voðalega stalt og nú.
Öll umferð í borgum má heita
stöðvuð. Einu farartœkin ern úr-
eltir vagnar og reiðhjól.
Hámarksverð heflr verið selt
á ýms matvæli. Kauphöllinn og
bankarnir eru enn opin.
Skipun hefir verið send til
hersins og flotans um að vera
við því búnir að gela á tveggja
stunda fresti sent liðsauka livert
sem þörf er á. Tvö herfylki
hafa verið sett á land í Liver-
pool.
Kommúnistaþingmaðurinn Sa-
klatvale hefir verið settur i fang-
elsi fyrir að gera tilraun til þess
að koma af stað uppreist.
í eftirmiðdag var tundur hald-
inn, er þeir Baldwin og McDon-
ald sóttu. Umræðum haldið
leyndum.
Símr.ð er frá Berh’n, að eng-
in kol veröi send til Englands.
Kommúnistar vinna að samúð-
arverkfalli.
Símað er frá Amsterdam, að
International Transportvaerken
Counsil hafi simað meðlimum
sinum i Evrópulöndum að hindra
kolaflutningttl Englandsog skrán-
íngar á ensk skip, og heitið verk-
fallsmönnum fjárhagslegri stoð.
Khöfn. 5. maií
Barist á ho/narbökkunum í
London. Vörubifreiðum varpað i
sjóinn. Enn maður beið bana i
bardaganum, en margir scerðust.
Lögreglan sigurvegari.
Múgurinn gerði tilraun til að
hindra útbýtingu stjórnarblaðsins.
— Lögreglan dreifði mannfjöld-
anum. Blaðið heitir The British
Gazette og er Churchill ritstjóri
þess.
Litil viðskifti í kauphöllinni.
Matvælaaðföngnægileg. Stjórnin
Varár tnénn við að safna mat-
vælum.
f dag hafa fáeinar neðanjarð-
arlestir verið í gangi. Nokkrar
lestir fóru suður á bóginn og
15 norður. — Utanlandsferðir
næstum stöðvaðar. — Öllum
pakkapósti neitað. Brjefapóstur
sendur i flugvjelum.
Saklatvala látinn Iaus gegn
drengskaparheiti um að halda
eingöngu ræður á þingi. Ellefu
matvælaskip losuð í Haiwich.
Annarsstaðar liggja þau óhreyfð
í höfn. Næstum allsstaöar kyr-
staða í öllu iðnaðarlifi.
Tiu þúsund verkamenn i
Cheshire, semvinna við elnageið
neita verkfallsboði.
Khöfn, 6. maí.
Baldwin hefir lýst yfir þvi, að
fyrsla skilyrðið til samningatil-
raunar sje það, að allsherjar- 1
verkfallið veröi afturkallað.
Símað er frá Amsterdam:
Internalional Transport Workers
lofa 200 miiiónum gyllina hjálp.
Khöfn 7. maf.
Uppþot viða i London og spor-
vögnum og fólksflutningab freið-
um velt um. Prir tögregtubílor
brendir. Óeirðirnar allstaðar al-
varlegar. Mestar óeirðir hafa ver-
ið i Newcaslle, Lögbrjólar báru
hcerri hlut stundunum samnn i
götubardögum. Lögreglan vann
að lokum sigur; Fjöldi kalbáta
í Tynefljótinu og varalið komið
í borgina.
Stjórnin hefir birt ávaip I
The British Gazetle og segir í
því að verkfallið hafi lamað
þjóðina slórum. Viðurkennir
stjórnin að verkamannaforingj-
arnir hafi ekki viljað þjóðar-
óhamingju, en kveður þá mátl-
tausagegn ofstœkismönnum. Miðl-
unarmál nú ómöguleg og jafn-
vel stórhæltuleg. Annaðlwort
drepi verk/allið þjóðina eða hún
verkfallið,
Sjáííboðaliðar 15 000 að tölu
gengu i varalögregluna í Lon-
dou í gær, en 40.000 buðu sig
fram til verklegra frainkvæmda.
