Vörður - 24.07.1926, Qupperneq 3

V Ö R Ð U R
3
Máttur 5ólar.
Fyrirlestur eftir Jónas Kristjánsson lækni.
Framhald.
Sólarljósið styður á tvennan
liátt að þrifum, þroska og vel-
líðan allra dýra, og er þeim
beinlínis lífsskilyrði. 1. með því
að orka beint á þau sjálf og
umhverfi þeirra. 2. með fæð-
unni, sem til er orðin vegna á-
hrifa sólarljóssins á jurtirnar.
Að því er fyrra atriðið snert-
ir, þá lifir engin skepna til
lengdar sje hún með öllu svift
áhrifum sólarljóssins. Öll þau
dýr, sem andann (jraga, þurfa
íið anda að sjer lireinu lofti,
lofti, er sólargeislarnir hafa far-
ið í gegn um, lireinsað og
vermt. Andrúmsloft, sem ekki
hefur orðið fyrir áhrifum sól-
arljóssins, er kallað dautt loft,
og er vanalega banvænt, ef sól-
arljósið hefur ekki náð að verka
á það í langan tíma, og það ekki
orðið fyrir hreyfingu. Þar að
auki verka sólargeislarnir hres;s-
andi, Iifgandi og vermandi á öll
dýr með skini sínu. Þeir rnagna
þau orku á líltan hátt og þegar
rafgeymir er hlaðinn raforlcu,
«r svo má taka til þegar nauð-
svn krefur. Sólargéislarnir örfa
öll efnaskifti líkamans, og sjer-
staklega þó þeir geislar þess,
sem kallaðir eru ultraviolettir
geislar. Efnaskifti likamans eru
daufari og tregari í myrkri en
í birtu, sjerstaklega í sterku
sólskini. Gerlar og sýklar þola
miklu ver bein áhrif sterkra
sólargeisla, heldur en holdið
og frumur þess, sem þakið er
húð. Á því byggist lækning
berklaveiki með sterkum sólar-
geislum. Hinsvegar styrkja sól-
argeislarnir allar frumur líkam-
ans, og færa þeim viðbótarorku,
svo aö efnaskifti likamans eða
lífsbruninn verður miklum mun
öflugri en ella. Ljósið á lampa
burtfaraprófs (Teknisk gymna-
siunr). Tekniske clementær-
skólar og tekn. fackskólar eru
hliðstæðir skólar, þó inntölcu-
skilyrðin í þá síðari sjeu nolck-
uð strangari en í hina. „Tekn.
elementær“ skólarnir eru eldri
og var ætlunin að breyta þeim í
„fackskóla“, en það mætti víða
svo mikilli mótspyrnu, að það
hefir ekki tekist nærri allstaðar
ennþá. Aftur var tillögu, sem
síðar kom fram, um að breyta
þeim í „iðnmentaslcóla“ betur
tekið, og hel'ir sumum þeirra
verið breytt þannig. Þessir „iðn-
mentaskólar“ eru undirbúnings-
skólar undir háskólanám í verk-
fræði.
Þessir iðpfræða- og iðnmenta-
skólar eru kostaðir af ríkinu, en
viðkomandi hjerað verður þó að
le8gja til skólahús og íbúð handa
skólastjóra. Innritunargjald í
skólana er 10 kr. og skólagjald
30 kr. á ári.
Burtfarapróf úr lærlingaskóla
veilir aðgang að iðnskóla og iðn-
fræðaskóla. Framhald af iðn-
skólunum er „Handverksinsti-
2) Við höfum engin sjerstök nöfn
fyrir pessa skóla, en gætum þó kall-
að þá fyrri iðnfræðaskóla, en þá sið-
ari iðnmentaskóia.
lífsins brennur með skærari
loga og meira lcrafti, svo menn
njóta lífsins í miklu fyllri mæli
en ella. Á þessu byggjast allar
ljóslækningar. Niels Finsen not-
aði fyrstur lækna sólargeislana
til þess að lækna berklaveiki
og gerði margar tilraunir um á-
hrif sólargeislanna á lifandi
verur.
