Vörður - 26.06.1926, Qupperneq 1
IV. ár.
Reykjavílt 20. júni 1026.
27. blaö.
Jón Magnússon
forsætisráöherra.
1859. — 23. júni 1926.
Sú soigarfregn barst um land-
ið í fyrra dag, að Jón Magnússon
forsætisráðherra væri látinn. Svo
sem kunnugt er, var hann á-
samt frú sinni í för með kon-
ungi kring um land. Á þriðju-
dagskvöld hjelt konungur heim-
leiðis frá Seyðisfirði, en forsætis-
ráðherrann og frú hans áleiðis
til Reykjavíltur með herskipinu
„Gejser“. Var ákveðið að koma
við á Norðfirði, og ætlaði Jón
Magnússon að vitja fornra æsku-
stöðva á Skorrastað, þar sem
hann hafði átt heima frá 8 ára
aldri til þess hann útskrifaðist
úr skóla. Hafði hann aldrei kom-
ið þangað síðan. „Gejser“ kom
til Norðfjarðar á miðvikudags-
kvöld og fór Jón Magnússon þeg-
ar í Iand. Á ellefta tímanum kom
hann hress og glaður heim til
Jóns prófasts Guðmundssonar
og höfðu þeir ræðst við svo sem
10 inín. þegar prófastur tók eftir
krampadráttum í höndum ráð-
herrans og öðrum fæti. Varð
hartn bráðkvaddur 10—15 mín.
eftir að hann kom í hús prófasts.
Litlu siðar kom ráðherrafrúin í
land og frétti lát manns síns, sem
hún hafði kvatt alhressan fyrir
hálfri stundu. Líkið var flutt um
borð í „Gejser kl. \x/i og kl. 2
urn nóttina ljetti hann akkerum
og hjelt áfram til Reykjavíkur.
Hingað kom skipið í gærmorgun
og var lík forsætisráðherra þeg-
ar borið í land og til heimilis
hans.
Jón Magnússon var fæddur á
Múla í Aðaldal í Þingeyjarsýslu
16. jan. 1859. Foreldrar hans
voru þau sjera Magnús Jónsson
(bónda á Víðimýri Jónssonar)
og kona hans Vilborg Sigurðar-
dóttir (bónda á Hofi i Keldu-
hverfi Þorsteinssonar). 1867
fluttist hann með foreldrum sín-
um að Skorrastað í Norðfirði.
1875 kom hann i skóla, reyndist
ógætur námsmaður og tók stú-
dentspróf 1881 með I. einkun.
Las hann nú lög um þriggja ára
skeið, en skorti þá efni til þess
Ijúka námi, hvarf aftur heim
16. jan.
og var skrifari hjá Júlíusi amt-
manni Havsteen á Akureyri til
1889. Fór hann þá aftur utan, og
lauk nú laganámi við Hafnarhá-
skóla á tveim árum. Hann tók
próf 1891 og hlaut háa I. eink-
un.
Sama ár var honum veitt
sýslumannsembættið í Vest-
mannaeyjum og gengdi hann
því um 5 ára skeið. Hann gerðist
þegar starfsmaður mikill og á-
hugasamur um framkvæmdir.
Hann gekst fyrir stofnun Naut-
griparæktarfjelags í Eyjunum,
var einn helsti forgöngumaður
þess að stofnað var jarðabóta-
fjelag, sem nefnt var Framfara-
fjelagið og átti drýgstan þátt í
því að koma upp Sparisjóði
Vestmánnaeyja. Er ekki ofmælt,
að Vestmanneyingar hafi unn-
að honum mjög. Var hann síðar
þingmaður þeirra frá 1902—
1913, en 1914 var hann kosinn í
Reykjavík og 1922 hlaut hann
kosningu við landkjörið.
1896 gerðist J. M. landshöfð-
ingjaritari, er Hannes Hafstein
ljet af því embætt og varð sýslu-
maður og bæjarfógeti á ísafirði.
Gengi J. M. því vandasama og
vinnumikla embætti uns stjórn-
arskráarbreytingin gekk í gildi í
órsbyrjun 1904 og landshöfð-
ingjaembættið var lagt niður.
Ljek J. M. þá liugur á að sækja
um sýslumannsembættið í Eyja-
firði, sem losnaði er Ivleinens
Jónsson varð landritari. En
Hannes Hafstein lagði þá fast að
honum að taka að sjer skrif-
stofustjórastarf í stjórnarráðinu,
vegna hinnar miklu þekkingar
hans á stjórnarstörfunum, og
varð það úr. 1909 gerðist hann
bæjarfógeti í Reykjavík.
Forsætisráðherra var hann
1917—1922 og aftur 1924, er í-
haldsflokkurinn myndaði stjórn
þá, er síðan hefur farið með
völd.
Jón Magnússon kvæntist 1892
Þóru Jónsdóttur (háyfirdómara
Pjeturssonar) og lifir hún mann
sinn. Var þeim engra barna auð-
ið, en kjördóttir þeirra var Þóra
Guðmundsdóttir (hjeraðslæknis
i Stykkishólmi). Giftist hún Oddi
Hermannssyni skrifstofustjóra
og ljest úr spönskuveikinni 1918.
Það kveður stundum við um
þá, er hefjast til æðstu mann-
virðinga eða taka forustu i flokk-
um og með þjóðum, að þeir hafi
jöfnum höndum átt gengi sitt að
þakka tilkomumikilli framkomu
eða glæsilegu útliti, sem innri
liæfileikum.
