Vörður - 02.10.1926, Qupperneq 2

2
V O R Ð U R
VÖRÐUR
kemur út á laugardögum.
Ritstj órinn :
Krisiján Albertson,
Túngötu Í8. — Sími: 1901.
Afgreiðslan:
Hverfisgötu 21.
Opin 5—7 síðdegis.—Sími: 1432
Verð: 8 kr. árg.
Gjalddagi 1. júlí.
ið en tapar á fjórða árinu 25
þús. kr. og hefur þannig greitt
60 þús. kr. á þessuin 4 árum,
alyeg eins og hitt fjelagið.
Hvað mundu nú þessi fjelög
greiða í tekjuskatt eftir gildandi
ísl. lögum?
Svarið er ótrúlegt, en þó satt.
Erlenda fjelagið greiðir 8600
kr. en ísl. fjelagið 39000 kr., eða
nær fimmfaldan skatt. Svona
gífurlegur munur er á skatt-
gjaldinu eftir þvi, hvort afkoman
er jöfn eða ójofn frá ári til árs.
Þetta dæini sýnir glögt, að
elckert vit er í því, að ætla fjelög-
um hjer á landi að greiða skatt
eftir sama skala og fyrirtækj-
um erlendis, hvað þá eftir alt
að 75% hærri skala, svo sem nú
er.
Þess er nú að vænta, að hugs-
andi mönnum blandist ekki hug-
ur um, að skattur umraiddra
hlutfjelaga er óhæfilega hár. Er
það þeim mun viðsjárverðara,
sem þau eru flest ung og fátæk,
en mörg hrein þjóðþrifafyrir-
tæki, íslenska ríkinu svo nauð-
synleg, að með öllu er óhugsandi
að ríkissjóður gæti aflað fjár til
árlegra þarfa, ef þau legðust nið-
ur.
Og þeim mun síður er ástæða
fyrir oss íslendinga að níðast á
hlutafjelögunum, sem við erum
öðrum þjóðum fátækari, og
verðum því öðrum fremur að
nota hlutafjelögin til að hrinda
þjóðþrifafyrirtækjum í fram-
kvæmd.
Þetta mun hafa verið lands-
Landssíminn
Hinn 29. f. m. voru liðin 20 ár
frá því að Landssimi íslands var
opnaður. Þykir hlýða að atburð-
ar þessa sje minst örfáum orð-
um, því að hiklaust má telja
hann einhvern merkasta við-
burðinn í sögu vorri.
Símasambandið við umheim-
inn olli þvílíkum breytingum á
högum vorum sem þeim, er
veíða á högum bóndans, er flyt-
ur af öræfum ofan í dalinn, úr
óbygð í sveit. Alt til þess tíma
hafði land vort verið rjettnefnd-
ur hjari veraldar. Nú fluttumst
vjer inn í umhverfi alls menn-
ingarheims, inn í hringiðu við-
burðanna. Ekki gat hjá því far-
ið, að gerfi vort tæki nokkr-
um brevtingum. Þegar snögg
umskifti verða á högum þjóð-
ar fer ávalt nokkurt verðmæti
forgörðum. Um það er ekki að
fást, ef annað betra fæst í stað-
inn. Þegar sá jafnaðarreikning-
ur er gerður upp, hlýtur hver
heilskygn maður að játa, að
símasambandið við útlönd og
símakerfið innlenda, hafi mark-
að einhver drýgstu heillasporin
stjórninni Ijósl, og það vakti
vafalaust fyrir henni, að rjetta
þessum fjelögum eitthvert örlítið
brot af því sem rjettlæti og hag-
sýni kröfðust. En örðugur fjár-
hagur ríkissjóðs mun liafa vald-
ið því, að stjórnin taldi sjer eigi
fært að ganga lengra í bili.
B.
Háværar deilur hafa staðið
um það, hver hlunnindi unirædd
breyting mundi hafa reynst
hlutafélögunum. Hafa ýmsir
öfgamenn orðið sér til rækilegr-
ar minkunar í þeirri sennu, og
má þar freinstan nefna Jónas
frá Hriflu. Hjelt liann því frain
í Tímanuin 23. maí s. 1. ár, að
stjórnin hefði ætlað að gefa
nokkrum gjaldendum 600 þús.
krónur. Honum sást þá yfir í
svipinn, að sjálfur hafði hann,
rúmum tveim vikum áður, und-
irritað nefndarálit, sem alveg fór
í bág við þessa fullyrðingu hans.
