Vörður - 04.09.1926, Blaðsíða 2

2
V Ö R Ð U R

hún getur ekkert tekið þar af
vörum.
Afgreiðsla skipa utan við
fjörðinn úti á rúmsjó er alls ó-
fær nema í einmuna blíðu veðri,
og ætti helst aldrei að reyna
nema ef svo að segja ekkert
væri fyrir skipið að gera annað
en að taka póst. Að vísu kostar
það skipið 6—10 tíma viðstöðu,
eftir því, hvernig stendur á
sjáfarföllum þegar að ósnum
kemur, að fara inn í fjörðinn,
en það verður að ætla því þar
þann tíma, þá sjaldan að það
kemur þar við.
Að vetrinum eru engar skipa-
ferðir til sýslunnar, svo að
bændur þar geta ekki sent frá
sjer jarðepli, prjónles eða aðr-
ar afurðir, sem þeir annars gætu
sjeð sjer fært að selja að vetrin-
uin. Uppörfunin til þess að auka
slíka framleiðslu er þvi lítil.
Austast í sýslunni eru nokk-
ur námulönd, sem varla verður
unt að notfæra sjer, meðan sam-
göngur sýslunnar eru í því ó-
lagi, sem að framan er lýst.
En er þá nokkur leið til þess
að lagfæra þetta án stórkost-
legra fórna af ríkissjóðs hálfu?
Það er hægt; en það versta er,
að menn geta ekki orðið sam-
mála um, hvernig það skuli gert.
Þingmaður kjördæmisins, ásamt
nokkrum fleiri af þingmönnum
Austurlands, fóru fram á það á
síðasta Alþingi, að ríkið keypti
kæliskip til þess að bæta úr
þessari brýnustu flutningaþörf,
og hefðu þeir þó átt að vita,
hvar skórinn lyepti helst að.
Aðrir vilja fá annað skip líkt
og Esju og með líkri áætlun.
Annaðhvort skipanna eða bæði
ætti þá öðru hvoru að geta tek-
ið nokkurn flutning fyrir Horna-
fjörð og Austfirði. Á því virðist
lítill vafi þurfi að vera, en
eins á hinu, að aukakostnaður
ríkissjóðs af þeirri útgerð yrði
töluvert meira en helmingi
Söltun.
Frh.
Fyrir tveimur árum síðan var
hafist handa í þessu vandamáli
þjóðarinnar, þegar skipuð var
milliþinganefnd til þess að rann-
saka möguleikana fyrir flutn-
ingum og sölu á frystu kjöti.
Hafði sú rannsókn þann árang-
ur í för með sjer, að áformað
var að láta byggja kæliskip,
sem nú mun vera í smíðum. Það
má efalaust telja þessar ráðstaf-
anir rjettmætar og til heilla fyr-
ir landbúnaðinn í náinni fram-
tíð. En endaþótt sporið sje stig-
ið til viðreisnar og eflingar þess-
um atvinnuvegi og með afnot
hans eingöngu fyrir augum, í
það minsta fyrst um sinn, mun
þó flestum vera það Ijóst, sem
til sjávarútvegsins þekkja, að
hann muni á sínum tíma einn-
ig geta notið góðs af því, að
landið á yfir kæliskipi að ráða.
Það er svo um allar stórvægi-
legar breytingar á högum víð-
tækra atvinnuvega, að örðugt er
og jafnvel ókleift fyrir ein-
staklinginn að ríða á vaðið af
eigin rammleik. í málum, sem
varða heill og góða afkomu
stórra atvinnuflokka, er það því
skylda þjóðarinnar að veita
meiri meiri en hann er nú af
Esjunni. Virðist því liggja nærri
að leita annarar haganlegri og
ódýrari lausnar á þessu máli.
Það, sem jeg tel sjálfsagt að
gera í þessu efni og margir hall-
ast þegar að, er að hafa sjerstakt
Austurlandsskip, lítið eimskip á
lengd við stuttan togara, er
gangi fyrir Austur-Skaftafells-
sýslu, Múlasýslum og að nokkru
leyti Þingeyjarsýslum alt árið.
