Vörður - 19.06.1926, Síða 1

Ritstjóri og ábyrgð- armaður Kristján Alberíson Túngötu 18. VORÐUR 0 Utgefandi: MiÖstjórn íhaidsflokksins. Afgreiðslu- og inn- heimtumaður Ásgeir Magnússoti kennari.
IV ár. Reýkjavík 19. júní 1926. 36. blaö.
Bankamálin
á þ ngi 1926.
Eftir Jón Þorláksson.
íslenskir glímnmcnn í Dnnmörkn.
Islenski glímuflokkurinn, sem um þessar mundir feröast um Danmörku og sýnir list sína, hefur hlotið
hinar ágætustu viðtökur bæði í blaðaskrifum og hjá almenningi. Dást blöðin mjög að fegurð glímunnar og
fræknleik íslendinganna. Heflr flokknum verið boðið í margar skemtifarir, m. a. til Himmelbjærget og Möens
Klint. Miklu víðar hafa þeir verið beðnir að glíma, en þeir geta komist yfir.
Myndin er tekin á skiþsfjöl við kotnu flokksins til Hafnar. Yst til vinstri stendur Jón Porsteinsson,
sem hefur æft flokkinn og stjórnað sýningum hans, en sá er ber höfuð yfir hiua félaga sína er Sigurður
Greipsson glimukonungur.
Tilgangur bankastarfseminnar.
Tilgangur bankanna í hverju
þjóðfjelagi er nú á tímum
tvenskonar:
1. Að sjá atvinnurekendum,
fasteignaeigendum og öðr-
um athafnamönnum fyrir
nauðsynlegu Iánsfje.
2. Að halda uppi gildinu á
gjaldeyri landsins.
Hið fyrra verkefnið rækja
bankarnir með því:
a. Að taka við innlánsfje
landsmanna og lána það út
aftur, þ. e. gerast milliliðir
milli þeirra manna i land-
inu, sem hafa fje afgangs
og vilja ávaxta það án þess að
leggja það sjálfir í atvinnu-
fyrirtæki, og hinna, sem vilja
fá fje að láni til atvinnu-
rekstrar eða annars.
b. Að draga til sin erlent fje og
verja því til útlána.
Hið siðara vei-kefnið, að halda
gjaldeyri landsins i gildi, er
leyst af hendi með margþættum
ráðstöfunum, þar á meðal hækk-
un og lækkun forvaxta, aðhaldi
eða tilslökun um útlán, minkan
eða aukningu á seðlaveltu, eftir
því sem ástandið iitheimtir, en
úrslitaþátturinn í þessum ráð-
stöfunum er allsstaðar og ávalt
sá, að halcla uppi verzlun með
erlendan gjaldeijri i landinu. Á
venjulegum tímum þýðir þetta,
að halda gjaldeyri landsins í
gildi, sama sem að halda honum
i lögnrællu gnllgildi, hjer t. d.
sama sem að kaupa og selja
hvert sterlingspund á kr. 18.16
eða því sem næst. — Á lág-
gengistímum, þegar gjaldeyrir
landsins einu sinni er fallin,
er verkefnið það að verj-
ast gengissveiflum, eða þá
að ýta undir hækkun í áttina til
löglegs gullverðs, ef svo hefir
verið ákveðið. Nú sem stendur
er t. d. gjaldeyri þessa lands
haldið í föstu en þó ekki löglegu
gildi, með því að kaupa og selja
hvert sterlingspund á rúmar 22
kr. Ef gjaldeyrisverslunin er
rekin þannig, að verð á sterl-
ingspundum færist t. d. í 24 kr.
þá er islenskur gjaldeyrir þar
rneð fallinn i gildi f^rá því sem
nú er (úr Sl1/^ í 76 gullgilda
aura). Gjaldegrisverzlunin er á-
valt sá vigvölliir, þar sem úr slcer
lwort hepnast eða mistelcst að
halda uppi gildinu á gjaldegri
landsins. Seðlainndráttur, for-
vaxtahækkun og aðhald um út-
lán geta verið nauðsynlegar und-
irbúningsráðstafanir til þess að
vinna sigur á þeim vígvelli, en
koma að engu haldi ef ekkí er
hugsað um að halda uppi sjálfri
gjaldeyrisvefzluninni.