Hafði hann þá sagt sem var, að
„allmikið kæmi þó í ríkissjóðinn
aftur“ af þessum 600 þús. krón-
um. Honum var bent á þetta, en
of seint, því að nú var hann bú-
inn að fullyrða hitt. Hann greip
þá til síns venjulega vopns, að
halda áfram að staðhæfa ósann-
indin, í þeirri von, að einhver
tryði sjer. I þetta skifti inun
Jóhasi þó hafa brugðist boga-
listin, því að flestir vita nú fyrir
löngu, að hann fór með stað-
Iausa stafi.
í þessu máli, sein öðrum, er
þeim sem vilja vita hvað sannast
er^og rjettast, þýðingarlaust að
snúa sjer til Jónasar frá Hriflu.
Aftur á móti gefa ræður Sveins
í Firði glögga hugmynd um mál-
ið. Hann var höfuðandstæðing-
ur stjórnarfrumvarpsins á þingi
1925 og hafði frainsögu fyrir
hönd andstæðinga þess. Hann
játaði hreinskilnislega, að ástæð-
an til andstöðu sinnar, væri
sú, að hann vildi ekki ívilna fje-
lögunum sem hlut áttu að máli
og hann sýndi fram á, hverju í-
vilnunin næmi. Hún mundi hafa
tuttugu ára.
á framsóknarbraut íslensku
þjóðarinnar.
Atvinnulífinú í landinu varð
síminn sannkölluð lífæð. Án
hans er óhugsandi að atvinnu-
lífið hefði tekið jafn snöggum
og stórfeldum framförum. En án
umbóta á atvinnusviðinu hefðu
óhugsandi verið allar hinar
miklu framfarir, sem hvarvetna
blasa við. Þegar litið er yfir veg-
ina, brýrnar, vitana, sjúkrahús-
in, Háskólann, söfnin, eimskip-
in, verður að játa, að margt af
þessu væri ógert, ef símann vant-
aði.
Símamálið hafði verið á döf-
inni hjer á landi öðru livoru
frá því um iniðbik síðustu ald-
ar. Hvað eftir annað hafði það
verið til meðferðar á Alþingi, en
alltaf verið kæft. Menn sáu, að
um geysiinilcið kostnaðaratriði
var að ræða. Sú hliðin var öllum
Ijós. Hin hliðin, hver hagur
landsmönnum væri að símanum
lá ekki eins ljóst fyrir. Tor-
trygnin varð altaf framtaks-
seminni yfirsterkari. Það þurfti
stórmenni til að hrinda þessu
jafngilt um 10% af skattgjaldi
fjelaganna, en það samsvarar
því, að þessir gjaldendur mundu
hafa greitt 2900 króna minni
skatt 1922 en þeir hafa gert, en
4700 á árinu 1923 og 91 þús. kr.
á veltiárinu 1924.
Er fróðlegt að bera þessa
skýrslu eins merkasta Fram-
sóknarmannsins á landinu, sam-
an við fullyrðingar Jónasar. Sé
einhver óstimplaður depill á
enni Jónasar ætla jeg hann til
afnota Sveini í Firði, vegna urn-
mæla Jónasar i þessu máli.
II.
Hjer hefir nú verið sýnt að
frv. stjórnarinnar var réttarbót
til handa þeim aðilanum, sem
álti við þyngst kjörin að búa,
svo þung, að hvergi þekkjast
dæmi til slíkra skattþyngsla og
að skatttilslökunin var svo lítil,
að stjórnin mundi fyrir það sæta
hallmælum flestra, ef hún hefði
eigi sjer til afsökunar þá stað-
reynd, að ríkissjóður bjó þá svo
báglega, að eigi þótti fært að
skerða tekjur hans svo neinu
næmi. Samt hafa andstæðingar
Ihaldsflokksins gert þetta frvr.
stjórnarinnar að höfuð árás á
flokkinn og reynt fram til hins
ítrasta að blekkja almenning
með því að fullyrða, að stjórnin
hafi ætlað alveg að ástæðu- og
nauðsynjalausu að gefa fáum
mönnum mörg hundruð þúsund
krónur.
Skal nú að sinni útrætt um
þetta. Jónas og „Tíminn“ eiga
valið að lýsa Svein í Firði ó-
merkan eða lækká sjálfir seglin.
