Vörður - 23.10.1926, Blaðsíða 2

2
V O R Ð U R
ekki yrði gengið að kaupkröf-
uniim.
Þessa bragðs hefir verið neytt
einu sinni áður, í kolaverk-
fallinu 1921. Þeir sem vinna við
dælurnar, sem tæma vatnið úr
námunum, gengu þá frá vinnu
í Suður-Wales, á Skotlandi og
víðar. En sjálfboðaliðar og há-
setar á hreska llotanum björg-
uðu námunum frá eyðilegg-
ingu, og nutu til þess verndar
af herliði. Nokkrar námur fylt-
ust þó af vatni. Tók langan tima
að dæma þær og bæta ailar
skemdir, sem af höfðu hlotist.
Urðu nániamenn að bíða þess
atvinnulausir, að ,hægt yrði að
starfrækja námurnar að nýju,
og mun það hafa sannfært þá
um, að það er tvíeggjað vopn, j
að stofna til ^eyðileggingar á
námunum.
Síðustu fregnir lierma, að tal-
ið sje vafasamt að þeir náma-
manna, sem vinna við dæl-
urnar (en þeir hafa með sjer
sjerstakan fjelagsskap), hlýðn-
Hvar er
innstæðan?
Þeir hafa þá aðíerð, Tíma-
ritstjórarnir, bæði í blaðadeil-
uin og á mannfundum, að reyna
að hafa allaf síðasta orðið. Þeg-
ar þeir eru komnir í algert öng-
þveiti með kenningar sinar,
þegar búið er að hrekfa allar
staðhæfingar þeirra, svo að ekki
stendur þar steinn yfir steini,
er gripið til þess ráðs, ,að hafa
að endingu upp aftur marg-
hraktar fuliyrðingar, í þeirri
von, að andstæðingarnir endist
ekki til að reka þær ofan i þá
jafnharðan. Eða þá að gripið
er til hins.'að láta svo sem þetta
og þetta hafi þeir aldrei talað.
Nú fyrir skemstu setur rit-
stjórinn, Tr. Þ., upp mesta sak-
leysissvip og lætur svo sem
hann hafi ekki Iátið falla eitt
niðrandi orð um Ræktunar-
sjóðinn í deilu þeirri, sem milli
okkar hefir staðið undanfarið.
Jeg get vel skilið það, að
Tryggva Þórhallssyni sje ekk'i
geðfelt að lesa það, sem hann
lætur blað sitt flytja. En væri
nú svo að hann gæti unnið bug
á þessuin skiljanlega viðbjóði
sínum og hefði jafnframt þá
drenglund, að kannast við það,
sem hann hefir sagt, þá yrði
hann að játa, að það sem jeg
hefi sagt um eðli ummæla hans
er satt og rjett.
Frá því að hann kom heini
úr yfirreið sinni í sumar hefir
varla komið svo út blað af Tim-
anum, að ekki hafi verið stag-
ast þar á „okurvöxtum" í sam-
bandi við Ræktunarsjóðinn, að
ekki hafi verið hamrað á því,
að bændur væru að greiða hall-
ann sem orðið hefði á „miljóna-
kaupstaðabúanna“ með
því að taka lán úr Ræktunar-
sjóði.
Hjer i blaðinu hefir verið
sýnt fam á,
að vextir Ræktunarsjóðsins
eru síst hærri en vextir veð-
lánsstofnana í nágrannalönd-
unum,
að vextirnir miðast við inn-
lánsvexti bankanna, en eklci út-
lánsvcxti, og
að kenning Thnans, að þeir
scu ofvaxnir islenskum rækt-
unarskilyrðum, fer í hág við
skoðun þeirra manna, sem best
eru bærir að dæma um slíka
hluti.
v
Jafnframt hefir verið drepið
á helstu bjargráð þeirra Jónas-
ar og Tryggva, „fjárnámssjóð-
inn“ og Búnaðarlánadeildina.
Um fyrra bjargráðið er það að
segja, að það var þannig hugs-
að og flutt á þinginu 1925. að
ist tilskipun l'jelaga sinna um
verkfall.
löpum
Ferðasaga
; III.
