Vörður - 12.07.1926, Blaðsíða 2
2
V 0 R Ð U R
t
Kristján jónsson
dómstjóri hæstarjettar.
Kristján Jónsson dómsstjóri
ljest snögglega á heimili sínu
hjer í bæ 2. þ. m. Hafði hann
verið heilsugóður maður þrátt
fyrir háan aldur, og andláts-
dag sinn var hann alhress,
hafði útivist og fylgdi Jóni Mag-
nússjmi til'grafar. En um kvöld-
ið varð hann bráðkvaddur.
Hann var fæddur 4. mars 1852
að Gautlöndum við Mývatn, son-
ur þingskörungsins Jóns á Gaut-
löndum Sigurðssonar og konu
hans Solveigar Jónsdóttur. Stóð
kjarnmikið og gáfað bænda-
kyn að Ivristjáni heitnum í
báðar ættir.
Hann kom í latínuskólann
1865 og útskrifaðist þaðan
1870. Lagapróf tók hann í
Hafnarháskóla 1875 með góðri
I. einkun. Hvarf hann að því
húnu heim og gerðist aðstoðar-
maður á skrifstofu landfógeta,
en 1878 var honum veitt Gull-
br.- og Kjósarsýsla. Gengdi
hann því embætti í 8 ár. 1886
var hann skipaður 2. meðdóm-
andi og dómsmálaritari í yfir-
dóminum. 1889 varð hann 1.
meðdómandi í dóminum en
Loftskeytaáttavitar
„Peiler“-stöðvar).
Svo sem alkunnugt er, eru
dimmviðrin versti óvinur sjó-
mannsins. Sjómenn hræðast ekki
storma eða stórsjóa meðan sjón-
in getur notið sín. En þokur og
snjóbylir eru þeim margfalt
hættulegri. í slikum veðrum er
ekki nema um tvent að gera,
annaðhvort að fara mjög hægt og
reyna að komast leiðar sinnar
slysalaust, forðast að rekast á
önnur skip eða stranda, eða þá
hitt, að dúsa þar sem komið er
og bíða þar til birti. Af þessu
leiðir, að dýrmætur tími fer til
ónýtis, og fylgir því auðvitað
meira eða minna peningatjón og
óþægindi, þvi oftast eiga slcipin
að vera á áfangastað á tiltekn-
um tíma.
Á síðustu árum hafa verið
fundnir upp loftskeytaáttavitar
(,,Peiler“-stöðvar), sem ráðið
geta bót á þessu. Fyrst voru átta-
dómstjðri 1908, er Lárus Svein-
björnsson lét af embætti. 1919,
þegar yfirdómurinn var lagður
niður var hann skipaður dóm-
stjóri í hinum nýstofnaða
hæstarjetti og gengdi hann því
embætti til dauðadags.
Auk dómarastarfanna hefur
Kr. J. gengt margvíslegum og
vandasömum trúnaðarstörfum.
Hann var settur amtmaður
fyrir suður- og vesturamtið frá
1891—1894. Hann var um skeið
endúrskoðandi landsreikning-
anna og gæslustjóri Landsbank-
ans 1898—1909. Hann var ráð-
herra 1911—1912, bankastjóri
í íslandsbanka 1912—1914.
Hann sat í niðurjöfnunarnefnd
Reykjavíkur 1896—1902, í bæj-
arstjórn 1903—1910. Hann var
kennari í kirkjurjetti í presta-
skólanum frá 1889—1908. For-
seti Bókmentafjelagsins var
hann 1904—1909 og kjörinn
heiðursfjelagi þess 1910. Kon-
ungkjörinn alþingismaður var
hann 1893—1903 en þingmaður
Borgfirðinga 1909—1913.
Kristján Jónsson hefur verið
einn af fremstu embættismönn-
um samtíðar sinnar og notið ó-
venjulegs trausts fyrir gáfna
sakir og fjölhæfni. Hann var
lögfræðingur ágætur, víðsýnn
maður og áliugasamur við hvert
starf er hann tók að sjer.
