Vörður - 17.07.1926, Blaðsíða 3

V Ö R Ð U R
3
hverfi sínu, þar sem hún er
fyrir hendi.
Sólin er allstaðar höfð sem
tákn birtu og yls, lífs og þróun-
ar. Skáldin hafa vegsamað hana
og kveðið henni lof í yndisfögr-
um kvæðum. T. d. „Ó, blessuð
vertu sumarsól", „Blessuð sólin
elsltar alt“ . . . o. fl.
Þegar stofublóm eru sett út í
glugga, þar sem sólar nýtur,
beygja þau blóm sín og blöð í
áttina til sólarinnar. Þau reyna
að teyga sem mest af geislum
hennar. Á kvöldin loka blómin
krónum sínum, eins og þau bú-
ist við að falla í svefn. En þeg-
ar hinir vermandi geislar morg-
unsólarinnar gægjast inn um
gluggann, er eins og þau vakni.
Þau opna krónur sínar og breiða
blöð sín sem best á móti sólar-
geislunum, til þess að njóta
þeirra, eins og þau vildu fagna
ástvini útbreiddum faðmi. Þann-
ig hefur sólin vakið alt til lífs
ú jörðunni, jafnframt því, að
hún viðheldur og endurnærir
alt sem lifir, bæði jurtir og dýr.
Að vísu þarf meiri skilyrði til
þróunar öllu lífi en geisla sól-
arinnar, svo sem jarðveg eða
næringu, vatn eða raka og loft
eða súrefni, að öðrum kosti
brennir sólin allan gróður.
Efalaust hafa flestir veitt þeirn
blómum eða grösum eftirtekt*
er vaxa í ónógri birtu, eða á
sólarlitlum stöðum. Þau verða
fölari en önnur grös, hafa
minni blaðgrænltu en þau grös
og blóm er vaxa í sterkari sól-
arbirtu. Að því leyti svipar blað-
græknunni í grösum til rauðu
blóðkornanna í blóði dýra. Þær
jurtir, sem vaxa og lifa í ónógu
sólarljósi bera þess menjar á
marga lund. Þær verða linar
og veiklulegar, ekki ósvipað
börnum, sem alast upp í þröngri,
Ijóslítilli og rakri kjallaraholu.
fyrirlestrum í nær því öllum iðn-
greinum.
Ennfremur hefir þessi skóli
haldið sjerstök námsskeið fyrir
bændur í notkun vjela, og loks
hefir hann tilraunastofu til þess
að rannsaka efni i byggingar og
vjelar, og leiðbeinir með bygg-
ingar og áætlanir um vjelar og
verkstæði.
Flestir af dönskum iðnskól-
um, hvort heldur eru kvöld- eða
dagskólar, eru stofnaðir af iðn-
aðarmannafjelögum á staðnum.
Þau eiga svo skólann áfram og
halda þeim uppi með ríkisstyrk.
Auk þess kostar ríkið að mestu
leyti ÖIl ný kenslu-áhöld, útgáfu
ódýrra kenslubóka, nemenda-
styrki, alinent fræðandi fyrir-
lestra og svo alla stjórn iðn-
fræðslumálanna. Allur kostnað-
ur ríkisins við iðnfræðsluna var
árið 1924 2,200,000 kr.
Árið 1917 var nýtt fyrirkomu-
lag á stjórn iðnfræðsluinálanna
sett í kerfi. Yfirstjórnin er í
höndum fræðslumálastjóra, sem
hefir einn yfirumsjónarmann við
hlið sje, en auk þeirra eru svo
aðrir umsjónarmenn út um land-
ið. f>eir hafa eftirlit með skól-
unum og vinna með skólanefnd-
unum, hver i sínu hjeraði. Alls
vorn Um 250 iðnskólar í Dan-
mörku í árslok 1923.
í Noregi eru það einnig kvöld-
skólarnir, Sem veita undirstöð-
una í iðnfræðslunni. Þar eru þeir
Þau börn fá beinkröm, eru
blóðlitil og föl vegna skorts á
sólarljósi. Þannig er sólarljósið
jafn mikil lífsnauðsyn bæði
jurtum og dýrum til vaxtar og
þrifa.
í hörundi þeirra manna, sem
dvelja að staðaldri í sterku sól-
arljósi, myndast litarefni, svo
þeir verða dökkir á hörund.
Plöntur þær, er alast upp í
sterku sólskini fá líka sterkari
grænan lit en ella, á svipaðan
hátt og litarefnið (Pigment)
myndast í hörundi manna,
vegna áhrifa sterkra sólargeisla.