Slíkt verður ekki sagt um Jón
Magnússon. Hann var maður
andlitsfríður og yfirbragðið gáfu-
legt og göfugmannlegt. En að
vallarsýn og í fasi skorti á, að
hann væri einn af þeim, sem
ganga í augu fjöldans. Hann
hafði enga hæfileika til að sýn-
ast, og sjálfsagt heldur enga
löngun .til þess. Málsnjall var
hann heldur ekki, röddin var ó-
áheyrileg, hann var oft seinn að
koma orðum fyrir sig — og
henti stundum gamán að þvi í
ræðu, hve málstirður hann væri.
En Jón Magnússon var meiri
en hann varð sjeður af ókunn-
ugu auga — og upphefð sína,
traust þings og þjóðar átti hann
því einu að þakka, hvern mann
hann hafði að geyma. Hann
hófst ekki ungur til valda, hrós-
aði aldrei auðunnum sigri, en
honum hjelst á þeirri virðingu
sem hann ávann sjer, jafnt og
þjett, með starfi sínu og öllum
afskiftum af málum þjóðarinnar.
Það var á efri árum, að hann
komst til æðstu valda og ein-
göngu fyrir margreynt mann-
gildi sitt. Hann var vitmaður,
lærdómsmaður og vinnumaður,
heiðursmaður og öðlingur að
hjartalagi.
Það er ógjörningur að rekja
það til nokkurrar hlítar í stuttri
blaðagrein, hvaða starf liggur
eftir Jón Magnússon. Æfiatriði
hans eru stuttlega greind hjer að
framan og gefa þau nokkra hug-
mynd um, hvern vanda hann
hefur borið sem embættismaður,
þingmaður og ráðherra. Embætt-
isverk sín rækti hann af sam-
viskusemi og dugnaði, og sem
einn hinna marghæfustu, starf-
sömustu og lögspökustu manna,
sem sitið hafa á þingi og í stjórn
á síðasta mannsaldri, hefir hann
haft mikil og merk afskifti af
ótaí stórmálum og smámálum.
Og meðal margra stjórnmála-
mannkosti hafði hann líka
þann, að vera manna skemtileg-
astur og ljúfastur í samvinnu.
Af einstökum stórmálum verð-
ur nafn Jóns Álagnússonar vafa-
laust í þjóðarsögunni fyrst og
fremst tengt við sambandsmálið.
Hann var einn þeirra 7 íslensku
alþingismanna, sem sömdu við
Dani um sambandsmálið 1908.
Hvað sem annars verður sagt
um uppkastið, sem var ávöxtur
þeirrar samningsgerðar, þá
veitti það Islandi meiri rjettindi,
en menn höfðu áður gert sjer
vonir um að Danir fengjust til
þess að viðurkenna, og var þann-
ig áfangi á leiðinni til fullkom-
ins sjálfstæðis. Mikinn þátt og
góðan átti Jón Magnússon í und-
irbúningi og úrslitum samnings-
gerðarinnar 1918. Er sú saga enn
óskrifuð, en framtíðin mun
nefna hann sem þann ráðherra,
er undirskrifaði með konungi
samninginn, er veitti Islandi aft-
ur fullveldi.
Jón Magnússon hefur auðvit-
að oft sætt hörðum árásum, eins
og allir þeir, sem standa í fylk-
ingarbrjósti í stjórnmálabarátt-
unni. Hahn hefur vafalaust átt
sammerkt í því við alla aðra
menska menn, að vera ekki
gallalaus. En hann átti líka
sammerkt i því við hina bestu
menn, að vanddregin voru tak-
mörkin milli galla hans og kosta
og hvorirtveggja af einum toga
spunnir. Vandvirkni hans og
gjörhygli er viðbrugðið, en
stundum var honum brugðið
um skort snarræðis og áræðis til
framkvæmda eða úrskurða. Þeir,
sem þektu hann best, vita þó að
þetta var ekki svona. Hann var
hinn liprasti samningamaður og
notaði lagni og lempni jafnan
til þess að teygja hinn samnings-
aðilann sem lengst í samkomu-
lagsáttina. En þegar hann fann
að lengra varð ekki komist, þá
brá hann fyrir sig þeirri óbif-
anlegu festu, sem hann átti til í
ríkuleguin mæli, en misnotaði
aldrei með því að beita henni í
ótíma eða gagnvart smá-
munum. Hann átti fáa sína
lika að mannúð og góðleik, en
valdsmaður hlýtur oft að fá þau
efni til úrlausnar, er mikil
brjóstgæði gera honum örðugra
að fást við.
Sanngjarnir menn af öllum
flokkum munu ljúka upp einum
munni um það, að J. M. hafi
unnið landi sínu af einlægum og
drenglyndum hug og verið gáf-
aður maður og nýtur.
Við fráfall hans á ísland á bak
að sjá einum af sínum bestu
sonum.
Ssmúðarskeyti.
Stjórninni hafa borist eftir-
farandi samúðaiskeyti:
Danska stjórnin samhryggist
íslensku stjórninni út af láti Jóns
Magnússonar forsætisráðherra.
Fregnin um andlát hans mun
vekja sorg og söknuð víðsvegar
í Danmörku. Stauning.
Til hins starfandi forsætisráð-
herra. Jeg leyfi mjer að votta yð-
ur mína einlægustu samúð í til-
efni af fráfalli Jóns Magmísson-
ar forsætisráðherra. Minning
hans mun altat' í heiðri höfð af
öllum þeim í þessu ráðaneyti, er
honum kyntust og óvenju mikl-
um mannkostum hans.
Moltke utanrikisráðhcrra.
%