Við stjórnmálasögu landsins
kemur hann fyrst á næstu árum
lyrir aldamót. Fylgdi hann þá
þeirri stefnu í stjórnarskrármál-
inu er jafnan var kölluð Val-
týskan, og skipaði sjer í þann
flokk er hana studdi, Framsókn-
arflokkinn eldra. 1908 náði hann
kosningu í Borgarfirði sem
frumvarpsandstæðingur og var
endurkosinn þar 1911. Eftir frá-
vikning hankastjóranna og
vitar þessir settir upp í landi og
venjulega hafðar tvær stöðvar,
er unnu saman. Ef skip, sem
hrept hafði diminviðri, vildi fá
að vita stefnu sína og stað, þá
kallaði það með loftskeytastöð
sinni á þá áttavitastöð, er það
vildi hafa samhand við, og sendi
henni viss merki meðan verið var
að stilla áttavitann, en venjulega
tók það 1 y2 til 2 mínútur. Átta-
vitastöðin svarar nú með sendi-
stöð sinni, og segir nákvæmlega
til um stefnu skipsins frá Sjer,
svo hægt er að sigla því beina
stefnu á þessa stöð. En ef aðeins
er óskað að fá að vita hvar skip-
ið er statl og ekki hugsað til að
taka land í þeirri stefnu, sem
áttavitastöðin gaf upp, þá tekur
hún hina stöðina í landi sjer til
hjálpar og er þá einnig sent
skeyti um stefnu skipsins frá
henni. Hefur þá skipstjóri feng-
ið gefnar tvær þektar línur og
getur reiknað x'it með nákvæmni
gæslustjóranna við Landsbank-
ann 1909 klofnaði Sjálfstæðis-
flokkurinn, og á þingi 1911 var
Kr. J. í tölu andstæðinga Björns
Jónssonar. Varð hann síðan eft-
irmaður B. J. sem ráðherra, en
sat tæpt ár að völdum. Haustið
1911 var kosið og fengu
þá Heiinastjórnarmenn nægan
meirihluta til að geta aftur falið
foringja sínum, Hannesi Haf-
stein, að taka við stjórn. Kr. J.
sat síðast á þingi 1913, en bauð
sig ekki fram við kosningarnar
1914 og hafði ekki framar af-
skifti af stjórnmálum.
Kr. J. var höfðinglegur máður
sýnum, virðulegur og prúð-
mannlegur. Hann var alvöru-
maður og Ijúfmenni, naut virð-
ingar og vinsælda hjá almenn-
ingi.
Hann kvæntist 22. okt. 1880
Önnu Þórarinsdóttur prófasts
Böðvarssonar í Görðum. Ljest
hún 2. des. 1921. Börn þeirra
eru: Þórunn, gift mag. Hörring
fuglafræðing í Kaupmannahöfn,
Böðvar, kennari í Mentaskóian-
um, og síðar forstjóri h. f. Kol
og Salt, d. 1920, Jón prófessor
í lögum í Háskólanum, d. 1918,
Þórarinn, hafnarstjóri í Reykja-
vík, Solveig, gift Sigurði Eggerz
hankastjóra, Halldór, læknir í
Kaupm.höfn, Elísabet, ekkja
Jóns læknis Foss og Ása, gift
Kronika skipstjóra.
Sýsluvegasjóös-
lögin.
í 13. tbl. Varðar skrifar hr.
Geir G. Zoega vegamálastjóri
grein til varnar sýsluvegasjóðs-
lögunum, er hr. cand. jur. G.
ísberg hafði deilt á í 11. thl.
Þar segir: „Mér virðist þó
hyggilegt að ekki sje verið að
hreyta um tekjustofn nema her-
lega komi í ljós almennur vilji
sveitarbúa".
Vegna þessara uminæla vega-
málastjórans tel jeg rjett að
segja álit mitt á þessum lögum.
livar skipið sje nú statt.
Þessi aðferð hefur reynst á-
gætlega, en yerið nokkuð sein-
virk. Hafa því skipin sjálf nú
verið úthúin með áttavitastöðv-
mn, og hefur það reynst fult eins
vel, og mikið fljótlegra verið að
taka stefnuna. Loftskeytastöðv-
ar hafa verið settar upp á mörg-
um annesjum, og öðrum þeim
stöðum, sem hættulegir eru fyrir
skipasiglingar. Senda stöðvar
þessar ákveðin merki út allan
sólarhringinn, sem skipin geta
„peilt“ eftir.