Parísarútgáfa Daily Mail seld
á götum Lundúna í gær ettir
miðdag og nokkur hlöss af
frjettablöðuin utan aflandsbygð-
inni voru seld í London í gær
eftir miðdág. Fólkið þjáist af
blaðahungri.
Ö 1 hótel full af aðkomufólki,
flestu innlendu.
Átla leikhús loka i kvöld.
Orðrómur leiknr á þvi, að
Lloyd George yeri miðtunartil-
raun í eftirmiðdag.
Áburðarmálið.
Suemma á þessu þingi flulti
þm. Strandam. frv. um að rík-
issjóður greiddi allan flutnings-
kostnað á tilbúnurn áburði frá
útlöndum til heistu hafnarstaða
i hverri sýslu.
Landbúnaðarnefnd Nd. (Há-
kon Kr., Jör. Br., Jón Sig.,
H. Stef. og Árni Jónss.) rann-
sakaði svo hvernig nú væri
háttað sölu á tilbúnum sbuiði
hjer á landi, aflaði sjer skýrslna
um málið og kvaddi á fund
sinn stjórn B fjel.ísl., framkvstj.
B.fjel.ísl., formann Mjólkurfjel.
Rvíkur og fl.
Álit landbúnaðarnefndar Nd.
dags. 16. apr, ber samkvæmt
yfirlýsingu nefndarinnar að
skoða sem úldrátt úr þeim
skýrslum, er fyrir nefndinni lágu
og munnlegum yfirlýsingum
Búnaöarfjelagsstjórnaiinnar.
Vegna þess að nefndarálitið
heíir vakið all mikla alhygli og
málið, er það fjallar um, er
næsta mikilvægt fyrir ræktun
Japdsins, þykir rjett að birta
það í heilu lagi og fer það bjer
á eftir:
öÁ síðasta þingi lá fyrir
nefndinni samskonar frv. að
efninu til, frá þm. Strarida-
manua. TilgaDgur flútnÍDgs-
manns mun liafa verið að
greiða fyrir aukinni ræktun,
með því að Ijetla af óburðinum
ailþungbæruni flutningsgjöldum,
er þá voiu um eða yfir 60 kr.
af hverri smálest, og gera áburð-
inn á þann hátt ódýrari fyric
notendur.
Þetta hefir nú breyst mjög til
batnaðar, flutningsgjöld frá út-
löndum á tilbúnum áburði
lækkað meira en urn heiming,
ofan í 25 kr. fyrir smálestÍHa,
svo nú má telja flutningskostn-
aðinn viðunandi. Það viiðist
því ekki ástæða til að giípa til
þess skipulags, sem frv. gerir
ráð fyrir, vegna þungbærs fluta-
ingskostnaðar.
Flutningsmaður mun heldur
ekki hafa haft flutningsgjöidin
svo mjög í huga ineð flutningi
frv. nú, eins og sjá má af grein-
argeiðinni, heldur mun fremur
bera að skoða frv. sem tilraun
til þess að bjarga áburðarnot-
endum frá öðrum og ef lil vill
þyngri útgjalda-auka.
IJað mál er þannig vaxið
samkv. skýrslu stjórnar B.fjel.
íslands, að framkvæmdarstj.
fjelagsins hefir snemma á síð-
as'liðrtu ári, af ástæðum, sern
ekki eru kunnar, slept, að því
er viið st viljandi, þvert ofau í
samþykt búuaðaiþingsins einka-
sölu þiirri, er Búnaðarfjel. Is-
lands hafði haft frá Norsk
Hydro á Noregssalípjetri, í hend-
ur firmanu Naíhan & Olsen í
Reykjavik, og dulið fjeiags-
sljórniua þessa nær hálft aun-
að missiri.
F rinað Natan og Olsen hafði
einnig einkaumboð fyrir Dansk
Gödnings Kcma^ni hjer á iandi
en það hefir a tur umboð fyrir
þýsku kalksaltpjetursverksmiðj-
urnar. Allt r kalksallpjetur, er
hingað flyst, er því nú á hendi
tirmans Natan og Olsens.
