Vörður - 03.07.1926, Qupperneq 2

2
V Ö R Ð U R
rita í næsta blað um saknæmi
hennar.
En áður vil jeg spyrja þess,
hvort ekkert blað á landinu hafi
neitt að athuga við kaupmála L.
Jóh. og jafnaðarmanna?
Jarðarför Jóns Magnússonar
fór frain í gær að viðstöddu
miklu fjölmenni. Samkvæmt ósk
hins látna voru engar ræður
fluttar yfir líki hans. Við hús-
kveðjuna las síra Bjarni Jóns-
son bæn. Síðan var kistan borin
i dómkirkjuna og las síra Bjarni
þar aftur bæn, en kór söng fyrir
og eftir.
Hins látna forsætisráðherra
hefur verið ininst með virðingu
og ástúð bæði í dönskum og ís-
lenskum blöðum. Dönsk blöð
hafa m. a. flutt hlýleg og lofsam-
leg ummæli um hann eftir
Stauning forsætisráðherra og I.
C. Christensen fyrv. forsætisráð-
herra, ennfremur eftir íslending-
ana dr. Sigfús Blöndal bóka-
vörð og dr. Valtýr Guðmundsson
prófessor.
Af því, sem ritað hefur verið
um Jón Magnússon látinn í ís-
lensk blöð, þykir Verði sjer-
stök ástæða til þess að birta
kafla úr minningargreinum Þor-
stcins Gíslasonar í Lögrjettu 30.
f. m. og Indriða Einarssonar í
V.isi í gær. Þ. G. hefur einn ís-
lenskra blaðamanna, þeirra er
nú eru á lífi, haft mikil kynni
af J. M. um langt skeið og I. Ei.
hefur átt mikla samvinnu við
hann og haft náin kynni af hon-
um meðan þeir báðir gengdu
embættisstörfum í stjórnarráð-
inu.
Þorsteinn Gíslason skrifar (er
hann hefur rakið æfi J. M. fram
yfir aldamót og minnst á þing-
mensku hans á fyrri stjórnarár-
um Hannesar Hafsteins):
„Á þeim árum óx vegur Jóns
Magnússonar mjög mikið á Al-
þingi, og einskis manns ráð og
tillögur mun H. Hafstein hafa
Óhætt er að fullyrða, að hin
svonefnda „þráðlausa firðritun“
hafi á siðustu árum tekið lang
mestum framförum af öllum
greinum rafmagnsfræðinnar.
Loftskeytafræðinni hefur verið
tekið með tveim höndum, og
fjöldi gáfaðra vísindamanna
hefur helgað henni krafta
sína, og hún þvi aukist
og endurbæst hröðum skrefum.
Mörgum leikmanni þykir loft-
skeytafræðin býsna torskilin,
finst það ganga göldrum næst,
að hægt skuli vera að senda loft-
skeyti mörg hundruð mílna
vegalengd með fremur óálitleg-
um áhöldum.. En í rauninni
minnir hin „þráðlausa firðrit-
un“ langtum meira á aðferðir
vor mannanna til þess að láta
hug okkar í Ijós, en t. d. símrit-
unin. Hvort heldur maður tjáir
Hvers vegna þegir Tíminn?
Hvers vegna þegir Vísir?
Og hvers vegna þegir Morgun-
blaðið?
K A
meira metið en hans ráð og hans
tillögur. í öllum hinum meiri og
vandasamari málum, sem Al-
þingi vann að á þeim árum, átti
Jón Magnússon mikinn þátt og
góðan, og fór álit hans sívax-
andi, bæði meðal samherja hans
og andstæðinga í stjórnmáluin.
Hann ávann sjer með framkomu
sinni allra traust, enda þótt hann
væri einbeittur flokksmaður.
Hann var einn þeirra þing-
manna, sem sæti áttu frá ís-
lands hálfu í sambandslaga-
nefndinni veturinn 1907—08, og
eftir það var lausn sambands-
málsdeilunnar mesta áhugamál
lians.
I ársbyrjun 1909 varð Jón
Magnússon bæjarfógeti í Reykja-
vík, og hefur hann tvímælalaust
verið einn af lærðustu lögfræð-
ingum og bestu dómuruin þessa
lands á sinni tíð. Þessu embætti
gegndi hann til þess er hann
varð forsætisráðherra í ársbyrj-
un 1917.