Er þetta mikið þægilegri og
handhægari aðferð en hin fyrri,
í fyrsta lagi er hún það vegna
þess, að mörg skip geta á sama
tíma tekið stefnu frá sömu stöð-
inni, í öðru lagi af hinu að hver
þessara stöðva sendir aðeins eitt
ákveðið merki, eins og t. d. einn
punkt með stuttu millibili o. s.
frv. Þannig er ekki nauðsynlegt,
að sá sem tekur stefnuna sje út-
lærður loftskeytamaður, heldur
getur skipstjóri, ef hann aðeins
lærir að þekkja merki hverrar
stöðvar fyrir sig, annast áttavita-
stöðina sjálfur, og er það álitið
heppilegra. í þriðja lagi er það
Reynt var á síðastliðnu áfi að
köma á samþykt um sýsluvega-
sjóði fyrir Austur-Húnavatns-
sýslu, en sú tilraun mistókst.
Var jeg einn af þeim, sem heitt-
ust á móti samþyktinni, og býst
jeg við að skoðun mín á þess-
um lögum sje í aðalatriðum hin
sama og annara mótstöðumanna
samþyktarinnar. Tilgangur lag-
anna er falinn í tveim atriðum:
ákvæði um styrk úr rikissjóði
til sýsluvega og fastar tekjur
til lagningar sýsluvega.
Ríkissjóðsstyrkur.
Samkvæmt vegalögunum og
reglugerð frá 1916 styrkti ríkis-
sjóður lagningu akfærra sýslu-
vega með alt að helmingi kostn-
aðar og sá styrkur, sem rikis-
sjóður veitti til Austur-Húna-
vatnssýslu meðan vel ljet í ári,
var meiri samkvæmt þessum regl
um en hann hefði orðið ef sýslu-
vegasamþykt hefði verið i gildi
'gagnvart sýslunni.
Stafar það einkum af því að
sýsluvegasjóðslögin virðast eklci
gera ráð fyrir, að fjárframlag
fra hreppsfjelögum og vegafje-
lögum (t. d. fjelögum samkv.
löggiltum samþyktum um ak-
færa hreppa- og sýsluvegi)
megi teljast með gjöldum
sýsluvegasjóða og þar af leið-
andi gefa þessi framlög ekki
rjett til styrks úr ríkissóði. En
eftir hinni reglunni voru og eru
framlög vegafjelaga jafn rjett-
há, hvað styrkveitingu snertir
úr ríkissjóði, eins og framlög
sýslusjóða, eða með öðrum orð-
um ríkissjóður greiddi helming
kostnaðar við lagningu akfærra
sýsluvega án tillits til þess hvað-
an hlnn helmingur kostnaðar
var greiddur.
Nú er svo ástatt hjer í sýslu,
að vegafjelög og hreppar leggja
jafn mikið fram til sýsluvega
og sýslusjóðurinn, og þetta er
hvað snertir alt að helming
sýsluveganna ákveðið í löggilt-
um samþyktum.
Til þess að sýna fram á, að
þetta er ekki smáatriði, skal
það upplýst, að ef lagt væri í
kostur, að með því að
hafa áttavitastöðina á skip-
inu sjálfu, er hægt að
taka stefnu hvenær sem er,
og er sjálfsagt að nola áttavita-
stöðina ekki einasta í dimmu,
heldur einnig þó bjart veður sje
og land sjáist. Með því rnóti er
altaf hægt að prófa hvort stöðin
sje í lagi og á hana treysíandi.
Taka vil jeg það fram, a5 ef átta-
viti skips er ekki rjettur, þá er
nauðsynlegt að viia nákvæmlega
hve skekkjan er niikjl og enginn
skyldi taka sjaldnar stefnu en á
ldukkutíma fresti ef leita skal
Iands.
Skipsbjörgunarsaga.
