Vörður - 27.05.1926, Blaðsíða 4

4
TÓRÐBR
V. B. K

Smásala.
Verslunin hefir nú fyrirliggjandi mikið úrval
af fjölbreyttum og vönduðum, mjög ódýrum
~V eínaðarvörum
DPappir og ritföngum allsk.
Leönr og skinn og flest
tilheyrandi skó- og söðlasmiði.
Conklíns lindarpennar og Vfb-
ing blýantar. — Saumavjelar
handsnúnar og stígnar.
Vegna hagstæðra innkaupa og verðtolls-
lækkunar eru vörurnar mjög lágt verðlagðar.
Pantanir afgreiddar uin alt land gegn póstkröfu.
r
mikið að segja hjer, siðan um
aidamót, — eða sú stjórnar-
stefna, er jeg þykist mega nefna
svo —; er hún búin að bylta
hjer um mjög, og þó sjerstak-
lega hugsunarhættinum. — Við
þjóðrækjum nú fleiri greinar
landsmáia. en flestar aðrar
þjóðir. — Stjórnarfar landsins
hefir teygt rætur sínar í ótelj-
andi greinum, — til alira manna
i rikinu — og er orðið það
bákn, að likast er því, sem er
í hinum eidri menningarlönd-
nm, — og svo dýrt, að langt
er þjóðinni um efni fram. —
í rauninni hefir ekkert íhald
mátt sín neins hjer, síðan við
fengum heimastjórn. íhaldið
hvarf með Magnúsi Stephensen.
— En það var mjög eðlilegt,
•g þurfti að vera, að framsókn
rjeði hjer á ílestum sviðum
— nokkurn tíma, — og þó hún
væri fyrirhyggjulítil; — við vor-
um iengi búnir að vera inni-
kreftir. — En nú þegar siglt
hefir verið svo djarft, á ýmsum
sviðum, og á fremstu nafir, —
er líka eðlilegt, að ákveðið
ihald myndist. — Enn er eins
og nafnið og hugtakið sje lítils-
virt, hjá nokkrum hluta þjóðar.
— En með tfmanum fær íhalds-
fiokkur fastar rætur hjá þjóð-
inni. —
Skoðun mín um stjórnmála-
flokka framtiðarinnar hjer á
iandi, er þessi: íhaldsflokkinum
fyigja sjálfstæðir bændur, út-
gerðarmenn og atvinnurekendur
aðrir. — Ja/naðarflokkum yfir-
ieitt þeir, er sækja atvinnu sina
til annara. — Embættismenn
ög mentamenn verða i báðum
flokkum, og að líkindum þeir
yngri nær jafnaðarmönnum. Að
þörf sje milliflokka hjá okkar
fámennu þjóð, með fábreytta
iifnaðarhætti, get jeg ekki sjeð.
Jeg býst við að samvinnufje-
stöðu þingmanna til samvinn-
unnar. í maí siðasti. var ákvörð-
un tekin um skattskyldu sam-
vinnufjelaga. Sú ákvörðun gaf
þó ekki rjetta hugmynd um af-
stöðu þingmanna, þvi af sjer-
stökum flokksástæðum greiddu
þingmenn jafnaðarmanna atkv.
á móti tillögunni, sem kom frá
þingmönnum hlutlausra samv.-
manna, en sú tillaga var hlið-
faoli máistað samvinnumanna.
Þess vegna fjekk hún ekki meiri
hluta nje samþykt í þinginu.« —
(The People’s Year Book, bls.
181. 1922).
f*annig Iýsir þá samvinnu-
maðurinn E. Linna klofningi
þeim, er orðið hefir með sam-
vinnumönnum í Finnlandi. Og
kemur það greinilega fram hjá
honum, hve áríðandi það sje,
að samvinnufjelagsskapurinn sje
óháður öllum póiitískum flokk-
um. Pessari skoðun hefir einnig
H. Gebhard prófessor haldið
fram fyr og siðar. Hann hefir
um langan tíma verið forvigis-
maður finskra samvinnumanna.
Og hefir ritað meir um sam-
vinnu, en nokkur annar Finn-
lendingur. Hve mikið gagn H.
Gebhard hefir unnið finskum
samvinnumönnum verður ekki
skýrt í stuttu máli. Hjer verður
heldur ekki farið út í það, að
Jýsa starfsemi hans í þarfir sam-
vinnunnar. Finnlendingar kalla I
lögin hafi itök í báðum flokk-
um, og eyði andúð og óvild.
Það sem þau ná til. — Pað
álit jeg þeirra göfuga hlutverka.
Blómvöndur
valinn og saman tekinn úr
grasgarfli Jónasar frá
Hriflu Jónssonar.