Hann tók við stjórnartaumun-
um á örðugum tímuin, þegar
vandræðin, sem stöfuðu af sam-
gönguhindrunuin heimsstyrjald-
arinnar og margskonar ófriðar-
ráðstöfunum, surfu sem fastast
að. Var þá fyrst myndað hjer
samsteypuráðuneyti, að dæmi
annara þjóða, til þess að allir
aðalflokkar þingsins ættu ítök í
stjórninni og bæru ábyrgð á
henni, og átti með því að hindra,
að flokkadeilur heima fyrir yrðu
til þess að auka vandræðin út á
við. Þótti flestum svó sem Jón
Magnússon væri þarna sjálfkjör-
inn til forgöngu, og varð hann
fyrsti forsætisráðherra íslands,
enda tók hann sæti í stjórninni
sem fulltrúi stærsta þingflokks-
ins, en það var Heimastjórnar-
hugsanir sínar með orðum eða
hreyfinguin, þá er það einskon-
ar „þráðlaus firðritun“, sem þar
á sjer stað, þegar hljóð- eða
ljósöldurnar í loftinu bera
hræringar hugans manna á milli.
í þráðlausri firðritun koma loft-
sveiflur eða loftöldur, í stað
Ijós- og hljóðsveiflanna, og eru
þær í sjálfu sjer svipaðs eðlis
og Ijóssveiflurnar, þótt þær ber-
ist miljón sinnum hægar.
Upphaf loftskeytafræðinnar.
Talið er að loftskeytafræðin
hefjist með Þjóðverjanum Hertz.
Byrjaði hann loftskeytastöð til
reynslu (um 1880), og gerði
margar mikilsverðar rannsókn-
ir. En ekki var þeim neinn veru-
legur gaumur gefinn, enda ekki
talið þá að þær myndi koma að
neinu gagni. Það er fyrst um
flokkurinn. Sigurður Jónsson frá
Ystafelli varð fulltrúi Fram-
sóknarflokksins í stjórninni, en
Björn Ivristjánsson fyrst, og síð-
ar Sigurður Eggerz fulltrúi
Sjálfstæðisflokksins. Jón Mag-
nússon var þarna rjettur maður
á rjettum stað, og engin fjar-
stæða er það, að efast um, að
nokkur annar af stjórnmála-
mönnum okkar hefði getað
gengið þar í hans spor. Lægni
hans og lipurð, yfirburða vits-
munir hahs, semvitskusemi hans
og sanngirni á allar hliðar,
gerðu honum fært, að fara svo
ineð æðstu völdin, að flokkarnir
sættu sig við samsteypuráðu-
neytið árum saman, og fyrir
milligöngu hans náðist svo það
mark, sem íslendingar höfðu sett
sjer í sjálfstæðismálinu. Sú úr-
lausn, sem fjekst á sambands-
málsdeilunni 1918, undir hans
handleiðslu, gerir nafn hans ó-
dauðlegt í stjórnmálasögu þessa
lands. Saga þess máls á síðasta
áfanganum er enn óskráð. Jón
Magnússon ljet ekki blása í lúðra
fyrir sjer út af því verki fremur
en öðrum. Hann gerði ekkert til
þess að miklast af því sjálfur.
Hann ljet sjer nægja, að málið
gekk fram. Um heiðurinn deildi
hann við engan“.
„Hjer hefur nú aðeins stutt-
lega verið litið yfir áfangana í
stjórnmálaferli Jóns Magnús-
sonar. Um starf hans að ein-
stökum löggjafarmálum er ekki
hægt að ræða að gagni í stuttri
blaðagrein. Hann hefur átt sæti
í mörgum nefndum Alþingis og
mörgum milliþinganefndum,
sem lagt hafa grundvöll nýrra
laga eða lagabreytinga á ýms-
um sviðum, og hann hefur átt
mikinn þátt í flestum eða öllum
þeim málum, er á síðustu ára-
tugum hafa komið fram og
skyld eru sjálfstæðismálinu, svo
sem stofnun lagaslcólans og síð-
ar háskólans, heimflutningi
hæstarjettar o. s. frv. Eftir að
hann tók við stjórnarformensk-
unni hlaut áhrifa hans að gæta
meira eða minna á öllum svið-
um þjóðlífsins. Hann var kirkju-
og kenslumálaráðherra jafn-
framt því sem hann var forsæt-
189ö—96, þegar ítalinn Mar-
coni, sem nú fyrir löngu er
heimsfrægur maður, lcemur til
sögunnar, að farið var að veita
þessum rannsóknum eftirtekt,
og tala um hvernig mætti hag-
nýta þær. Marconi hjelt rann-
sóknum Hertz áfram, studdist
við þær, endurbætti aðferðir
hans og gerði ýmsar nýjar til-
raunir. Síðan ferðaðist hann til
Englands, þar sem hann bæði
fjekk fje til framkvæinda og
verkfræðislega hjálp.