í þýska blaðinu „Nicder-
schlesische Allgemeine Zeitung“
er frásögn af því hvernig þýska
gufuskipið „Westphalia" hjarg-
aði skipshöfninni af hollensku
slcipi, „Alkaid“, í vetur:
Gegnurn loftið berst neyðar-
merkið (S. O. S.) frá gufuskip-
inu „Alkaid“, það er um mið-
nætti 30. janúar síðastliðinn:
“Hjálpið okkur í neyð okkar,
skipið er stjórnlaust rekald,
næsta alda getur riðið okkur að
alt kr. 9000 í sýsluvegagerð í
Austur-Húnavatnssýslu — frá
Sýsluvegasjóði kr. 4500 og frá
vegafjelögunr jafn nrikið, kr.
4500, fengist á móti úr ríkis-
sjóði að eins um kr. 1500, en
aftur á nróti ef alt þetta, kr.
9000, væri greitt úr sýslusjóði
fengjust kr. 9000.
Ef ríkissjóður styrkir sýslu-
vegina vegna þess að þeir eru
nauðsynleg fyrirtæki, og sýslu-
vegasjóðslögin hafa verið samin
þess vegna, en ekki til þess að
leiða inn lrreyting á sköttum,
skil jeg ekki annað en að telja
verði sanra fyrir ríkissjóð hvort
fje til lagningar sýsluvega kem-
ur einvörðungu úr sýsluvega-
sjóðum eða að hálfu úr þeim
og að hálfu frá vegafjelögum.
Af þessu leiðir, að jeg tel rjett-
ast að stijrkur til sijsluvega úr
ríkissjóði miðist við kostnað
við lagningu og viðhald, cn eklci
einvörðungu við framlög sýslu-
vegasjóða.
Fastar tekjur.
Ekki sje jeg að sýsluvega-
sjóðslögin knýi franr nreiri
framlög frá sýslunr til sýsluveg-
anna en fyrri ákvæði, þar senr
það er á valdi hvers sýslufund-
ar að ákveða árlega svo lág
svo lág gjöld til sjóðanna, að
ekki mundi verða meir en til
nauðsynlegs viðhalds, ef lág-
nrark er notað. Það liggur jmi
á valdi sýslunefnda eflir sem
áður lwort lagt er í vegabætur.
Þegar tekjurnar eru ekki fast-
ari en þetta finst mér núver-
andi tekjur eins hagkvænrar að
þessu leyti, því sýslunefndir
hafa takmarkalítið vald til að
ákveða árlega álögur á
hreppana til vegalagninga. Er
því eklci heppilegri útvegun fjár
i sýsluvegasjóðslögunum en í
vegalögunum, ncma því aðcins,
að álögurnar komi réttlátar
niður eftir sýsluvegasjóðslög-
unum lieldur en eftir ákvæð-
um vegalaganna.
Gjöld eða skattar til sýslu-
vegasjóða eru fasteignaskattur
í kauptúnum en ábúðarskattur
fullu“. Dauðaþögn ríkir í loftinu,
þar sem annars flytjast loft-
skeytamerki frá hundruðum
skipa. Allar stöðvar þagna og
hlusta eftir loftskeytunum frá
„AIkaid“, sem skýra frá hvar
skipið sé statt, eftir því sem best
verður vitað, en það hefur hrak-
ist stjórnlaust í náttmyrkri og
byl stundum saman. „West-
phalia“ var útbúinn nreð nýtísku
áttavitastöð, og tókst fljótlega að
reikna út stefnuna til „Alkaid“.
En þeim reiknaðist svo til, áður
en stefna var tekin með áttavita-
stöðinni, að f jarlægðin milli skip-
anna væri 60 mílur. Önnur skip
hafa gefist upp við að reyna að
finna „Alkaid“, „Westphalia“ er
eina sltipið, sem heldur til hjálp-
ar. Mennirnir á relialdinu híða ó-
þreyjufullir eftir hjálpinni, ef
Jielta skip finnur þá ekki, er
dauðinn vís. 27 menn bíða á-
tekta, og renna liuganuin til konu
og barna, ættingja og vina. Alt
er undir því komið að áttavita-
stöðin á skipinu, sem er á leið til
hjálpar sje nákvæm. Og hún
reyndist að vera það. En
„Alkaid“ var hinsvegar 120 míl-
ur frá þeim stað, sem gefinn var
Loftskeyti útvarp.
Eftir Guðmund Jónmundsson.
Niðurlag.