En sólskinið og veðráttan er
stopul í flestum löndum, þó
mismunandi sje. í sólríkum
löndum, svo sem Sviss, hafa
verið reist hæli fyrir berkla-
veika, og liefur fengist mjög
góður árangur af því. Enn-
fremur hafa menn framleitt
ljós með raforku, ljós, sem
að mörgu leyti líkist sólarljós-
inu, þó ekki komist til jafns við
það. Sem slík Ijós má nefna
Fjallasólina eða Kuartslampann
og Kolabogaljósið. Þessi ljós
eru hinn mesa hjálp í barátt-
unni við berklaveikina. En eng-
inn skyldi ætla, að þessi ljós
taki sólarljósinu fram að lækn-
andi krafti og sem orkugefandi
lind fyrir heila og sjúka. Þessi
Ijós sem menii búa til, og kynda
raforku, eru aðeins eftirliking
og ljeleg stæling eða uppbót
sólarljóssins, en dýrrnæt þó,
þar sem aðaluppsprettuna brest-
ur eins tilfinnanlega eins og á
voru sólarsnauða og kalda
landi. í þessu sambandi má
geta þess, að sólskin gegn unl
gler kemur ekki að fullum not-
um vegna þess, að vanalegt
rúðugler sleppir ekki fjólubláu
eða idtraviolettu geislunum í
gegn um sig, en þeir geislar eru
lang kröftugastir til lælcninga,
og sem orkugjafi. Þess vegna
kemur það ekki að fullum not-
um að hafa stóra glugga í hús-
um. Kvartsglerið, sem kvarts-
tuttet“, sem svarar til „Tekno-
logisk Institut" í Kaupmanna-
höfn.
Fyrir utan þessa skóla eru
náttúrlega ýmsir sjerskólar, t. d.
í námufræði, símafræði, vjel-
fræði o. fl.
í lærlinga og iðnskólunum
sænslcu eru ekki kend mál, ekki
einu sinni sænska. Aðaláhersl-
an er lögð á þau atriði, sem
snerta sjálfa handiðnina, teikn-
ingar, verkfræði, siníðaefni og
vinnuefni og þessháttar, en auk
þess dálítið í reikningi, bólt-
færslu, iðnlöggjöf og iðnaðar-
hagfræði.
Finnland: Hjer, eins og í Sví-
þjóð, er fyrsta verklega fræðsl-
an veitt í svokölluðum „fram-
Iialdsskólum“. Þeir eru bæði
reynsluskólar til starfsvals og til
þess að kenna, bæði verklega og
bóklega, ýmislegt af því, sem
sjerhvert mannsbarn þarf að
kunna og yita. Eða eins og próf.
Jonatan Reuter orðar það:
„Framhaldsskólarnir eiga að
þroska unglingana siðferðislega,
kenna þeim helstu rjettindi
þeirra og skyldur gagnvart með-
borgurunum, kenna þeim að
hirða og æfa líkama sinn og að
velja sjer lífsstarf". Kent er 36
tíma í viku í 2 ár, fyrra árið öll-
lamparnir eru búnir til úr,
sleppa aftur á rnóti bláu geisl-
unum gegnum sig, en það gler
er bæði dýrt, og brothætt mjög.
Læltnum er það vel Ijóst,
hvaða áhrif það hefur á börn
og unglinga ef þau ala mestan
hluta aldurs sins i sólarlitlum
og rökum húsakynnum, t. d.
kjöllurum. Áhrifin verða hin
sömu og á grös og blóm sem
vaxa upp ó dinunum stöðum.
Börnin verða óhraust, blóðlítil,
fá beinkröm og ýmisleg vanþrif,
sem stafa af skorti á hinum
skapandi krafti sólargeislanna.
Þessum börnum er miklu hætt-
ara, að öðru jöfnu, við að fá
berklaveiki, og það jafnvel þó
þau hafi sæmilegt fæði. Bein-
kröm er allmikið tíðari í þeim
löndum, þar sem er ej'jaloftslag
og mikill loftraki, en þar sem
sólar nýtur vel. Svipað má
segja 'um berklaveiki, þó margt
komi þar fleira til greina. Is-
land er svo. norðarlega á hnett-
inum, að sólargeislarnir, sem á
það falla eru dreifðir og strjálir.
Þess vegna er oss nauðsyn á,
að gela notið sem best þeirra
sólargeisla, sem oss falla i skaut.
En mikið vantar ó að vjer njót-
um þessara gæða, sem að oss eru
rjett, svo sem unt væri. Vjer
lifum í sólarlitlum, köldum og
rökum húsakynnum, og er ó-
hætt að telja það eina orsökina
til liinnar útbreiddu berklaveiki
hjer á landi. Berklaveikin hef-
ur verið kölluð „Hvíti dauðinn".