I mars 1899 sendi Marconi
loftslceyti frá fyrstu stöð sinni
yfir sundið milli Englands og
Frakklands, (ca. 50 kílómetra
vegalengd). í janúar 1901 hefur
hann margfaldað vegalengdina 6
sinnum. Sendi hann þá skeyti
frá eyjunni Wight til Lizard í
Cornwall, og 12. desember sama
ár tókst að koma fyrsta skeyt-
inu yfir Atlantshafið, frá Poldhu
í Cornwall til Newfoundlands.
Ekki gekk þetta altaf jafnvel, og
varð Marconi oft fyrir miklum
vonbrigðum. En samt tókst hon-
isráðherra. Á kirkjumálasviðinu
veit Lögr. ekki til þess, að hann
fylgdi fram nokkrum nýmælum.
En á kenslumálasviðinu átti
hann mikinn þátt í öllum þeim
nýmælum, sem þar koma fram
eftír að hann tók að liafa af-
skifti af almennum málum, setn-
ingu fræðslulaganna, háskóla-
stofnuninni o. s. frv. Á atvinnu-
málasviðinu var hann í hópi
þeirra manna, sem lengst gengu
1 breytingaáhuga, var með járn-
brautarlagning, fossavirkjun, á-
veitum í stórum stíl o. s. frv.
Yfirleitt var hann frjálslyndur
framfaramaður, jafnvel að sumu
leyti ekki fjarlægur ýmsu í slcoð-
unum jafnaðarmanna, en þótti
mjög kenna hjá þeim öfga á síð-
ari árum. Menn verða að gæta
þess, að eftir að hanii tók við
völdum hafði ófriðarástandið
umturnað öllu, svo að megin-
hugsun þeirra manna, sem um
stjórnartaumana hjeldu, hlaut
að snúast að því, að gæta þess,
að þjóðfjelagið kollsigldi sig
ekki í því umróti. Og þessi tími
er ekki um garð genginn enn, er
Jón Magnússon fellur frá. Öll
framkoma hans á stjórnarárum
hans verður að dæmast með
fullu tilliti til hins óvenjulega
ástands, sem þá var ríkjandi.
Filndið var að ýmsum stjórn-
arathöfnum Jóns Magniissonar
og' sumar þeirra voru hart dæmd-
ar. Stundum var það gert ærið
óvingjarnlega og oft ómaklega.
En allir, sem með völd fara,
verða að venja sig við að láta
slíkt ekki á sig fá um of. Það
gerði Jón ekki heldur. Hann tók
öllu slíku með mestu stillingu,
vildi jafnvel ekki að ansað væri
árásum á sig, ef honum fanst
það eiga að liggja í augum
uppi, að þar væri farið með
fjarstæður. „Jeg minnist á það
á þingi“, sagði hann stundum,
ef hann var spurður, hvort
honum fyndist ekki rjett að
einu eða öðru af slíku tægi
væri andmælt, eða ummælin
leiðrjettt. Og svo ljet liann þau
flaklca afskiftalaus. „Þeir eru
altaf að tuggast á því, að jeg
sje enginn skörungur“, sagði
hann einu sinni við ritstjóra
þssa blaðs, er hann kom inn til
um á næstu árum að koma á
nokkurnveginn stöðugu sam-
bandi milli Ameríku og Eng-
lands, og fjölgaði þá loftskeyta-
stöðvunum óðfluga um allan
heim. Síðan hefur hver upp-
fyndingamaðurinn eftir annan
aukið og endurbætt loftskeyta-
tækin, og hafa þær framfarir
orðið svo hraðfara að furðulegt
má heita.
Útvarpið.