Blaðgrænkan í jurtum og grös-
um höndlar sólarljósið, safnar
því saman og notar það sem
orkusafn til þess að þær geti
unnið sitt ætlunarverk. Það er
talið að litarefnið í hörundi
manna og þær frumur, er því
safna, hafi svipaða þýðingu
fyrir menn. Vjer tölum oft um
kraftaverk. Sólin vinnur krafta-
verk á hverjum degi, allsstaðar
þar sem hún skín.
Framhald.
Hjeraðsskóli
Sunnlendinga
Mál þetta hefur verið mikið
rætt nú á síðustu tímum, og ein-
stakir menn, og jafnvel heilar
sveitir, virðast hafa talsverðan
áhuga á því. En þrátt fyrir þenn-
an áhuga, er þó málið nú sem
stendur í hinu versta strandi, þar
sem elcki fæst samkomulag inn-
an sýslanna, hvað þá um alt
Suðurlandsundirlendið.
Frá því jeg fór að hugsa um
þetta mál, hefi jeg ekki verið í
neinum vafa um, hvað gera ætti
því viðvíkjandi. Allar þrjár sýsl-
3ja ára skólar, sem standa 8
mánuði ársins með 2 tímum á
kvöldi 5 daga vikunnar. Náms-
greinarnar eru móðurmálið,
skrift, reikningur og teikning.
Til inntöku í skólana er heimt-
að inntökupróf eða gott burt-
lararpróf úr barnaskólanuin.
Hjer er því meiri áhersla lögð á
sæmilegan undirbúning en í
Danmörku, þar sem inntakan er
engum skilyrðum bundin öðrum
en iðnnámi.
Hliðstæðir þessum skólum eru
dagskólarnir í Osló og Stavang-
er. Þeir eru eitt 6—8 mánaða
námsskeið í bólclegum náms-
greinum aðallega, og sniðin fyr-
ir þá, sem ætla sjer að verða
formenn annaðhvort í verkstæð-
um eða við allskonar byggingar.
Inntökuskilyrði eru hin sömu og
í kvöldskólana, nema hvað hjer
er krafist meiri verklegrar
reynslu eða æfingar. í Osló-skól-
anuin eru deildir fyrir verlc-
stæðavinnu, vegagerð og raf-
magnsfræði, og í Stavanger
húsagerð, vegagerð, vatnsleiðsl-
ur og rafmagnsfræði.
Einna eftirtektaverðastur fyr-
ir okkur hjer er líklega Iðnskól-
inn í Osló. Eftir 3ja ára kvöld-
skóla tekur við 2ja ára dagskóli
fyrir lærlinga og sveina í öllum
iðngreinum. Honum er þó skift
í 4 aðaldeildir eftir því, hverjar
iðnir eiga helst samleið í nám-
inu. í dagskólanum er einkurn
urnar sunnanlands eiga að reisa
einn skóla í sameiningu með
stuðning ríkisins og ríkið síðan
að reka þann skóla.
Skal jeg nú leitast við að rök-
styðja þessa skoðun mina. Það
mun vera viðurkent, að meiri
menningarbót sje að einum skóla
stórum en fleirum litlum. Ef all-
ar þrjár sýslur Suðurlands
leggja saman í einn skóla, mætti
ætlast til að sá myndarbragur
yrði á honum, að hann fengi
góðan orðstír. Kunnugt er það
og, að mikill vandi er að velja
slíkri stofnun foringja, mann
sem mestu rjeði um hverja
stefnu skólinn tæki frá upphafi.
Nú er það kunnugt, að Árnesing-
ar hafa manni á að skipa, sem
allir treysta til þess að veita ný-
stofnuðum skóla ágæta forstöðu.
Sarna verður ekki sagt um eystri
sýslurnar.
Þá er fjárhagsleg hlið málsins,
sem ekki er minst um vert að at-
huga. Allir fjórðungar landsins
hafa unglingaskóla, nema Suð-
urláglendið, og flestir munu þeir
vera reknir af ríkissjóði. Það
virðist því alveg sjálfsagt, að
þessi skóli yrði rekinn af ríkinu,
ef hann væri fyrir alt Suðurlág-
lendið. En verði reistir tveir
skólar, eða jafnvel þrír, tel jeg
mjög ólíklegt að ríkið vilji taka
að sér rekstur þeirra. End munu
formælendur smáskólanna gera
ráð fyrir að sýslurnar reki þá.