Áætlun þessa skips þyrfti að
vera náið samstilt við áætlun
Esju og skipa Eimskipafjelags-
ins, t. d. á Fáskrúðsfirði og
Seyðisfirði. Skip Eimskipafje-
lagsins gætu þá slept smáhöfn-
unum Austanlands og sparað
með því mikinn kostnað, sem
gengi aftur til reksturs Austur-
landsskipsins. Ef þannig löguð
skip, sem ættu að vera fremur
ódýr í rekstri, kæmu víðar við
strendur landsins, þyrfti ekki
annað hringferðaskip en Esjuna,
en aukastyrkur ríkissjóðs til
þessara hjeraðsbáta fram yfir
það, sem nú er lagt til þeirra,
yrði hverfandi í samanburði við
hallann á rekstri annars hring-
ferðaskips. Flutninga- og far-
gjöld smáskipanna yrðu að vera
framhaldandi með Esju og Eim-
skipafjelagsskipunum, og ekki
dýrari en ef beint væri farið með
einu skipi. Sparnaðurinn við að
láta stóru skipin sleppa smá-
höfnunum mundi leyfa það.
Farþegar kæmust oftar, ódýrar
og eins fljótt ferða sinna, þeg-
ar hægt væri að nota nær því
hverja ferð til og frá Austur-
landinu. Þó yrði að tryggja
Austurlandi tíðara og hagan-
legra fólksflutningasamband við
Reykjavík en nú er, sem er ein-
göngu með Esjunni og algerlega
ófullnægjandi fyrir heilan lands-
fjórðung.
Auk framangreindra aðflutn-
inga ætti Austurlandsskipið að
geta nokkurn veginn sint öllum
Frysting.
stuðning til þess að ryðja úr
vegi hindrunum og kljúfa erfið-
leikana, sem samfara eru allri
byrjun. Þetta hefur verið gert í
kæliskipsmálinu, landbúnaðar-
starfseminni til handa, og þess
sama má þá vænta af landinu,
ef aðrir atvinnuvegir kalla.
Máske verður þess ekki lengi að
bíða, að sjávarútveginum komi
að miklum noj;um, að geta not-
ið stuðnings frá landinu til
flutninga á kældum fiski.
Eins og sakir standa, er mest
lagt upp úr saltfisksveiðunum
hjer á landi; sem stundaðar eru
4—5 mánuði á árinu, að því er
togarana snertir. Að þeim veið-
um loknum er skipunum oftast
lagt við festar um langan tíma,
jafnvel 3—4 mánuði, eins og
þetta árið, og fer þar veðursæl-
asti tími ársins forgörðum. Ein-
staka togari stundar síldveiðar,
seinni hluta sumars, en þess eru
nú orðin æði fá dæmi, að togar-
ar sjeu gerðir út til síldveiða.
Þegar fram á haustið kemur, er
farið til ísfisksveiða og þær
stundaðar fram til næstu vetrar-
vertíðar, eða 5—G mánuði sam-
fleytt. Það gefur að skilja, að
mikið er upp úr því að leggja,
nauðsynlegum sjóflutningum
innan hverrar sýslu á umgetnu
svæði.
Mál þetta er svo mikið nauð-
synjamál fyrir Austur-Skafta-
fellssýslu og alla Austfirði, að
það verður vonandi tekið til
rækilegrar meðferðar í vetur,
bæði í hjeraði og á Alþingi.
Helgi Hermann Eiriksson.
Greinargerð
frá stjórn Búnaðarfjelags ís-
iands um „áburðarmálið“ og
frávikning búnaðarmála-
stjóra.
II. Niðurl.
Hinn 14. febrúar 1926 er
Pálmi Einarsson ráðunautur bú-
inn að hafa tal af Norsk Hydro
um málið, og ritar þá, frá Kaup-
mannahöfn, skýrslu um málið
til stjórnar Búnaðarfjelagsins.
Eftirfarandi atriði úr skýrslu
hans varpa ljósi yfir gang máls-
ins.
1 samræmi við símskeytið frá
Norsk Hydro, til Vigfúsar Ein-
arssonar, sem áður er um getið,
segir Pálmi í skýrslunni:
„Norsk Hydro hefur á árun-
um 1923, 1924 og fram til 5. fe-
brúar 1925 skoðað Búnaðarfje-
lag Islands sem einkasala sinn
á Islandi“.
Um þetta Ieyti hafa þó ekki
verið neinir bindandi samning-
ar, sem undirritaðir væru af
hálfu beggja aðila, hvorki áður
nje eftir að viðskiftin komu í
gang. Vegna þessa, að engir fast-
ir samningar voru gerðir, orðar
Pálmi það svo siðar í skýrslunni,
að Norsk Hydro muni ekki hafa
talið sjer skylt „að bjóða Bún-
aðarfjelaginu einkasöluumboðið
framvegis“.
