Vörður - 28.08.1926, Page 1
IV. ár.
Reykjavíb 21. ágúst 1026.
3». blaö.
Hvaö skilur?
Blaðamannamótið í Málmey.
Mynd þessi er af nokkrum helstu fundarmönnunum, sem sátu
norræna blaðainannafundiim i Málmey í öndverðum þessum mán-
uði. Frá vinstri til hægri:
Kristján Albertson, ritstjóri „Varðar“, Per Wendelho, Osló,
Sohlman, Stokkhólmi, Frankel, Helsingfors, Kristian Dahl, Khöfn.
Af erlendum blöðum, sem hingað hafa borist, er sýnilegt, að
mikið hefir þótt koma til islenska fulltrúans, Kristjáns Albert-
sonar. Þannig skýrir danska blaðið „Nationaltidende" frá því, að
ræða Kristjáns Albertsonar hafi hlotið mikið lof. Ræðu þessa hjelt
Ivristján daginn sem mótið hófst og flutti frændþjóðunum kveðju
íslendinga. Um ræðu þessa fer Svenska Dagbladet svofeldum
orðum:
„Största succé gjorde Islands ende delegat, redaktör Kristjan
Albertson frán Reykjavik, vars briljanta anförande áhördes under
djupaste tystnað.“
Á íslensku:
.„Mest þótti koma til eina islenska fulltrúans, Kristjáns Albert-
sonar, ritstjóra frá Reykjavík. Var hlýtt á hið snjalla erindi hans
í dýpstu þögn“.
Þetta er i fyrsta skifti, sem Islendingar og Finnar taka þátt i
norræna blaðamannamóti. Nánari frjettir af móti þessu munu birt-
ast hjer i hlaðinu þegar Kristján Albertson kemur heim.
III.
Áður en lengra verður haldið
i því að telja upp ágreinings-
efni íhalds og Framsóknar,
verður að gera örlítinn útúrdúr
til þess að svara andmælum Tr.
Þ. i síðasta blaði Timans.
Tr. Þ. segir að jeg fari með
rangt mál, þar sem jeg læt get-
ið þeirrar yfirlýsingar hans, að
þingið, eins og það var skipað
1925, hafi verið sjerstaklega vel
fallið til þess, að koma fram á-
hugamálum landbúnaðarins, og
dró af því þá ályktun, að Tr.
Þ. bæri ekki eins lítið traust til
íhaldsmanna eins og hann vill
nú vera láta.
Nú segist Tryggvi aðeins
hafa sagt þetta vegna þeirra
tíðinda, sem áður hefðu gerst
um útvegun lánsfjár handa
landbúnaðinum.
Og tíðindin voru þau — að
því er Tryggva segist frá —,
að Jón Þorláksson „'jhafði op-
inberlega lýst gfir þcirri óhegri-
iegu lífsskoðun sinni“, að ekki
væri hægt að stofna Búnaðar-
lánadeildina á tilsettum tíina. Er
ekki úr vegi, að rifja nú að
uýju upp gang þess máls, svo
að menn geti gert sjer grein
fyrir hvaða „lífsskoðun“ rjeði
þvi að Búnaðarlándeildin var
ekki stofnuð þegar til stóð sam-
kvæmt lögunum.
Samkvæmt lögunum átti Bún—
aðarlánadeildin að taka til
stari'a 1. júlí 1924 og átti Lands-
bankinn að leggja til „alt. að
-50.000 kr.“ lil Búnaðarlána-
deildarinnar það ár. Lands-
tjórninni var ekki falin nein for-
ganga í málinu, heldur var á-
hveðið að Búnaðarfjelag ís-
lands gerði tillögur um reglu-
gjörð um starfsemi deildarinn-
ar. Gat því Landsbankinn ekki
stofnað deildina fyr en tillögur
þessar voru komnar honum i
hendur.
Nú er það svo, að Tr. Þ. hafði
allra manna hesta aðstöðu til
þess að hrinda þessu máli fram.
Hann var flutningsmaður þess
á þingi og hefði því, öðrum
fremur, átt að halda trygð við
Það. Hann var endurskoðandi
hankans og því handgenginn
hankastjórninni. Hann var for-
uaaður Búnaðarfjelags Islands
°g álti því sjersiaklega hægt um
vik að sú stofnun afgreiddi scm
fyrsf eitt undirstöðuatriði máls-
ins, en það var reglugerðin. En
hvað skeður?
I stað þess að Búnaðarfjelag-
ið átti að hafa gert tillögur um
reglugerðina, í stað þess að
reglugerðin átti að hafa öðl-
ast staðfestingu hankastjórnar
Landsbankans, i stað þess að
1) Leturbr. Tr. I>.