Fyrir nokkrum áru hefði þótt
ósennilegt, ef einhver hefði sagt
okkur, að bráðlega myndi verða
hægt að fá sjer loftskeytaáhöld,
sem heyra mætt'i í til íslands
hl jóðfæraslátt, söng og ræðu-
höld frá nágrannalöndunum. En
hvað hefur orðið? Um allan hinn
mentaða heim eru nú komnar
sterkar og voldugar útvarps-
stöðvar, sem senda út mestan
hluta dagsins fræðandi og skeint-
andi efni. Þar sem þjettbýlt er
í löndunum hafa þessar stöðvar
getað selt skemtun þessa ódýrt
mjög, svo að allur almenningur
hans, og lagði um leið brosandi
frá sjer blað, sem hann var að
lesa. „En hvenær hef jeg sagst
vera skörungur, og hvað ætla
þeir með skörung að gera?“
bætti hann við. — Þesa tals um
vöntun á skörungsskap hjá
Jóni Magnússyni verður enn
vart í eftirmælagreinum um
hann í blöðunum. En hver hef-
ur verið atkvæðamesti maður-
inn hjer á landi á síðustu árum?
Hver hefur ráðið mestu, — hver
verið ráðríkastur? Er það ekki
einmitt þessi maður, sem mest
er brugðið um vöntun á skör-
ungsskap? Hann hefur nú end-
að æfiskeið sitt svo, að hann
hefur skotið öllum skörungum
landsins aftur fyrir sig. Hann
hefur ekki gert það með oflæt-
isfullri framkomu, ekki með
ofbeldi, ekki með því, að fá
hlaðið á sig lofi, heldur með yf-
irburða vitsmunum samfara fá-
gætri samvitskusemi í öllum
störfum og sanngirni á allar
hliðar. Sannleikurinn er sá,
að Jón Magnússon var maður
fastur fyrir, kappsfullur, ef því
var að skifta, og lcjarkmaður
miklu meiri en ýmsir þeir, sem
mikið berast á. Honum var ekki
Ijett um mál. En samt var því
svo varið, að í orðasennum á
Alþingi fór hann aldrei halloka
fyrir neinum. Starfsmaður var
hann mikill og fljótur að skilja
hvert mál, þótt hann færi sjer
oft hægt, er hann skyldi láta
uppi álit sitt á því. Öllum mönn-
um, sem með honum unnu, var
vel til hans, og yfirleitt var hann
vinsæll maður og mikilsvirtur
af almenningi, bæði nær og
fjær“.
Indriði Einarsson skrifar:
Sem sýslumaður í Vestmanna-
eyjum ávann hann sjer brátt
traust og vinsældir, og jurta-
garður frú Þóru Jónsdóttur
komst i blóma og trjárunnarnir
hennar þroskuðust. Svo hefir á-
valt verið síðan, hvenær, sem hún
hefir haft nokkra ferhyrnings-
faðma af mold til að rækta. Jón
gat sýnt bæði hugrekki og harð-
fylgi, ef þess þurfti, og mætti
sýna það með lítilli smásögu úr
Vestmannaeyjum, sem hjer er
hefur getað fengið sér móttöku-
tæki.
Hér heima hafa hingað til til-
tölulega fáir fengið sér útvarps-
móttölcutæki. Hefiu’ það sum-
part stafað af því, hve við erum
langt frá næstu löndum, sem
hafa fullkomnar útvarpsstöðvar
og einnig vegna þess, að mót-
tökutækin þurfa að vera nálcvæm
og sterk til þess að þau geti að
staðaldri veitt samband við út-
varpsstöðvar erlendis. En nú fr
það fullreynt, að með góðu
fjögra lampa móttökutæki, má
liafa stöðugt samband frá út-
löndum allan ársins hring. Þó
geta lofttruflanir altaf komið til
greina, en örsjaldan nerna stutt-
an tíma í einu.
Það er óþarft að fjölyrða um
hve nauðsynlegt útvarpið er hjer
á íslandi, þar sem svo strjálbygt
er og samgöngur illar. Er auð-
sætt hver þægindi eru að þvi fyr-
ir fólk til sveita, að geta fengið
allar nýjustu fregnir daglega,
heyrt fræðandi fyrirlestra, söng
og hljóðfæraslátt. Hjer hafa
Jón Magnússon
Loftskeyti o£ útvarp.
Eftir Guðmund Jónmundsson.