Vörður - 07.08.1926, Side 1

IV. ár.
Keyh|a\i!i 7. ágúst 1920.
33. blað.
Landskjöriö.
Heimkoma Amundsens
Eins og kunnugt er var Roald Amundsen og mönnum hans
tekið með hinum mesta fögnuði þegar þeir komu heim til Noregs.
Nálega hvert mannsbarn í Bergen kom á rnóti þeim til að hylla þá.
Myndin sýnir hvernig Amundsen var borinn i gullstól frá móttöku-
staðnum og lit í vagninn.
Talningu atkvæða var lokið á
þriðjudagskvöldið kl. 10. Fjell
kosning þannig:
A-listi (jafn.menn) 3164 atkv.
B-listi (konur) 489 —
C-Iisti (íhaldsmenn) 5501 —
D-listi (frams.m.) 3481 —
E-Iisti (frjálslyndir) 1312 —
Þáttaka í landskjörinu var að
þessu sinni nokkru meiri en ár-
ið 1922. Þá voru alls greidd
11962 atkvæði en nú 14097.
Nokkuð hafði verið færð til
nöfn á listunum og voru lang
mest brögð að því á D-lista. At-
lcvæði hinna nýkjörnu þing-
manna fjellu þannig:
Jón Þorláksson 5469 8/„ atkv.
. Magnús Kristjánss. 3383 4/6 —
Jón Baldvinsson 3157 4/„ —
Þegar horin eru saman úrslit
þessa kjörs við síðasta lands-
kjör (1922) kemur í ljós, að i-
haldsmenn hafa unnið langmest
á. Þá fær listi Jóns Magnússon-
ar aðeins 3259 atkvæði, en nú
fær íhaldslistinn hálft sjötta
þúsund. Þá hefir jafnaðarmönn-
um og vaxið allmjög fiskur um
hrygg og er það afleiðing eðlileg
af stöðugu fólkstreymi til kaup-
staðanna. Listi þeirra fjekk lið-
lega þús. atkvæðum fleira nú en
við landskjörið 1922. Atkvæða-
tala framsóknarflokksins hefir
aukist um tæp 300 atkvæði og er
það öllu minna en sem svarar
aukinni þátttöku í kosningunni
nú.
Úrslit kosninga þessara eru
þau, sem flestir höfðu búist við.
Fáir munu hafa vænst þess í al-
vöru, að nokkur listinn kæmi að
tveimur mpnnum. Líklega hafa
einhverjar konur orðið fyrir
vonbrigðum og fjekk þó kvenna-
listinn vonum meira fylgi.
Flokkaskiftingin hefir skýrst
svo á seinni árum, að konur
hljóta að kasta algerlega frá sjer
þeirri hugsun að kjósa eftir kyn-
ferði. Það er'hrein og bein mis-
notkun á kosningarrjettinum.
Eflaust láta forkólfar kvenrjett-
indahreyfingarinnar sjer segjast
við þessi málalok. Konur út um
land hafa sýnl meiri stjórnmála-
þroska, en fámenn og ókunnug
klíka „kynsystranna" hjer i
Reykjavík, hafði gert'sjer í hug-
arlund.
Þá er talið, að forsprakkar
frjálslynda flokksins, munu
heldur ekki una úrslitum sem
best. Þeir hafa eins og konurnar
orðið að reka sig á þróun síð-
ustu ára í flokkaskipuninni hjer
á landi. Það er sýnt með þessum
kostningaúrslitum, að óhugsandi
er að koma að mönnum við
landskjör, nema þeir hafi að
baki sjer flokk, sem hefir sýnt
einhver þau afrek, að hann hafi
hlotið viðurkenningu í meðvit-
und þjóðarinnar. Frjálslyndi
flokkurinn er til orðinn á elleftu
stundu, vegna þessara kosninga.