Jeg datt nýlega ofan á eina af
fræðibókum , Jónasar frá Hriflu,
sem hann nefnir »tslandssögu
handa börnum«. Vegna þess að
Jónas segir svo sjálfur, maður
jafnlaus við sjálfshól og hann er,
eins og allir vita, að kenslubækur
sýnar taki mikið fram öðrum slík-
um bókum, var mjer forvitni á að
lesa þessa ritsmið hans, og iðrast
jeg ekki eftir það, þvi bókin er
vissulega að mörgu leyti einstök í
sinni röð, og kennir þar margra
og merkilegra grasa.
Pað eitt undrar mig, að »Tíminn«
skuli ekki fyrir löngu hafa bent
mönnum á það fjölbreytta blóma-
skrúð, sem þarna gefur að líta,
hann sem uppá siðkastið er þó
farinn að sinna mjög blómarækt,
uppá sína vísu, og hefir til þess
fengið sjerfræðing í þeirri grein,
hr. Blómavin. En ef tit vill hefir
honum þó þótt sjer þetta mál of
skylt, og talið það hæversku að
hampa ekki mjög þessum andlegu
plöntun Jónasar góðkunningja sins.
En þetta er að setja ljós sitt
undir mæliker, og er ó-»tímabær«
og óviðeigandi hæverska. Jeg vona
þvi að þeir hvorugur, Blómavinur
nje Jónas, taki mjer það illa upp
þó jeg verði nú til þess að tína
fáein smáblóm úr urtagarði Jónas-
ar; mjer er það Ijóst, að jeg get
aldrei fullkannaö jafnfjölskrúðugan
garð, en vona þó að hann taki
viljann fyrir verkið, og hirði vönd-
inn.
Pað er vel við eigandi að byrja
þá á lýsingu skólastjórans á því,
hvernig umhorfs hafi verið bjer á
landi á landnámsöldinni, rjett áður
en forfeður vorir tóku sjer hjer
bólfestu. Hann setur fram þá skoö-
hann föður samvinnunnar í landi
sínu.
Hlutlausu samvinnufjelögin í
Finnlandi eru flest í sveitum.
Meiri hluti fjelagsmanna, eða
68,5°/*, eru menn, sem lifa á
landbúskap. Næstir að tölu eru
verkamenn, með 20°/o allra fje-
laga, og er það ekki sist merki-
legt í landi, þar sem til eru sjer-
stök verkamannafjelög auk hinna
hlutlausu. Aðrir fjelagar eru
af ýmsum stjettum og atvinnu-
vegum, en embættismenn og
þjónar ríkisins eru bjer um bil
7°/o.
Það sýnir best þroska finsku
bændanna, hve vel þeir hafa
vakað yfir samvinnufjelagsskapn-
am og gætt þess stranglega, að
halda honum hlutlausum, þ. e.
utan við alla stjórnmálaflokka.
En að svo ei, eiga þeir mest að
þakka H. Gebhard prófessor og
öðrum ágætum samverkamönn-
um hans, er fylgt hafa stefnu
hans í samvinnumálum.
Hjer verður ekki farið út í
það, að lýsa starfsemi hlutlausu
samvinnufjelaganna í Finnlandi,
samvinnufjelagsskap bændanna
finsku, því jeg get bráðum birt
í heilu lagi fyrirlestur A. Aul-
ankos um hlutlausu samvinnu-
fjelögin í Finnlandi, er haldinn
var á alþjóðasamvinnufundinum
í Helsingjaeyri í fyrra sumar.
Sigurður Sigurðsson
frá Kálfafelli.
un, að jöklarnir hafi þá verið hvítir,
fjöllin há og bafið dökkblátt, og
mun börnum þykja mikill fróðleik-
ur í þessu fólginn, og má vera að
Jónas hafi talsvert til síns máls i
þessu. Skoðun hans um litinn á
jöklunum er að vísu ekki alveg
frumleg, því þessari sömu skoðun
hefir verið haldið fram áður, af
nafna hans Hallgrimssyni (sbr.
»Landið var fagurt og frítt, og
fannhvítir jöklanna tindar«). En
hinsvegar heldur skáldið fram
þeirri meinlegu villu, að hafið hafi
verið nskínandi bjart«, og er bágt
að vita hvernig honum hefir dottið
slíkt í hug. Nú hefir Jónas, sá sem
er frá Hriflu, leiðrjett þetta, sem
betur fer, og nú vitum vjer að
hafið var dökkblátt, en ekki bjart,
og var gott að fá því slegið föstu.