Verkaskifting.
f öllum ríkjum Norðurálfu
vestan Rússlands og i flestum
ríkjum utan álfunnar hefir kom-
ist á alveg ákveðin verkaskifting
milli bankanna. I hverju ríki er
einn seðlabanki, sem hefir það
aðalverkelni að halda uppi
gjaldeyri landsins. Alstaðar er
seðlabankinn annaðhvort ríkis-
eign eða bundinn rikinu með
sjerstökum samningi (sjerleyfi).
Allir aðrir bankar og peninga-
stofnanir í landinu eru svo eign
einstakra manna og fjelaga,
enginn þeirra rikiseign, og þeir
inna í sameiningu af hendi hitt
verkefnið, að sjá landsmönnum
fyrir lándsfje.
Þessi verkaskifting á sjer
sögulegar rætur, hefir myndast
smámsaman eftir því sem
bankarnir fjölguðu í hverju
landi. Annarsvegar stendur
seðlabankinn, annaðhvort rík-
iseign eða bygður á sjerstöku
leyfi ríkisins, hinsvegar einka-
bankarnir allir að meðtöldum
sparisjóðum, er starfa sam-
kvæmt ákvæðum ahnennrar
löggjafar um bankamál.
Ekkert ríki i Norðurálfunni,
utan Rússlands, rekur nfeinn
banka hliðstæðan einkabönk-
unum, þ. e. almennan viðskifta-
banka. Ástæðan er sú, að öll-
um er ljóst að rikisrekstur og
einkastárfsemi á þessu sviði
geta ekki þrifist saman. Tilvera
einkabankanna byggist ein-
göngu á getu þeirra til þess að
draga að sjer innlánsfje. Ef
ríkisstofnun er starfandi við
hliðina á þeim, sem byggir sina
tilveru á hinu sama, þá er alt
of hætt við að þegar kreppu-
tímar komi og menn alment ótt-
ast að einkabankar og spari-
sjóðir kunni að tapa, þá streymi
innlánsfje út úr þessurn bönk-
um og inn í þann ríkisbanka,
sem hefir eiganda sinn að bak-
hjarli og þess vegna er álitinn
að hjóða betri tryggingu fyrir
innlánsfje. Þetta mundi hæg-
lega geta orðið einkabönkunum
að falli, það er að minsta kosti
svo hættuleg_ tilhögun, að
hvergi nokkursstaðar hafa menn
þorað að taka hana upp.
Alt öðru máli er að gegna
þó ríkið eigi og reki sjálfan
seðlabanlcann. Honum er sum-
staðar bannað að greiða nokkra
vexti af innlögum, og þar sem
það er leyft, þá er heimildin
noluð með slíkri varúð, að hin-
um bönkunum getur engin
hætta af því stafað.
Óvenjulegt ástand.
Hjer á landi var alveg einstök
tilhögun á þessurn málum árin
1904—21 og er að nokkru leyti
enn. Ríkið átti og rak banka,
Landsbánkann, sem ekki var
seðlabanki, heldur hafði á hendi
starfsemi alveg hliðstæða einka-
bönkum annara landa. Hinsveg-
ar var hjer seðlabanki, ís-
landsbanki, sem var og er
lilutafjelagseign. Samkv. leyfis-
brjefi íslandsbanka átti þetta að
standa svona til ársloka 1933.
I rauninni höfðu báðir þessir
bankar ríkið að bakhjarli, Lands-
bankinn sem eiganda og Is-
landsbanki vegna seðlaútgáf-
unnar.
Árið 1921 var íslandsbanki
svo aðþrengdur af fjárkreppu
þeirri, er þá gekk yfir, að nauð-
syn þótti á því að ríkið veitti
honum sjerstakan stuðning.
Var þetla gjört með þvi að láta
hann fá til umráða um 280
þús. sterlingspund af enska lán-
inu frá 1921. En jafnframt var
tækifærið notað til þess að setja
honuin ný skilyrði um inndrátt
seðla, og skyldi hann mega hafa
úti 8 milj. kr. i októberlok 1922,
en draga siðan inn 1 milj. kr.
árlega þar til veltan væri komin
niður í 2% milj. kr., og þar eft-
ir jafna upphæð árlega til 1933.