Hún er sjúlcdómur skuggans og
sólarleysisins. Orsökin til hinna
bágbornu húsakynna hjer á
landi er ekki eingöngu fátækt,
lieldur þekkingarskortur, og lágt
menningarástand. Margir liafa
leitast við að bæta húsakynni
sín í sveitum landsins siðustu
árin, og kostað miklu fje til, en
sumt af þeim húsum hafa reynst
jafnvel ljelegri bústaðir en
gömlu bæirnir voru, sem þeir
rifu, vegna þess að nýju húsin
reyndust bæði köld og rök, þó
um sameiginlega en síðara árið
skift i bekki eftir starfsgreinum.
Verklega kenslan er 12 tímar í
viku bæði árin.
Hliðstæðir þessum skóluin eru
„undirbúnings-iðnskólarnir“ að
öðru en því, að öll kenslan þar,
bæði bókleg og verkleg, er til
undirbúnings einhverju ákveðnu
iðnnámi. Þeir eru einnig 2ja ára
slcólar fyrir unglinga á 13.—15.
aldursári, og taka við þeim
beint úr barnaskólunum. Ivent er
í 9 mán. á ári, 36—40 tima í
viku.
Af þessuin skólum taka við
almennir iðnskólar. Þeir eru 2ja
ára skólar með 30 vikna nárns-
tíma á ári og minst 10 tíma
kenslu i viku. Venjulega er kent
á kvöldin, þó þannig, að kenslu
sje lokið ekki seinna en kl. 8 að
kvöldi. Kent er bæði bóklegt og
verklegt og reynt að hafa nám-
ið i eins nánu sambandi við iðn
hvers lærlings, og unt er. Inn-
tökuskilyrði eru próf úr fram-
haldsskóla og einhver verkleg
æfing.
Fyrir setjara og prentara hef-
ir verið setiur á fót eindagsskóli
i Helsingfors í stað almenns iðn-
skóla.
Við hliðina á þessurn skólum,
sem nefndir hafa verið, eru fyrst
bjartari væru. Þessu olli þekk-
ingarskortur.
Þá kem jeg að hinu síðara
atriðinu, þrifum þeim, er fæð-
an veitir líkamanum. Það hef-
ir verið tekið fram, að öll fæða,
bæði dýra og manna, væri til
orðin og mynduð fyrir áhrif
sólarljóssins á plönturnar.
Menn neyta annað hvort plöntu-
fæðu eins og hún kemur fyrir
í náttúrunni, eða vjer látum
dýr neyta hennar fyrst, og jet-
um svo hold dýranna, látum
dýr breyta jurtum og grösum
i mjólk og kjöt. Til þess að fæð-
an geti kallast holl og heilnæm,
verður hún að innihalda næga
sólarorku. Að öðrurn kosti
rnegnar hún ekki til lengdar að
viðhalda líkamanum, endur-
næra hann og bæta honum upp
það slit og þá eyðslu er efna-
skifti og erfiði liafa í för með
sjer. Ef mikið brestur á þessa
orku, fara efnaskifti likamans
út um þúfur, lífsbruninn verður
dapur og daufur. Ljósið á
Iampa lifsins dvínar og deyr að
siðustu. Það köllum vjer sjúk-
dóm og dauða.
Frh.
England.
Símað er að örfáir námumenn
hafi tekið tilboði námueigenda
um vinnubyrjun, gegn átta
stunda vinnudegi. Kirkjan hef-
ir gert tilraun til sátta í kola-
málinu. Biskuparnir hafa lagt
til að vinnukjör haldist óbreytt
í fjóra mánuði og að ríkisstyrk-
urinn til námurekstursins verði
framlengdur meðan nýjar sátta-
tilraunir fari fram. Baldwin hef-
ir hafnað tillögu þeirra.
. .Alment er bnist við að verk-
fallinu Ijúki bráðlega. Orð leik-
ur á þvi að sambandsráð verk-
lýðsfjelaganna hvetji foringja
námamanna til sáttfýsi.
svonefndir „slojdskolar“. Það
eru verklegir skólar, sem taka
fullorðið fólk og unglinga úr
barna og framhaldsskólunum og
kenna þeim að smíða ýms af
hinum algengustu heimilisgögn-
um á hverjum stað, svo sem ak-
týgi, kerrur, sleða, skíði, vefstóla
og að vefa o. fl. í sumum af þess-
urn skólum er þó jafnframt kent
ýmislegt bóklegt í sambandi við
verkið. Það eru vanalega sjer-
stök fjelög, stofnuð sjerstaklega
i þeim tilgangi, sem halda þess-
um skólum uppi, en getur þó
stundum einnig verið hjeraðið.