Nefudin er sammála um, að
þelta skipulag sje mjög óheppi-
legt 9g geti orðið svo óhag-
kvæmt fyiir áburðarnotendur,
að það lefði að mun fyrir rækt-
un landsins.
Leiðin sem frv. bendir til út
Hæstirjettur.
Dómgæslan.
Eitt af þeim vandamálum,sem
nauðsyn ber til að Alþingi ráði
bráðlega fram úr og komiívið-
unaniegt horf, er dómgæslan.
Fegar þess er gætt, hversu á-
riðandi það er hverju þjóðfje-
lagi að rjettarfarið sje í góðu
lagi, og að dómstólarnir njóti
fulikomins trausts, jafnt utan
lands sem innan, þá hiýtur það
að vekja undrun, hversu litla
rækt vjer íslendingar höfum
lagt við dómstóla vora.
Síðan dómsvald Hæstarjettar
Dana í íslenskum málum var
afnumið og Hæstirjettur settur
á stofn bjer innan lands, hafa
dómstigin að eins verið tvö,
undirrjettur og Hæstirjettur. í
undirrjelti eru málin venjulega
dæmd af einum dómara, og eru
engar kröfur til hans gerðar
um þekkingu eða æfingu, nema
að hann hafi lokið lagaprófi.
Hjá flestnm undirdómurum eru
dómstörfin alger aukastörf, svo
að þeir geta ekki fengið þá æf-
ingu, sem nauðsynleg er hverj-
um dómara. Við þetta bætist
að málin eru einatt flutt af ó-
lögfróöum mönnum, t*að er því
vart hægt að gera ráð fyrir ör-
ugguin máisúrslilum í undirrjetti,
nema þar sem valdir menn skipa
dómaraembættin. En þar sem
frumdómstigið erekki fuilkomn-
ara, ber nauðsyn til, að vand-
að sje sem best tii æðra dómstigs-
ins, ef rjettarörygginu á að vera
sæmilega borgið.
fStofaun Hæstarjettar.
Þetta virðist Alþingi hafa
sjeð í upphafi,. er það afrjeð
að flytja æðsta dómsvaidið inn
í landið og gerði það því ýmsar
umbætur á yfirrjettinum gamla
um leið, og honum var breytt
í Hæstarjett, í úrslitadóm í stað
miðdóms. Dómendum var fjölg-
að úr 3 upp í 5, og þeir einir
skyldu vera hlutgengirsemhæsla-
rjettardómarar, sein um tiltekið
árabil hefðu gengt vandasöm-
ustu lögfræðisstörfum. Og til
þess að styðja að því, að mál-
flutningurinn yröi sem bestur,
voru kröfurnar til málflutnings-
mannanna hertar og munnleg
mólfærsla leidd í iög. En hún
mun hvarvetna hafa þótt reyn-
ast betur en skrifleg málfærsla.
Með þessum breytingum mátti
vænta þess, að dómgæslan yrði
viðunandi, enda þótt frumdóm-
stigið væri ekki sem fullkomnast.
Raddir ijetu þó tii sín heyra á
Alþingi 1919, um að betur þyrftiað
vera um bnútana búið. Þannig
komst dómsmálaráðherrann, Jón
Magnússon, svo að orði, er hann
fylgdi Hæstarjettarfrumvarpinu
úr hlaði, af stjórnarinnar hálfu :
«... Kostnaðarins vegna er
ekki hægt að hafa dómendurna
eins marga og ákjósanlegt hefði
verið . . . Peir ern áætlaðir 5,
en væri heppiiegast að þeir væri
fleiri. Fjölgunin er því að eins
kostnaðarspursmál«. Var þetta
vel mælt, og munu margir hafa
vænst þess, að áður langt um
iiði yrði dómendum fjölgað eða
frumdóinstigið endurbælt, þótt
við þetta væri látið sitja í svip.