Tilætlunin var sú, að hann jafn-
framt minkaði útlán sin sem
inndrættinum næmi, en 1922
var ákveðið að Landsbankinn
skyldi setja í umferð seðla í
staðinn eftir þörfum, og var þá
hugsunin væntanlega sú, að til-
svarandi upphæð útlána eða við-
skifta færðist árleg frá íslands-
banka til Landsbankans. Reynsl-
an hefir sýnt að þetta var elcki
íramkvæmanlegt, sem síðar
verður að vikið. íslandsbanki
hefir ekki minkað útlán sín sem
seðlainndrættinum nemur, held-
ur hefir hann yfirleitt haft til-
svarandi upphæð að láni frá
I.andsbankanum. Það er ekki
eins auðgert og menn hjeldu
1921 að draga inn útlán og færa
sömu viðskiftin á skönnnum
tíma yfir i annan banka.
Lánsfjárþörf atvinnuveganna.
Þingið 1925 hafði báðar hliðar
bankamálanna til meðferðar.
Lánsfjárþörf atvinnuveganna
hér á landi hefir farið hraðvax-
andi siðari ár, vegna niikils
vaxtar, einkum á sjávarútvegin-
um. Hinsvegar hafa báðir bank-
arnir orðið fyrir miklum töp-
um, og fjármagn þeirra m. a.
þess vegna engan veginn farið
vaxandi að sama skapi og láns-
fjárþörf atvinnuveganna.
Þingið afgreiddi tvenn lög, sem
miða beinlínis að því að bæta úr
lánsfjárskortinum. Löggjafar-
valdið getur auðvitað ekkert
gjert til þess beinlínis að auka
innstæðufje landsmanna sjálfra.
Það getur einungis greitt fyrir
þvi að erlent lánsf je fáist hingað.
í fyrsta lagi voru sett lög um
framhald á Veðdeild Landsbank-
ans, heimilað að stofna nýja
flokka. Með breytingum frá eldri
löggjöf um veðdeildina var reynt
eftir því sem unt er að tryggja
það, að lánin úr hinum nýju
flokkum þurfi ekki að sæta eins
miklum afföllum og verið hefur
undanfarið. Ennfremur var
stjórninni heimilað að taka alt
að 3 milj. kr. lán erlendis til
kaupa á veðdeildarbrjefum. Þetta
hefir verið gjört áður (1909) og
reynst alveg áhættulaust og
koslnaðarlaust fyrir rilcissjóð.
Að vísu er sem stendur bæði pen-
ingaekla og háir vextir í nálæg-
um löndum, og því erfitt um hag-
stæð lán, en þetta er þó sem
stendur álitlegasta leiðin til að
fá hingað erlent fje í fasteigna-
veðlán, og vonandi að árangur
verði af.
I öðru lagi voru sett lög sem
heimiluðu stjórninni að veita
ýms hlunnindi nýjum banka, ef
stofnaður yrði, og áskilið hluta-
fje minst 2 og mest 6 milj. kr.
Ekkert verður enn vitað um
hvort þetta ber tilætlaðan árang-
ur, en tilraunir eru þegar byrj-
aðar til þess að hrinda slikri
bankastofnun í framkvæmd.
Ekki verður annað sjeð en að
þingið hafi með þessum tveim-
um lögum gjört það sem fært er
að svo stöddu til þess að bæta
úr lánsfjárþörf atvinnuveganna.
Seðlaútgáfa og lánsfje.
Hjá einstaka manni hefir orð-
ið vart við þá skoðun, að með
einhverri sjerstakri og nýrri
skipun á seðlaútgáfunni mætti
auka lánsfje það, er landsmönn-
um stendur til boða.
Þetta er misskilningur. Úr
seðlaútgáfu getur aldrei sprottið
upp annáð eða meira lánsfje en
það, sein nemur seðlafúlgu þeirri
sem úti er, að frádregnum gull-
forða þeim, sem geymdur er
henni til tryggingar. Seðlaveltan
er nú nálægt 8 milj. kr. að með-
altali yfir árið, og þar til ætli að
svara gullforði nálægt 3 milj. kr.,
og lánsfje frá seðlaveltunni