Ólafur Thórs.
Hverjum á aö trúa?
Það litur út fyrir að 1. desem-
ber megi teljast öðrum dögum
fremur heilladagur í sögu vorri.
Hinn 1. desember 1918 fengum
við loks fulla viðurkenninu
sjálfstæðis vors. Þar með var
máli áleiðis.
Þá kom Hannes Hafstein til
sögunnar. —
Um aldamótin var vaknaður
töluverður áhugi á simasam-
bandi við útlönd. En þá gerði
Marconi hina stórmerku upp-
götvun sina um þráðlausa
skeytasendingu. Varð nú deilan
háð um það, hvort leggja skyldi
síina eða bíða þess að loft-
skeytin fullkoinnuðust svo, að
þau þyldu samkepnina við sím-
ana. Hversvegna mátti málið
ekki bíða? Hvað munar um fá-
ein ár i lífi heillar þjóðar? Þann-
ig var röksemdafærsla andstæð-
inga Hannesar Hafsteins. Og í
andstæðingaliði lians voru marg-
ir gáfaðir menn og harðsnúnir,
svo sein Skúli Thoroddsen og
Björn Jónsson. Deilan um síma-
málið er líklega heitasta stjórn-
máladeilan, sem háð hefir verið
hjer á landi.
Hannes Hafstein var fæddur
foringi. Hann var alt í senn,
djarfhuga framkvæmdamaður,
hugsjónamaður og skáld, sam-
vinnuþýður og undanlátssamur
um smámuni og minni háttar
atriði, en fastur sem bjarg þegar
hagga átti við grundvelli máls-
ins. Ekkert nema óbilandi
endi bundinn á deilu þá, sein
eytt hafði kröftum þjóðarinnar
um rnarga áratugi og dreyft
huga hennar frá ýmsum nauð-
synlegum umbótum innanlands.
Sex árum síðar, hinn 1. desein-
ber 1924 skipaöi Búnaðarfjelag
íslands nefnd þá, sein undirbúa
átti einn þátt þess starfs, sem
heillavænlegast mun verða til
viðhalds og eflingar sjálfstæði
voru, en það er viðreisn land-
búnaðarins. Til þess voru valdir
þeir Halldór Vilhjálmsson á
Hvanneyri, Sigurður Sigurðsson
búnaðarmálastjóri og Thor Jen-
sen útgerðarmaður. Allir þessir
menn voru landskunnir fyrir
þekkingu og áhuga á landbún-
aðármálum. Öllum kom saman
um, að þeir væri vel valdir. Eng-
um datt í liug að efa, að þessir
menn væri ekki færir um að
Jeysa þann vanda, sem þeir tók-
ust á hendur.
Hlutverk nefndarinnar var að
„athuga og koma með tillög-
ur um, hver ráð myndi tiltælci-
legust til þess að bæta úr hinni
hrýnu lánsþörf landbúnaðarins“.
Kröfurnar um lánsstofnun land-
búnaðinum til handa höfðu þá
verið bornar fram um margra
ára skeið, og urðu sjerstaklega
háværar eftir að útlánsvextir
bankanna komust í algleyming.
Árangurinn af starfi þessarar
nefndar var fruinv. það, sein lög-
in um Ræktunarsjóðinn byggj-
ast á í öllum aðalatriðuin. Þó
var gert ráð fyrir hærri brjefa-
vöxtum í frumv. nefndarinnar,
heldur en samþykt var að lok-
um. Sjóðnum var hinsvegar trygt
nálega sama starfsfje og nefndin
hafði farið fram á, þótt fjáröfl-
unin væri ineð noklcuð annari
tilhögun.
II.
Það er fróðlegt að taka upp
noklcur ummæli þessara manna,
sem þekkinguna og reynsluna
hafa á sviði landbúnaðarins og
bera þau saman við ummæli
þeirra, sem með öllum hroka
traust hans sjálfs á sigur rétts
málstaðar og óbilandi traust
fylgismanna hans á málefninu
og foringjanum, gat reist rönd
við jafn öflugri og harðskeyttri
íuótstöðu sem þeirri, er hann
átti í höggi við. Mótmælin voru
ekki órökstudd. Sigur Hannesar
Hafsteins í siinamálinu byggist
á því, að hann sá það sem öðr-
um var hulið, hann fann það,
sem ekki varð nálgast með
yfirvegun einni og hversdags-
viti. Hann var, spámaður þjóðar
sinnar.