Búnaðarlánadeildin átti að hafa
tekið til starfa 1. júlí 1924, læt-
ur stjórn Búnaðarfjelags ís-
lands það dragast fram í októ-
bermánuð að gera tillögur sinar
um tilhögun stofnunarinnar til
Landsbankastjórnarinnar.
Var það „lífsskoðun“ Tr. Þ.
að ekkert lægi á stofnuninni
þegar til kom? Var eitthvað til í
þeim orðasveim sem gekk á
þingi 1924, að Tr. Þ. hefði haft
orð á því við stjórn Landsbank-
ans, að tilgangur sinn með frum-
varpinu um Biinaðarlánadeild-
ina væri fyrst og fremst sá, að
sýna bændum áhuga sinn, hvað
sem lánsstofnuninni liði?
Þegar hjer var komið sögu,
kom fyrst til kasta Landsbank-
ans. Og Landsbankinn lýsti því
yfir, að hann hefði ekki fje til að
stofna Búnaðarlánadeildina. Á-
kærur Tr. Þ. á hendur fjármála-
ráðherra í þessu máli, fyr og síð-
ar, eru því á móti betri vitund
gerðar. Það sem fjármálaráð-
herrann hefir verið ákærður fyr-
ir, er ekki annað en það, að hann
lagði trúnað á gfirlýsingar
Landsbankastjórnarinnar. Er
það „lífsskoðun“ Tr. Þ., að
„lífsskoðun“ bankastjórnarinn-
ar um fjeleysi bankans, hafi ver-
ið fyrirsláttur.
Nei, Tr. Þ. ætti ekki að vera að
klóra yfir það, þótt hann láti
andstæðinga sína stöku sinnum
njóta sannmælis. Honum verð-
ur það ekki svo oft á. Yfirlýs-
ing hans á því að þingið 1925
væri sjerstaklega vel til þess fall-
ið að hrinda fram áhugamálum
landbúnaðarins, bygðist ekki á
því að þingmönnum „rynni
blóðið til skyldunnar af ótta við
kjósendur“( !!) einsog Tr. orð-
ar það, heldur á því, _að hann
þekti hug þingmanna í garð
landbúnaðarins frá því á þing-
inu 1924, og vissi, að frá íhalds-
flokknum var ekki andstöðu að
vænta gegn því, sem stefndi til
viðreisnar landbúnaðinum.
Tryggvi heldur víst að það
komi svartur blettur á tunguna
á sjer ef hann segir satt.
Hjer liefir nú verið sýnt að
það’var ekki landsstjórnin held-
ur Landsbankastjórnin, sem
færðist undan að stofna Búnað-
arlánadeildina. Það var öllum
kunnugt, enda yfirlýst af sjálf-
um Tr. Þ. í þingræðu 1924, að
Landsbankastjórnin liefði verið
andvíg stofnun Búnaðarlána-
deildarinnar. Þegar þar við bæt-
ist að öll fúkyrði Tr. Þ. útúr því,
að deildin var ekki stofnuð þeg-
ar til stóð, hljóta fyrst og fremst
að bitna á stjórn Landshankans,
verður manni erfitt að skilja
hversvegna ýmsir Framsóknar-
menn skyldu berjast fyrir því
með oddi og egg á þinginu 1925,
að stjórn Ræktunarsjóðsins
skyldi falin Landsbankanum. I
greinargerðinni fyrir frumvarpi
því um Ræktunarsjóð hinn nýja,
er Tr. Þ. bar fram á þessu þingi,
leggur Búnaðarfjelagsnefndin
ríka áherslu á að stofnað sje
sjerstök lánsstofnun fyrir land-
húnaðinn. Hið sama álit kemur
fram i umsögn Búnaðarþingsins
um frumvarpið. Þrátt fyrir það
greiðir Tr. Þ. atkvæði tillögunni
um að fela Landsbankanum
stjórn Ræktunarsjóðsins. Og
þegar sú tillaga er fcld, ber hann
sjálfur fram aðra tillögu þess
efnis, að Ræktunarsjóðurinn
skuli sameinast Ríkisveðbank-
anum, þegar hann verði stofn-
aður. Svo mikla áherslu lagði
Tryggvi á að koma í veg fyrir
að landbúnaðurinn fengi' sína
sjerstöku lánsstofnun, að hann
hikaði ekki við að stofna málinu
í voða á elleftu stundu af þeirri
orsök. En fróðlegt væri að vita
hvernig þessi ,,Iífsskoðun“ Tr. Þ.
er tilkomin.