Veðrabrigði.
En Hæstirjettur varekkiiengi
óskabarn Alþingis. Bráttfóru að
heyrast raddir um það, að alt
of mikiu væri til bans kostað,
og að rjett væri að fækka dóm-
endum aftur niður i 3, til að
spara útgjöld. Petta var því
furðulegra þar sem síst verður
sagt, að vjer íslendingar verjum
of fjár til að tryggja rjeltarör-
yggið í landinu.
Laun hæstarjettardómendanna
og bæjarfógetans í Reykjavíkeru
það eina, sem tii þess má telja
óskert. Aðrir bæjarfógetar og
sýslumennirnir hafa skattheimtu
og sveitarstjórn að aðalstarfi.
Mun nægjanlegt aö áætla, að
svo sem fimtungur af launum
þeirra geti talist til kostnaðar
við dómgæslu. Pelta mundi alls
verða 80—90 þús. kr. á ári e.ða
tæplega einn hundraðasti af út-
gjöldum ríkisins. Hygg jeg þá
ekki ofmælt að engin nienning-
arþjóð verji tiltölulega minnu
til dómgæslunnar en vjer. Og
ekki ljeiu menn sjer það í aug-
um vsx i, á síðari áratugum 19.
aldar, að stofna lijer 5 manna
Hæstarjett, ef fengist befði fyrir
Dönum, og mundi þó alt að því
tínndi hluti aftekjum landssjóðs
þá, hafa farið í laun dómend-
anna. — Forvígismenn þjóðar-
innar á þeirn tímum voru hug-
stærri en þorri sljórnmálamanna
vorra er nú.
Skerðing Hæstarjettar.
Pað var því síst að undra
þólt slíkar sparnaðartillögur,
sem fækkun dóntenda í Hæsta-
rjelti, mættu megnri mótspyrnu
á Alþingi, bjá víðsýnni mönn-
um. Euda voru þær að engu
hafðar fyrst í stað. En á Al-
þingi 1924, þegar þröngt var
orðið í búi hjá ríkissjóði, rnarð-
ist breyling þessi í gegn.Hæsta-
rjettardómendum skyldi fækkað
niður í 3, þegar sæti fastsdóm-
ara losnaði næst í Hæstarjetti.
Það mælli ætla að um leið hefði
fjöldi minni háttar embætta ver-
ið lögð niöur. En svo var þó
ekki. Að vísu varð Háskólinn
fyrir sömu ónáð og Hæstirjett-
ur, en þó var hann hvergi nærri
eins hait leikinn.
Pegar maður iítur til haka og
athugar það, að meðan freisis-
barátla vor íslendinga stóð yfir,
var stofnun Háskóla og inn-
lends Hæstarjettar á meðai þess,
sem hnrðastur bardagi var um,
þá lilýtur það að vekja uudrun,
að það skyldu eininitt vera
þessar stofnanir, sem Alþiogi
bar fyrst niður á, þegar byrjað
var að spara. Hitt hefði mátl
ætla, að vjer hefðum þá verið
aðþrengdir oiðnir, er til þess
var gripið, að draga þar saman
seglin. Því þess verðnr aðgæta,
aö það er ekki einhlíttað koma
slikum slofnunum á fót, ogvelja
þeim vegleg heiti; jafnvel þótt við
það bælist, að brugðist sje reiðu-
lega við, ef útlendingar nefna þær
minöi háttar nöfuum, (Höjskole).
Til þess að stofnun Háskólans og
Hæstarjettar verði landi og lýð til
gagns en ekki tjóns, til sœmdar
en ekki vanvirðu, verður þing
og þjóð að láta sjer ant um
þessar stofnanir vorar og keppa
að því marki, að gera þær
svo fullkomnar að þær standi
ekki að baki samskonar stofn-
unum nágrannaþjóðanna. Ella
helði oss verið sæmra að halda
áfram að skjóta málum vorum
til Hæstarjettar Dana og sækja