Hann er uppsuða úr sjálfstæðis-
flokknum gamla, sem haldið
hefir saman að nafninu til á Al-
þingi fram að þessu. Meiri hluti
þeirra manna geta eflaust talist
frjálslyndir, en einkurn hefir
frjálslyndi flokksins birst í því
hin síðustu ár, að þeir hafa hald-
ið ál'ram að nefna sig flokk, eft-
ir að skoðanir höfðu dreifst
um hvert einasta þjóðmál, sem
nokkru máli skifti. Svo mikið
var frjálslyndið, að þeir tóku í
flokkinn, eftir kosningarnar
1923, mann, sem fyrst og fremst
flaut inn á þing á árásum á
sjálfan foringjann, Sig. Eggerz.
Úrslit þessi eru lærdómsrík,
ekki aðeins fyrir núverandi flokk
frjálslyndra manna, heldur og
allar pólitískar nýmyndanir, sem
birtast kunna undir kosningar.
Það er ekki lengur hægt að
safna mönnum saman á síðasta
augnabliki, jafnvel ekki um hina
glæsilegustu menn og mestu
þingskörunga. Hvort flokknum
eru það nokkrar sárabætur að
hafa komið Jóni Baldvinssyni að
á kostnað Þórarins á Hjalta-
bakka, skal ósagt látið.
Þátttakan í landskjöiá þessu
var nokkru meiri en síðast og
voru þó kjósendur tómlátari en
við hefði mátt búaast. Fram-
sóknarblöðin hafa kvartað yfir
slæmri sókn í sveitunum. Og svo
er það, að sveitamenn sóttu yf-
irleitt illa. En þó er það öllum
vitanlegt að af sveitamönnum
liafa flokksmenn framsóknar
sótt kjörfundi langbest. Engin
annar flokkur hefir slík samtök
i sveitunum. Engum öðrum er
leiðheint eins um skoðanir og
haldið jafnvel til haga á kjör-
stað. Kaupfjelagsstjórarnir eru
löggiltir smalar, hver á sínu
svæði. Þau eru ekki öll fengin
þrautalaust atkvæðin hans Mag-
núsar Kristjánssonar. Þeir eru
vist æði margir sein taka undir
með öldruðum bónda, sem kvað:
„Það eru ein mín þyngstu spor
að þurfa að kjósa Manga“.
En því eru framsóknarblöðin
áð kvarta? Er það vantraust á
smölunum? Eða er það van-
traust á Tryggva, sem fer fleng-
riðandi um allar sveitir, rjett
fyrir kosningar? Vilja málgögn-
in gefa í skyn, að ekki sje tekið
mark á postulum flokksins?
Ríkisstaða
Qrænlands.
Tvö meginatriði í deilunni um
kröfurjett íslendinga til nýlend-
unnar vestra verða einkum að
skýrast glögglega, til þess að álit
manna um þetta mikilvæga vel-
ferðarmál þjóðar vorrar megi
byggjast á traustum grundvelli.
Hið fyrsta er stofnun nýlend-
unnar á Grænlandi, með ból-
festu íslenskrar þjóðkvíslar, þar
sem engin siðuð eða viðurkenn-
anleg lögskipun var fyrir. Ástæð-
an til þess að reynt hefur verið
að draga í efa, að hjer sje um
þá útvíkkun á rjettarsvæði ís-
lendinga að ræða, er heimtað
geti nýlendu nafn á íslendinga-
byggðum þar vestra, mun aðal-
lega vera sú, að próf. Ólafur Lár-
usson, í ritgerð sinni „Rjettar-
staða Grænlands að fornu“
(Andvari 1924, hls. 28) setti
fram tvenn hugtök um nýlendu,
sem sje „lagahugtakið“ og eitt-
hvað annað óljóst hugtak „sem
menn ekki gerðu sjer ljóst!“
(s. st.) En þessi aðgreining er
algerlega óvísindaleg. Fyrir það
fyrsta er óleyfilegt, að gera
mönnum upp þá vanþekking yf-
irleitt, að vita t. d. ekki eðlis-
mun á „den islandske Kolonie"
í Khöfn, eða „de vestindiske
KoIonier“. Og í öðru lagi er það,
sem mest er hjer um vert, að
öll vísindi ganga i þjónustu
rjettarkerfisins til hugtaksá-
kvarðana. Enginn hlutur, sem
nafni verður nefndur, er óvið-
komandi lögum og rjetti, af
þeirri einföldu ástæðu, að rjett-
arsvæðið nær yfir allt líf og alla
tilveru einstakra manna og
þjóða. Þessvegna er það langt
frá að vera merkingarlaust, er
Grænland í alfræðaskrám og
meðal heimsmerkra rithöfunda,
er stöðuglega nefnt nýlenda ís-
lands.