Þótt síminn væri kominn á og
viðurkenning þjóðarinnar feng-
in á inikilvægi hans fyrir at-
vinnuvegi landsins var það svo,
að í byrjun gerðu menn sjer al-
ment litlar vonir um, að beinn
hagur yrði af rekstri hans. Jafn-
vel sumir ákveðnir fylgismenn
símans munu hafa verið von-
daufir uiu það að hann mundi
verða ríkinu bein tekjulind,
hvað þá heldur jafn rnikil tekju-
lind og raun hefir á orðið. En
þegar á rekstur símans er litið
verður að þakka Forberg lands-
simastjóra alt hið mikla og ó-
sjerhlífna starf, sem hann héfir
unnið í þágu stofnanarinnar.
Það mun varla ofsagt, að For-
vanþekkingarinnar veitast al>
slofnun þessari.
Nefndin segir:
„Vjer verðuin að stöðva
strauminn úr sveitunum, rækta
þær og byggja, svo þar verði líf-
vænlegt fyrir hina uppvaxandi
kynslóð".
„Sómi vor og heiður byggist
á því, að vjer ræktum og byggj-
um landið, svo að það gefi oss og
niðjum vorum lífsskilyrði, seni
menning og manndáð heimta af
þjóð, sem er á framfaravegi, og
sein þykist vera af góðu bergi
brotin.
Til þess að ná þessu takmarki
þarf stuðning alþjóðar. Einn
liður í þeirri starfsemi er hent-
ug lánsstofnun fyrir þá, sem
vilja rækta og byggja landið.
Grundvöll að þeirri stofnun vill
nefndin leggja með tillögum
sínum. Þetta er sú hugsjón, sein
fyrir oss hefur vakað“.
„Vjer viljum koma upp öfl-
ugri stofnun, sem styður að þvi,
að vjer náum takmarkinu, sein
útvegar öllum þeim, sem vilja
leggja hönd á plóginn — rækta
og byggja landið — starfsfje
með hagfeldum kjörum“.
„Ef hugsjónir vorar rætast,
munu sveitir landsins taka mikl-
um breytingum. Þær verða betur
ræktaðar, betur bygðar og feg-
urri en nú, yfir höfuð að tala
vistlegri fyrir hina ungu og upp-
vaxandi kynslóð. Færri munu
leita úr sveitunum, og vel gæt-
um vjer trú,að því, að eftir 50
ár væri hálfu fleira fólk en nú í
sveitum landsins, og skilyrðin
væri breytt svo, að afkoma
fólksins væri betri“.
Að endingu lýsir nefndin yfir
þeirri trú sinni, að Ræktunar-
sjóðurinn „muni ná þvi tak-
marki, að hugsjónir vorra allra
muni rætast fyrr eða síðar á
komandi árum“.
Þessi litli útdráttur úr áliti
B únað arfj elagsnefndarinnar gef-
ur nokkra hugmynd um vonir
þær, sem í hugum þessara
manna eru bundnar við láns-
berg hefir rækt starf sitt af
þeirri kostgæfni og alúð að eug-
inn starfsmaður þessa ríkis
stendur honum þar framar.
Dugnaður hans er með eins-
dæmum, hagsýni og þekking á
starfinu svo sem frekast verður
á kosið. Dæmalaus má karl-
menska hans heita í haust eS
var, þegar haíl* ferðaðist fár-
veikur af sjúkrahúsi í Osló til
þess að vera viðstaddur samn-
ingagerðina við Stóra Norræna
ritsímafjelagið i Höfn.
Þriðja mannsins er að minn-
ast, Magnúsar Guðmundssonar
ráðherra. Eins og kunnugt er,
var samningurinn, sem upphaf-
lega var gerður við Stóra Nor-
ræna útrunninn 1. sept. í haust.
Síðastliðið haust fór ráðherra
utan til þess að semja að nýjn
við fjelagið. Hefir efni þeirra
samninga áður verið rakið í
blöðum og á Alþingi svo að al-
menningi er það í fersku minni.
Skal því ekki fjölyrt um það.
Þess skal aðeins getið, að ráð-
herra hjelt þar hið besta á mál-
um vorum, svo vel, að jafnvel
svæsnustu andstæðingar hans
hafa lítið reynt að fetta fingur
út í þær aðgerðir hans og hefir
þó tæplega skort til þess viljann.