Ríkið kostar þó vanalega kenn-
arana alveg.
Aðrir skólar, hliðstæðir iðn-
skólunum, eru verkstæðaskól-
arnir, sem kenna alveg þeirn
nemendum, bæði bóklega og
verklega, sem ekki þykir til-
vinnandi að kenna í verkstæði.
Einu skólarnir, sem ennþá hafa
verið reistir af þessu tagi, eru
járnbrautaskólinn og vega- og
brúa-gerðarskólinn, annar kost-
aður af rikinu, en hinn af öfl-
ugu brúa- og vjelagerðafjelagi.
Yfir þessurn skólum öllum eru
svo iðnfræðaskólarnir fyrir
meistara, formenn, teiknaya og
þessháttar. Námstíminn er 18
mán„ vanalega á 3 árum, og 36
Hjáróma
sigursöngur.
í síðustu grein minni um
kvikmyndamálið sýndi eg frain
á það, í hvíliku öngþveiti þeir
Hjeðinn Valdimarsson og St.
Jóh. Stefánsson nú væru staddir
og hversu málstaður þeirra versn
aði við hverja nýja tilraun til
varnar af þeirra hálfu. Jeg
leyfði mjer að undrast, að þeir
skyldu ekki þagna — eins og
Ól. Fr. hefur gert. Þetta hafa
þeir ekki staðist — og svara
nú enn að nýju.
Hinir tveir sigruðu herrar
birta þríliðað yfirlit yfir „ósig-
ur“ minn í þessu máli.
1. Þeir fullyrða (i skjóli þess
að verkalýðurinn í Rvík lesi
ekki alment Vörð) að jeg hafi
„ekki getað tilfært neitt dæmi
þess nje neinar líkur“ að full-
trúar Alþýðuflokksins í bæjar-
stjórn hafi breytt „upprunalegri
stefnu1 * i) sinni í „kvikmyndamál-
inu“.
En jeg hefi sannað að flokk-
urinn hefur breytt þeirri stefnu
í málinu, er hann lók i fijrra, þá
er hann samþykti að veita fyrst
um sinn engin ný kvikmynda-
leyfi, fyr en bæjarstjórn hefði
tekið afstöðu til bæjarreksturs
og til kvikmyndaleyfis handa
þjóðleikhúsinu. En til hvorugs
hafði bæjarstjórn tekið afstöðu,
þá er jafnaðarmenn tóku að
beita sjer fyrir leyfi hknda L. J.
til kvikmyndahússreksturs, jafn-
framt því sem þeir neituðu fylgi
við samskonar leyfi til annars
rnanns, og báru fyrir sig ástæð-
ur, sem eru fyrirsláttur einn og
hjegómi.
2. Þeir öngþveitisherrar neita
því ekki lengur, að lánskjör L.
Jóh. sjeu vildarkjör, en segja að
jeg hafi ekki „getað sannað“ að
Alþýðuflokkurinn hafi átt að
1) Auðkent lijer. — Ritstj.
tímar í viku. Inntökuskilyrðin
3ja ára verklegt nám og burt-
fararpróf úr alm. iðnskóla. Þeim
er skift í sjerdeildir eftir iðnum.
Svipað hlutverk og fyrirkomulag
hat'a „Industriskolorna“, en. eru
þó aðallega sniðnir eftir kröfum
stóriðnaðarins.
„Industrianstaltcn“ er vísir til
samskonar skóla og „Teknol.
Institut” i Ivhöfn. í sambandi
við hann og aðra iðnskóla hefir
nýlega verið sett ú stofn svokall-
að „iðnmentaráð“. Það á að
gera tillögur um öll veigameiri
atriði í iðnskólamálum, stofnun
nýrra skóla, breytingar á
fræðsulcerfinu, um kenslubæk-
ur, kensluáhöld o. fl. í ráðinu
eru 9 menn, 2 skipaðir af- við-
komandi ráðuneyti, en hinir
kosnir af atvinnuveitendum,
iðnaðarmannf jelögunum og iðn-
skólunum.
Loks er að nefna „de tekn-
iska lároverken“ sem samsvara
hinum dönsku „Teknikum“, og
svo „tekniska“ háskólann; en
ekki virðist ástæða til að fara
fleiri orðum um þá hjer.