Ennfremur segir í skýrslu
Pálina:
„Skoðun Norsk Hydro hefur
ef hægt er að tryggja ísfisks-
veiðunum sæmilega afkomu. En
sú hefir verið reynslan hingað
til, að sá veiðiskapur hefir gef-
ist mjög misjafnlega, og oftast
borið lítinn hagnað úr býtum.
Hefur þó ekki verið fiskleysi um
að kenna, heldur því, að ís-
lenskur fiskur má sín ekki sjer-
staklega í samkeppninni við'
aðra ísfisksframleiðendur, en er
á hinn bóginn dýru verði aflað-
ur og fluttur á markað.
ísfiskur er eingöngu fluttur
til Englands, hjeðan að segja.
Þar mætast togarar og önnur
fiskiskip ýmsi-a landa, sem
lijóða afla sinn öll í sömu mund,
og fer verðlagið á fiskinum nær
eingöngu eftir aðflutningunum
þann og þann daginn, því þegar
í höfn er komið, er fiskurinn of-
urseldur markaðsversluninni,
sem oft er ærið dutlungasöm
Þannig getur góður afli farið
fyrir lítið verð, og er slíkt al-
títt.
Ein af þeim orsökum, sem
valda því, að ekki verður aftur
snúið eða grið gefin er sú, að
fiskur sem fluttur er langt að,
er farinn að skemmast þegar á
markaðinn kemur, og verður
því að sel jast hverju sem tautar,
eins fljótt og auðið er. Er þar
því um að kenna, að varnar-
ráðstafanirnar gegn eyðilegg-
altaf verið að Sigurður Sigurðs-
son búnaðarmálastjóri á vegum
Búnaðarfjelags íslands, aðeins
framkvæmdi pantanir á áburðin-
um; frá þess hálfu hefur því
aldrei verið að ræða um einka-
viðskifti við hann í neinni
mynd“.
Því næst eru rakin í skýrsl-
unni viðskifti Búnaðarfjelags ís-
lands off Norsk Hydro árin 1923
og 1924.
Því næst er þess getið, að í
desember 1924, skömmu fyrir
síðasta Búnaðarþing, hafi Bún-
aðfjelag íslands spurt um, hvórt
það gæti fengið 200 smálestir af
Noregssaltpjetri til ársins 1925.
— Sá stjórnarnefndarmaður
(Tr. Þ.), sem einn á enn sæti í
stjórn Búnaðarfjelags íslands af
þeim, sem þá voru í stjórn, tel-
ur sig muna, að það hafi verið
gert í samráði við stjórnina. —
Svaraði Norsk Hydro þeirri
málaleitun játandi. En svo segir
í skýrslu Pálma: „Með brjefi
dagsettu 29. janúar 1925, fer
Búnaðarfjelag íslands (Sig. Sig-
urðsson), fram á við Norsk
Hydro að frestað sje um tíma
að afgera um kaup á þeim 200
tonnum, sem það hafi gefið til-
boð um. Greindar ástæður fyrir
þessu eru, að Búnaðarþing inn-
an skamms tíma komi saman í
Reykjavík“.
Þessi ráðstöfun er ekki gerð
í samráði við stjórnina, að
minsta kosti ekki í samráði við
þann stiórnarnefndarmann (Tr.
Þ.)„ er enn á sæti í stjórninni.
Á Búnaðarþinginu, sem kom
saman rjett á eftir, leitaði bún-
aðarmálastjóri alls eltki álits
um þetta.
í þessu sama brjefi, (29. jan.
1925) er Norsk Hydro „boðuð
heimsókn Carl Olsens, frá firm-
anu Nathan & Olsen í Reykja-
vík“, segir Pálmi í skýrslunni,
og eftir skrifstofustjóra hjá
Norslc Hydro, U. Asche, segir
ingu fiskjarins eru allsendis ó-
fullnægjandi. *
Þegar fiskurinn er veiddur, er
hann oft kviðskorinn og því-
næst skolaður í volgu, óhreinu
vatni. Þannig til reilca er hann
lagður í stíur í lestar skipsins
og stráður ísmulning til varnar
skemdum. Það má því heita
svo, að ÖIl meðferð fiskjarins
þangað til hann er lagður í ís-
inn, styðji að því að opna bakt-
eríum leið inn í hann, í stað
þess að fyrirbyggja návist
þeirra. Og kælingin, sem af ísn-
um stafar megnar þá lítils í því
að hindra þróun bakteríanna.