Uppeldismál.
Menn kvarta yfir því á fjörð-
unum, hve erfitt sé að tjónka
við krakkana. Þeir ganga sjálf-
ala i fjörunni og læra mest af
ósiðum. Feðurnir eru í vinnu út
og suður, og mæðumar hafa
engan tíma til að líta eftir þeim
úr þvi þau komast af höndum,
því þær komast ekki frá hvitvoð-
ungnum né grautnum.
Eg hefi vikið að því áður, sem
öllum er reyndar kunnugt, að al-
mennar uppeldiskenningar færu
vfirleitt langt fram úr uppeldis-
skilyrðum þeim, sem fyrir hendi
eru, með allri alþýðu. Á einhverj-
tim vissum stað er unnið gegn
því, að þorri barna hljóti heil-
hrigt og skynsamlegt uppeldi.
Þorri manna i kauptúnunum
eru fátæklingar, og börn þeirra
fara jafnaðarlega á mis við sæmi-
Jegt uppeldi og skilyrði til að
ná þroska í hlutfalli við hæfi-
leika sína.
Eg hefi sem sagl vikið að þvi
áður, að siðinentað ríki hlyti að
gera þær kröfur til uppeldis á
uppvaxandi borgurum sinum,
sem óvöldu fólki væri ógerning-
tir að uppfylln. Barnauppeldi er
að austan.
vísindagrein, eins og allar starfs-
greinar aðrar á vorum dögum.
Efnað fók, borgarstéttin yfirleitt,
hefir tækifæri til að kenna börn-
um sínum allskonar kurteisi,
móðirin .gætir þeirra sjáll’, því
hún þarf ekki að hafa aðrar
sýslur, og getur auk þess kost-
að barnfóstrur til að hafa hemil
á þeim í forföllum sínum. Þessi
börn mega leika scr í skemti-
legum stofum, þar sem þeim er
kent að vera prúðum, og rnóðir
þeirra sér fyrir því að þau standi
ekki niður i fjöru, skitug og
bölvandi, áður en þau hafa lært
að tala. Óðar en þau komast til
nokkurs þroska eru þeim fengn-
ir góðir kennarar og þau eru
send í vandaða skóla.
Annan veg horfir við um
börn þurrabúðarmannsins. Tvær
manneskjur, fátækar og óment-
aðar, sem einhvernveginn hafa
slysast inn í hjónabandið, hafa
fá skilyrði til að ala upp börn
sín svo að uppcldi geti heitið.
Þeim veitist fullhart að upp-
fylla nauðsynlegustu þurftir
bai’nanna, svo sem til fæðis og
klæðis, en slíkt er fjærri þvi
að nefnst geti uppeldi, í þjóðfje-
lagi, þar sem gerður er greinar-
munur á uppeldi kálfa og barna.
jafnvel Tr. Þ. hefði ekki getað
greitt því atkvæði sitt, ef til þess
hefði komið. Um hið síðara at-
riðið liggur fyrir skýlaus játn-
ing Tr. Þ. á Alþingi, að hann
t teldi frumvarp það, sem hann
flutti um „Ræktunarsjóð hinn
nýja“ umbót frá Búnaðarlána-
deildinni, og var þó gert ráð fyr-
ir hærri vöxtuin þar en Rækl-
unarsjóðurinn tekur.
Jeg hefi aldrei haldið því
fram, að það væri rógur um
Ræktunarsjóðinn þó krafist sje
lægri vaxta handa landbúnað-
inum. En þegar Tr. Þ. gefur í
skyn, að hann og flokkur hans
(je.ti lækkað vextina ofan i 2%%
—- ef þeir komast til valda, þá
er það blekking ein. Eins og nú
standa sakir er slík vaxtalæklc-
un óhugsandi. — Hitt er annað
mál, að allir menn sem land-
búnaði unna, íhaldsinenn jafnt
og' aðrir, vilja lækka vextina ef
til þess er fundin framkvæman-
leg ieið. Meðan slik leið er ó-
fundin verður alt tal um okur-
vexti Ræktunarsjóðsins og vild-
arkjör landbúnaðarins i öðrum
löndum að eins til þess að draga
úr framkvæmdahug manna.