Sýnir þetta frumleik Jónasar, og
sjálfstæði í rannsóknum, og eins
hitt, er hann heldur þvi fram, að
fjöllin hafi verið há á landnáms-
öldinni; minnist jeg ekki að hafa
sjeð þess nokkursstaöar getið áður,
í fræöibókum nje annarsstaðar, og
er hjer um stórmerkilegan vís-
indalegan fróðleik að ræða.
í sama sambandi dregur Jónas
upp einstaklega hugðnæma og un-
aðsrika mynd af þeirri unaðssemd
náttúrunnar, sem hjer hafi rikt,
meðan eintómar skepnur áttu hjer
heima. Hvalirnir syntu inn i fjarð-
arbotna, selirnir Ijeku ‘sjer við
kópana, fuglarnir hreyfðu sig ekki
úr hreiðrunum, og engin skepna
vissi sjer von nýrrar hættu. »En
með byggingu landsins varð brátt
breyting á, til hins verra«, segir
Jónas (bls. 7). — Samhygðin með
skepnunum skín bjer út úr hverju
orði, og eins hitt, að samúðin er
þeirra megin en ekki mannfólksins.
Er auðsjeð, að vist hefði Jónas
kosið að mega heldur vera einn
i hóp skepnanna, og kunnað þar
best við sig, eins og skiljanlegt
er. En — því miður, Jónas frá
Hriflu fæddist 1000 árum of seint
og er óhætt að fullyrða, að það
harma fleiri en hann.
Jónas talar um atvinnutilhögun
á landnámsöldinni, og segir þar
meðal annars: »Voru sumir, eink-
litilsilgdir menn, í vinnumeusku
alla æfi« (bls. 23). Hjer eru ekki
viðhöfð mörg orð, en nógu mörg
þó til að gera tvent í senn, að
bregða ljósi yfir æfikjör eins hóps
manna á þessum tímum, og að
sýna mönnum eins og í spegli inn-
ræti og hugarfar höfundarins, og
er slíkt einkenni ritsnillinga. Nú
kynnu þeir menn að vera til, sem
þykir það ómildur dómur um þá,
sem þurfa að lifa á því að selja
vinnu sína, þ. e. vinnufólk og
verkamenn, að þeir hljóti að vera
lítilsilgdir. En þess ber að gæta,
hver hjer á í hlut, og hver það er
sem svo dæmir: Stórmennið Jónas
frá Hriflu, ritstjóri, skólastjóri og
landskjörinn þingmaður. Pað er
skiljanlegt að fyrir hans augum
finni ekki náð aðrir en stórbændur,
en vinnumennirnir sjeu lítilsilgdir
og einyrkjarnir wómentaöir bænda-
ræflar« (sbr. Stórólfshvolsfundinn
forðum). Vonandi hafa lærisveinar
hans það hugfast, þeir sem kynnu
að eiga »litilsilgda« feður eða
vandamenn.
Jónas segir, að flutningaskip
fornmanna, knerrirnir, hafi verið
»breiðir um mitt skipið en fleyg-
myndaðir til endanna«. Pað verður
að skoöast sannað með þessu, að
þeir hafi þá hvorki verið ferkant-
aðir eins og kassar, nje kringlóttir
eins og stampar, og er vel að þelta
vafaatriði skuli nú vera endanlega
uppklárað, fyrir nákvæma rann-
sókn Jónasar. Hefur sú rannsókn
komið sjer vel fyrir hann, þegar
hann var að leggja ráðin á um
það, hvernig »Esjan« skyldi vera
úr garði gerð, enda hefir það
heyrst, að hann hafi lagt ríkast á
um, að hafa hana sem líkasta
knerri að þessu leyti.
Þá segir hann, aö langskipin hafi
gengið sákaflega vel, einkum ef
róið var á bæði borð«. Pað er trú-
legt að Jónas hafi rjett fyrir sjer í
þessari tilgátu, og sýnir það enn,
hvað hann er vel að sjer á öllum
sviðum, og þá ekki í sjómensku
síður en öðru. Til stuönings þess-
ari tilgátu Jónasar mætti geta þess,
að þaó er reynsla sjómanna nú á
dögum, að skip eða bátar fari i
hring, en ekki áfram, ef róið er á
eitt borð, og væri ekki óbugsandi,
að svo hafi ef til vill lika verið
fyrir 1000 árum síðan.
Á bls. 39 lalar Jónas um hvað
gerist »áður en skipshöfnin skilst
að«. Er auðsjeð að hjer er Jónas
farinn að semja sig að rilhætti
danskra rithöfunda, og hefir líklega
haft í huga þessa alþektu vísu:
»Naar jeg og Jensine vi skilles ad,
saa l'aar jeg aldrig mere Erikka-
dunsemad«. Er óhætt um það, að
Jónas kann sina klassikara.