Menn geta gjört sjer glögga
grein þess, hve mikilli villu þessi
tvískinnungur i meðferð máls-
ins gat valdið, þegar athugað er,
að einmitt þessi rithöf. sem næst
stóð hjer að draga skýrar og skil-
greinilegar mcrkjalínur, segir
sjálfur í sama riti bls. 38:
„Fyrst og fremst er það Ijóst, að
miði menn nýlenduhugtakið við
það eitt, að flokkur manna af til-
tekinni þjóð tæki sjer hólfestu
utan heimalandsins, þá er Græn-
land íslensk nýlenda". En svo
spyr höf sig sjálfan: (bls. 40)
„Var Grænland stjórnskipulega
tengt íslandi?" Nú vita allir að
nýlendumenn koma hjer að ó-
lögskipuðu landi. Ennfremur
\rita menn að íslendingar, sem
vestur fluttu sig búferlum, komu
frá ríki, sem er heiinsfrægt fyrir
þá lögskipun, er þá rjeði i móð-
urlandinu. Hvernig getur þá
þessi höf. spurt á þann veg sem
hjer er sagt? Því allir vita að
lögskipun íslands var flutt á
landnámsflotanum vestur. Græn-
lendingaar hjuggu undir ís-
lenskum rjetti, þegar þeir stigu
á land fyrir vestan. Með þessu
hefur hr. Ó. L. skrifað og inn-
siglað sig undir þá skoðun og
játning, að Grænland hafi „að
fornu“ verið nýlenda vor —
þrátt fyrir það þótt hann riti
hingað og þangað annarsstaðar
likt því sem hann neiti nýlendu-
stöðu Grænlendinga (sbr. sjer-
staklega siðast í sömu grein
(bls. 64), þar sem hann ræður
mönnum alinennt frá því að
„umhverfa sögulegum sánnind-
um, af því að það hefni sín!“
Má jeg til að taka þetta til mín,
vegna þess að þá mun ekki hafa
verið öðruin skrifum til að
dreifa í þessa átt, en því litla er
jeg hafði lagt til málsins.
En auk þessarar afaróheppi-
legu ringulreiðar um „nýlendu
hugtak“ hr. Ó. L. — sem jeg tel
líkast að eigi fyrst rót sína að
rekja til nokkurra athugasemda
hr. H. Hermannssonar bóka-
varðar um þetta mál, er annað
mjög athugavert atriði við vís-
indalega ákvörðun hinnar ís-
lensku nýlendustöðu, sem tæp-
lega hefur verið gerð nægilega
glögg grein fyrir í þeim ritgerð-
um, sem mjer eru kunnar um
Grænlandsmálið.
Þegar dæmt er um lögmerk-
ing þeirra athafna vestra, er
áttu að stofna nýlendustöðu í
Grænlandi er óhjákvæmilega
nauðsynlegt að athuga fyrst
og freinst, að ríki það er ný-
lendumenn fluttu frá, átti þá
engan framkvæmandi valdhafa,
sameiginlegan fyrir alt þjóðfje-
lagið. Engum hefur samt dottið
í hug að halda því fram, að
þessi einkennilega íslenska forn-
skipun hafi ekki verið námhæf
á Grænlandi. En hitt er jafnvíst,
að frá þessu sjónarmiði verður
að dæma á alt annan veg, en
alment gerist við ákvarðanir
nýlendustofnana frá ríkjum
fullkominnar valdskipunar —
þegar litið er á gerðir eða á-
stand meðal nýbyggjanna ís-
lensku á Grænlandi. Að hr. Ó.
L. hafi verið þetta ljóst, sjest
t. d. í Andvaragrein hans bls.