Þegar fiskurinn þvínæst eftir
einnar eða tveggja vikna
geymslu kemur á markað, er
hann oftast mjög illa útlítandi.
ísinn bráðnar sinátt og smátt,
fiskurinn þrýstist saman, svo
safinn drýpur úr honum og slcol-
ast burtu með ísvatninu. Af
þessum áhrifum leiðir það, að
ísfiskur er ætið inikið Ijelegri
vaia en nýr fiskur, og þolir enga
geymslu, el'tir að honum er
komið í höfn.
Þótt það megi því augljóst
heita, að þörf sje breytinga til
batnaðar á meðferð ísvarins eða
kælds fiskjar, eru á því hin
mestu tormerki, að úr því verði
leyst á ákjósanlegan hátt, án til-
finnanlegra og kostnaðarsamra
ennfremur í skýrslu Pálma, að
um Carl Olsen hafi staðið í
brjefinu: „som opgis at ha vær-
et Bunadarfjelaget behjælpelig
med salg af Norgesaltpeter og
anden liunstgödning".
(Á islensku: „sem sagður er hafa
aðstoðað Búnaðarfjelagið með sölu á
Noregssaltpjetri og öðrum tilbúnum
áburði).
Skal þess getið að þetta var
stjórn Búnaðarfjelags íslands al-
gerlega ókunnugt um, og er ó-
hætt að fullyrða, að hún hefði
eindregið mótmælt því, að biðja
um slíkan frest á áburðarpönt-
uninni og boða um leið komu
þessa stórkaupmanns.
Ennfremur skal þess getið, að
þetta brjef (29. jan. 1925) finst
ekki í skjölum Búnaðarfjelags
íslands, þótt ritað sje í þess
nafni.
Carl Olsen stórkaupmaður
kemur svo á fund Norsk Hydro
hinn 5 febrúar 1925. Segir svo
um koinu hans í frásögn, sem
áðurnefndur skrifstofustjóri hjá
Norsk Hydro ljet Pálma í tje:
„Denne konferencfe með kon-
sul Carl Olsen i firmaet Nathan
& Olsen fand sted den 5./2.
1925, hvorunder vi, under visse
Vilkaar, indrömmet dette firma
enesalget med Norgesaltpeter
paa det islandske marked i sæ-
songen 1925—1926 likesom vi
fra konferencens dato til ut-
gangen av februar 1926 forpligt-
et os til ikke að sælge Norge-
saltpeter paa Island direkte
eller indirekte gjennem andre
end Nathan & Olsen, likesom
vi bekræftet, at vi hellere ikke
vil træffe nogen avtale med nog-
et andet firma for 1926—1927,
för vi har havt anledning til
mundtligt eller skriftligt at
overveje med Nathan & Olsen
en lignende forretning for denne
sæsong — alt under forutsætn-
ing av at Bunadarfélag Islands
resp. dette landbruksselskabets
daværende direktör herr Sig-
umbóta. Togararnir geta ekki á
annan hátt sint ísfisksveiðunum,
en gert er. Þeir verða að notast
við ískælinguna, eins og henni
er nú hagað, og hafa engin ráð
til þess að verja fiskinn bakterí-
um meðan á aðgerðum og
hreinsun stendur, en í því felst
öll eyðileggingarhættan.
Til þess að gagni mætti koma,
þyrftu togararnir að vera útbún-
ir kælitækjum, svo að þeir gætu
kælt vatnið, sem fislturinn er
þveginn úr, og þannig drepið
bakteríurnar sem safnast í vatn-
ið við fiskskolunina.
Sjóinn má kæla niður fyrir
frostmark vatns án þess hann
frjósi, og i þeim kulda þrífast
engar bakteríur stundinni leng-
ur. Þegar fiskurinn er skolaður
í slíkum kuldavökva, er því eng-
in hætta á, að lifandi bakteríur
fylgist með honum í ísgeymsl-
una.
En fyrirkomulagið við geymslu
fiskjarins í lestinni er annar
meginþáttur málsins, sem eins
og fyr er gelið er göllum háð.
Fiskurinn rýrnar að mun við
það eitt, að hann þrýstist saman,
og firrist safa af vatninu, sem
myndast þegar ísinn bráðnar.
Væru kælitælci í skipinu, myndi
ísgeymslan einnig hverfa úr
sögunni. Lestarrúmin yrðu þá
lcæld með köldu lofti, en þó