Ekki verður því sjeð, að það
geti stafað af því, að þessar sýsl-
ur standi betur efnalega en aðr-
ar sýslur landsins. í skuldum
inunu þær síst vera eftirbátar, og
sjá má á þeim fátæktarmerkin.
Árnessýsla hefur um nokkur ár
átt liálfgert sjúkrahús. Rangár-
vallasýsla hefur neyðst til að
leggja „vegaskatt" á bændur,
samkvæmt heimildarlögum, eins
konar nýjan húsa- eða fasteigna-
kent teikning, mótun, efnisfræði
(Materiallære) og bókfærsla, og
að honum lolcnum er kendur
listiðnaður í 1 ár og aðaláhersl-
an þá lögð á listfengi í iðninni.
I Bergen og Voss eru kvöld-
skólar með svipuðu sniði og dag-
skólinn í Osló.
Eftir þessa slcóla taka við
einskonar iðn-gagnfræðaskólar
(Tekniske Mellemskoler), sem
ekki eiga ennþá hliðstæðu í Ðan-
mörku. Hlutverk þeirra er að
veita lióklega fræðslu fyrir öll
þau störl' og stöður innan iðn-
aðarins, sem kvöldskólarnir
nægja ekki fyrir og of dýrt er
og óþarft að kosta háskólanámi
til. Það virðist að vísu, sem
varla muni mugulegt að leysa
þetta breytilega lilutverlc af
hendi í einurn skóla, en það var
þó reynt árið 1911, með því að
breyta eldri iðnskólum, í Osló,
Bergen og Þrándheimi. Inntöku-
skilyrði eru burtfarapróf úr
kvöldskóla eða tilsvarandi þekk-
ing. Fyrir þá, sem ekki hafa ver-
ið í kvöldskóla, er 1 vetrar und-
irbúningsslcóli í sambandi við
skólana. Ennfremur er krafist
2% árs verklegs náms sem inn-
tökuskilyrði. Skólarnir eru 2 ára
og er um 6 deildir að velja:
húsagerð, efnafræði, rafmagns-
fræði, vjelfræði, skipasmíði og
vega- og brúagerð og vatnsleiðsl-
ur.
Statens Teknologiska Institut
skatt og hann ekki lágann.
Ekki er það þó gert af því að
húsakynni sjeu hjer svo full-
komin eða þægileg, þvi ekki þarf
annað en líta yfir bygðirnar til
að sjá fátæktarmerkin í óvaran-
leik húsanna. Býst jeg því við, að
ef skólaskattur kæmi í viðbót,
þá myndi mörgum kotbóndanum
þykja þrengjast fyrir dyrum.
Suðursýslurnar þrjár eru þær
einu á landinu, sem ekki eru að-
skildar af fjallgörðum og öræf-
um. Þær hafa því margra sam-
eiginlegra hagsmuna að gæta og
er nauðsynlegt að þær standi
sarnan að málum sínuin. Sam-
eiginlegur skóli hefði í för með
sjer aukin kynni æskulýðsins og
þar með væri stigið stórt spor í
þá átt, að auka samúð og skiln-
ing milli sýslanna.
Hvar skólinn eigi að standa —
úr því yrði sjerstök nefnd að
skera, kjörin af viðkomandi sýsl-
um og rikisstjórn. Tel jeg litlu
verra, ef hægt væri, að fá stað
með góðri aðstöðu til rafveitu,
heldur en hinn marglofaða jarð-
hita.
Sunnlendingar! Látum ekki
mál þetta stranda á hjegóma-
girni, sundrung og hreppapóli-
tík. Byggjum ekki fjallgarða
skilningleysis og þröngsýni milli
sýslanna í oklcar kæra og fagra
hjeraði.
Bergst. Kristjánsson.
Norsku knattspyrnumennirnir
komu með „Lyru“ á þriðjudag
og dvöldu til fimtudags. Þreyttu
þeir tvo kappleika við úrvals-
lið Reykvíkinga og fór hinn fyrri
svo, að landarnir unnu með 2
mörkum gegn engu, en í síðari
leiknum skoraði hvört liðið 2
mörk.
í Osló er hliðstæður skóli við
Teknologisk Institut i Kaup-
mannahöfn, en ekki eins full-
koininn og fjölbreyttur.
Æðsta mentastofnun Norð-
manna á þessu sviði er „Den
Tekniske Höjskole“ í Þránd-
heimi, sem nú er orðinn það
fullkominn, að hann svarar til
verkfræðingaskóla í öðrum lönd-
um og má teljast góður skóli.