Tr. Þ. segir að við íhaldsmenn
teljum Ræktunarsjóðinn full-
góða stofnun handa landbúnað-
inum. Framsóknarmenn telji
hann aftur „með öllu óviðun-
andi“'). Þarna varð Tryggva það
á, að játa það, sem jeg hefi á-
sakað hann um, en það er að
ferðast um landið til þess að
veikja traust manna á þessari
stofnun.
Og svó er Tr. að bera öðrum
á brýn að þeir hafi ekki viljað
ætla Ræktunarsjóðnum nægilegt
fje. Hvað ætli Ræktunarsjóður-
inn hefði með fje að gera ef
bændur væru allir svo blindað-
ir að þeir tækju mark á úrtöl-
um Tr. Þ.
ÖIl viðleitni hans gengur i þá
átt að koma því inn hjá bænd-
um, að þeir geti alls ekki staðist
vexti þá, sem Ræktunarsjóður-
inn taki. Tr. Þ. er þó í öðru orð-
inu mjög kampagleiður yfir þvi,
að hafa fengið að bera fram
frumvarp Búnaðarfjclagsnefnd-
arinnar óbreytt á þinginu 1925.
En þar er gert ráð fyrir sömu
vöxtum og Ræktunarsjóður tek-
ur. Þar er einnig gert ráð fyrir
verðbrjefasölu alveg eins og í
Ræktunarsjóðslögunum. Og auk
þess verður stofnfje sjóðsins ná-
lega liið sama hvort sem miðað
er við frumvarpið, sem Tryggvi
bar fram, eða lögin, eins og þing-
ið gekk frá þeiin. Undirbúnings-
menn þessa frumvarps, þeir
Halldór á Hvanneyri, Sigurður
búnaðarmálastjóri, og Thor
Jensen framkvæmdarstjóri, fara
svofeldum orðum um vextina:
,, . . . . Verið getur, að vext-
ir þessir — 6% — Þyki háir, en
útlánsvextir bankanna eru nú
8% eða meira, og það, sem fyr-
ir nefndinni hefir vakað, er að
brjefin geti selst með nafnverði.
Þá verða lánin i raun og veru ó-
dýrari — þó vextir sjeu háir —
1) Leturbr. Á. J.
en ef inikil- afföll eru af brjef-
unum.“
Þrátt fyrir þessa vexti gerir
nefndin ráð fyrir, „að Ræktun-
arsjóðurinn verði eitt af óska-
börnum þjóðarinnar". Slík er
trú þessara inanna á hlutverki
þeirrar stofnunar, sem Tr. Þ.
hefir svo megnan imigust á. Tr.Þ.
segir að íhaldsmenn telji Rækt-
unarsjóðinn fullgóða stofnun
handa landbúnaðinum. Hann
hefði heldur átt að segja að I-
haldsmenn sjeu sömu skoðunar
og Halldór á Hvanneyri, Sigurð-
ur búnaðarmálastjóri og Thor
Jensen urn það, að sú lánsstofn-
un, sem ein megnar að veita lán
með aðgengilegum kjörum til
nauðsynlegra umbóta á sviði
landbúnaðarins, eigi . að vera
óskabarn þjóðarinnar.
Landbúnaðurinn hefir aldrei
fyrri átt kost á fje, sem rieinu
nam, með tiltölulega jafngóðum
kjörum og Ræktunarsjóðurinn
veitir. Um vextina helir verið
talað en þeir eru ekki nema ann-
að aðalatriði þessa máls. Hitt
aðalatriðið, sem engu siður er
mikilsvert fyrir bændur, er það
að lánstíminn er langur, og lán-
in afborgunarlaus fyrstu og erf-
iðustu árin. Enginn, hvorki Tr.
Þ„ Jónas frá Hriflu, nje nokkur
annar Framsóknarmaður, hefir
getað hent á nein þau úrræði,
sem mark væri á takandi og lík-
legri væri til viðreisnar landbún-
aðinum. Þótt einhverntima
kæmi að því, að vextir lækkuðu
um % til 1%, mega bændur ekki
lála aftra sjer frá því, að nota
sjer nú þegar sú hlunnindi, er
Ræktunarsjóðurinn veitir. Verk-
efnin eru óteljandi. Bæjirnir eru
víða að hrynja, túnin ógirt, fjár-
hús og hlöður fallið inn.
Fólkið flýr sveitirnar.
Og Tryggvi riður um landið á
mögrum liestum og telur kjark
úr bænduin.
Síldveiðin.
Um síðustu helgi var síldar-
aflinn 58 þús. saltaðar og 15y2
þús. kryddsaltaðar tunnur. 75
mál i hræðslu. Tilsvarandi tölur
á saina tíma 1925, 190 þús., 22
þús. og 94 þús.