Um Skarphjeðinn segir hanu
(bls. 59): »Fór hann þá á einni
nóttu heim til þriggja þeirra, er
mest höfðu hvatt til aðfarar við
Gunnar, og feldi suma en ljet aðra
sæta afarkostum í fjegjöldum«.
Skarphjeðinn var að visu stór-
virkur, en nokkuð er það nýstár-
legt, að af þrem mönnum skuli
margir vera feldir en margir sæta
afarkostum, eins og lijer er gefið
í skyn. Stíllinn er nokkuð óljós, en
frumlegur.
Um Vínland segir hann (bls. 78),
að það hafi lijnst, og eigi fundist
aftur fyr en fimm öldum síðar, og
hafi þá þrekvirki Leifs heppna,
landfundurinn, verið gleymt. — Já,
átakanlegt er það og sorglegt um
Leif, eins vel gefinn maður og
hann var að öðru leyti, að hann
skuli hafa verið þessi dauöans
trassi, að týna svona heilli heims-
álfu, og má fyr vera kæruleysi.
Pað er bagalegt, að Jónas skuli
ekkert upplýsa um það, hvar hann
muni hafa skitið henni niður, en
ótrúlegt er að hún hefði þurft að
týnast, ef hann hefði skilið hana
eftir á sarna stað og liann fann
hana.
Um Porvald víðförla scgir svo
(bls. 78—80): »Síðan hjelt hann til
Rússlands, stofnaði þar klaustur
og dó þar. Vel má vera, að hann !
hafi heldur viljað bera beinin á
ættlandi sínu, en vitað sem var, J
að hann myndi ekki eiga samleið J
við landa sína«. — Samvinnuskóla-
stjórinn leggur auðsjáanlega þann
skilnings í orðatiltækið að »bera
beinin«, að dauður maður axli bein
sín, og beri þau á herðum sjer til
sins wblifandi samastaðar«. Og þar
sem Þorvaldur hafi verið í vafa
um hvorumegin hann myndi lenda,
þá hafi hann ekki verið viss um,
að hann fyndi lijer á landi neinn
þann, sem ætti samleið við hann,
og hafi þvi ekki viljað eiga undir
því, að þurfa aö rogast með bein
sín einn og samfylgdarlaus, hvora
leiöina sem hann færi. En sam-
vinnu hefir hann viljað hafa í þess-
um beinaflutningi, og þótt þá Rúss-
inni helst til þess líklegur, að ienda
sömu megin með sín bein. Vonandi
hefir honum ekki brugðist þar
samfylgdin, en fróðlegt hefði verið,
ef Jónas hefði sagt frá hvað siðast
sást til þeirra ferða, hvert þeir
stefndu.
Svo mjög sem mjer þykir fvrir,.
verð jeg nú að láta hjer staðar
numið, þó miklu sje enn úr að
moða, en einhverntíma verður að
hætta. Pessi smáblóm, sem jeg hef
verið að tína hjer, af handahóíi,
eru sem sagt að eins úr einu
blómabeðinu úr liinum auðuga
urtagarði Jónasar, en vafalaust eru
þar önnur beð margfalt fjölskrúð-
ugri, og ef Blómavinur Tímans vill
þá ekki sjálfur kanna þau, og lesa
þar blóm í safnið, þá skal jeg ekki
telja það eftir mjer, þó seinna
verði, að tína saman í annan vönd
eitthvað fleira af munablómum
Jónasar Samvinnuskólastjóra frá
Hriflu.
X. Ysou.
Gagga Lund, dönsk söngkona
(dóttir Lunds fyrv. lyfsala hjer
í Reykjavik) hefir efnt til tveggja
söngskemtana hjer síðustu vik-
una og vakið óbiandna aðdáun
áheyrenda. Ungfrúin hefir fagra,
mjúka rödd, óvenjuhreinn og
viðfeldinn blær er yfir söng.
liennar og rík listtilfinnÍDg í
meðferð lags og ljóðs.
Merki krossins heitir nýtt tíma-
rit kaþólskt, sem farið er að
koma út. Ritsljórinn, J. Dreesen,
er prestur við Landakotskirkju.
Tímaritið flytur greinar trúar-
legs efnis og kvæði, m. a. snjalla
drápu til kardínálans von Ross-
um eflir Stefán frá Hvítadal.
Ritið er fagurlega myndum prýtt,
m. a. teikningum eftir Tryggva
Magnússon af viðburðum í sögu
kirkjunnar á íslandi, og yfir-
leitt hið skrautlegasta að öllum
frágangi. — Ráðgert er að reisa
nýja kaþólska kirkju á Landa-
kotstúninu. Verður hún bygð í
gotueskum stíl og sennilega hin
fegursta kirkja, sem reist hefir
verið a udi.
Prentsmiðjan Gutenberg.