Við hliðina á þessum skólum
eru svo, eins og í Danmörku,
verkleglr skólar, sem annað-
hvort keniyi eingöngu hið verk-
lega eða bæði bóklegt og verlc-
legt. Af þessum verklegu skólum
eru byrjendaskólárnir almenn-
astir og eftirtektarverðastir. Þeir
eru einskonar verkstæði, sem
taka unglinga um fermingu og
kenna þeim í 5—12 mánuði, eft-
ir ástæðum og iðngreinum, hina
verldegu undirstöðu iðnaðar-
náms.
í sumum skólunum er kend
teikning, og er þá unnið eftir
þeim teikningum, en frá flestum
verstæðaskólunum ganga nem-
endurnir samtímis i kvöldskóla.
Upphaflega var hugmyndin, að
ná í unglinga, sem slæptust á
götunum og koma þeim inn á
gagnlega braut, en þeir, sem
halda áfram til meistara eða
verkstæðis, fá þó flestir þennan
tíma reiknaðan með í námstím-
anuin. Skólar þessir ern mjög
gagnlegir. Þeir taka piltana unga
Afmælisgjöfin.
Athygliverð sjóðstofnun.
Hr. Ólcifur B. Björnsson kaup-
maður á Akranesi hefur átt
frumkvæðið að fjelagsstofnun
þar, sem vakið hefur athygli og
vafalaust verður tekin til fyrir-
mynda víða um landið. Fjelagar
taka ekki á sig aðra skyldur en
þær, að greiða í sjóð fjelagsins
dálitla peningagjöf á afmælis-
degi sínum (minst 1 kr.) og er
fje þessu síðan varið til styrktar
fátækum og bágstöddum. Er eklci
ætlast til þess að neinn gefi svo
hann muni um það, er hins veg-
ar auðsætt að ef almenn þátttaka
er í slíkum fjelagsskap, þá má
hann margt gott gera, ekki síst
þegar hann eldist og sjóðurinn
fer að verða öflugur.
Hr. Ólafur B. Björnsson hefur
sent oss grein þá um hugmynd
sina, er hjer fer á eftir, ennfrem-
ur lög fjelagsins, er vjer teljum
rjett að birta og loks reikning
þess fyrir siðastliðið ár. Ber
hann með sjer að rúm 600
manns hafi á árinu gefið afmæl-
isgjöf til sjóðsins. 533 hafa gefið
1 kr„ 5 hafa gefið 10 kr„ hinir
allir eitthvað þar á milli. Tekjur
sjóðsins hafa á árinu orðið 860
kr„ af því hefur verið úthlutað
445 kr. á árinu í 11 staði, þar af
til tveggja heimila 80 kr. og 100
kr. í hvorn stað.
Hr. Ól. B. Björnsson skrifar
Verði:
Um leið og jeg sendi yður,
herra ritstjóri, reikning fjelags-
ins Afmælisgjöfin á Akranesi
fyrir árið sem leið, vil jeg mega
biðja yður að prenta lög fje-
lagsins. Það vildi jeg gera til
þess að gefa sem flestum tæki-
færi til þess að kynnast lögum
þess, því æskilegt væri að slíkur
og halda þeim frá götulífinu,
eins og áður er sagt, í þeim fæst
nokkur reynsla um lagni og á-
huga nemendanna og verkstæðin
fá þannig hugmynd um, hverja
sje rjett að taka til náms og
liverja ekki, auk þess sem pilt-
arnir eru venjulega búnir að
læra að halda á verkfærinu.
I Osló eru verklegir kvöld-
skólar, sem með einskonar verk-
stæðisæfingum og tilraunastof-
um (Laboratorium) veita verk-
lega æfingu í ýmsu því, sem
missist í iðnnáminu í verkstæð-
unum, 5—6 tíma í viku. Eru
þessir skólar aðallega ætlaðir
þeim, sem þegar hafa lokið
námi í kvöldskólunum, og eru
fyrir flestar iðngreinir. í Þránd-
heimi er fyrirkomulagið annað.
Þar er þetta framhaldsnám, sem
dagskóli, einn dag í hverri viku
8 mánuði ársins og stendur í 3
ár. Fyrir málara er það þó sam-
fleytt námsskeið í 4 vikur, og er
eingöngu verklegt, en í öðrum
iðngreinum er einnig nokkur
bókleg fræðsla í þessum „ein-
dagsskólum“. Þetta fyrirkomu-
lag er ekki óalgengt á Þýskalandi
og á síðari árum í Svíþjóð, en
þykir þó gefast misjafnlega.
Einkum þykir erfitt að halda því
uppi í smærri bæjum, þar sem
nemendafjöldinn í liverri iðn er
lítill.