Tr. Þ. hefir nýlega séð nokk-
urn ávöxt iðju sinnar. Á fundi,
sem haldinn var austanfjalls fyr-
ir nokkrum dögum síðan, var
frá því sagt í viðurkenningar-
skyni við Tr. Þ„ að bóndi nokk-
ur hefði hætt við að ráðast í
jarðræktarframkvæmdir, af þvi
að hann vildi bíða þess, að „vext-
ir lækkuðu“. Finst Tr. Þ. til um
hyggindi þessa bónda?
Þessi bóndi er ekki einsdæmi.
Viðsvegar um land standa bænd-
ur og hafast ekki að, af þvi að
þeir vilja heldur bíða þess, að
vextir lækki“. Þelta sannar það,
sem.eg hefi haldið fram, að Tr.
Þ. liafi dregið úr framkvæmdar-
hug manna með kenningum sín-
um um „okurvexti“ Rælctunar-
arsjóðsins.
Almennar kosningar eiga að
fara fram að ári liðnu. Allir vita,
að Tr. Þ. hefir þá trú, að Fram-
sókn komist í meiri hluta. Vill
hann nú elcki segja bændum
hver vaxtakjör landbúnaðarins
verði, þegar Fi'amsókn er komin
að völduin. Ef hann hefir þá trú
að geta lækkað vextina ofan i t.
d. 2 Ys %, getur hann unað því að
bændur „biði þess að vextir
lækki". En ef hann býst ekki við
að vextirnir lækki, eða þú að-
eins að sárlitlum mun, hlýtur
honum að vera framkvæmda-
leysið áhyggjuefni. Hann kemst
því ekki hjá að svara þeirri
spurningu:
Uvcr vcrða lánskjör landbún-
aðarins cf Framsókn kcmst i
meirihluta?
Ef gefin er út ávísun, sem ekki
er innstæða fyrir, er það svilc-
samlegt athæfi. Ef hampað er
kröfum, sem óframkvæmanlegar
eru, til þess að afla kjörfylgis,
er það svikinn pólitískur gjald-
eyrir. Tryggvi Þórhallsson rit-
stjóri græddi ekkert þótt eg
„krefðist" þess að hann væri
eins rikur og Lord Northeliffe
var. Jón Jónsson á Hóliværiengu
bættari, þótt eg „krefðist" þess,
að hann væri eins ríkur og
„gósseigandinn“ í Laufási. Is-
lenskir hændur verða jafn fátæk-
ir, þótt „krafist“ sé að þeir búi
við sönui vaxtakjör og stéttar-
bræður þeirra í Noregi. Allar
þessar „kröfur“ falla um sig
sjálfar, ef ekki er jafnframt
bent á úrlausnina til fullnæging-
ar þeiin.
Timinn gefur út ávísanir.
Hvar er innstæðan?
Á. J.
íslensk uppgötvun.
Lúðvik Jónsson búfræðingur,
hefir sótt uin einkaleyfi hjer á
landi fyrir nýju hjólskerakerfi,
sem hann hefir smíðað.
Kvöldvökurnar.
Það hefir löngum verið talið
þjóðareinkenni íslendinga, að
þeir væru bókhneigðir og nám-
fúsir. Saga þjóðarinnar tekur af
manni ómakið, að færa rök fyrir
þessu. Jafnvel á diminustu svart-
nætlistímabiluin þjóðarinnar má
alstaðar sjá andlega krafta vera
að reyna að brjóta af sjer fjötr-
ana, og verða skapandi. Þess
vegna hefir hér altaf lifað þjóð-
leg, haldgóð alþýðumentun,
jafnvel þótt lærðu mennirnir
lifðu og hrærðust í latínunni
einni saman. Eitt dærni vil eg
nefna, sem sýnir hversu nám-
fýsin er þjóðinni í brjóst lagin,
hversu mikla þörf þjóðin finnus
hjá sér til að lifa andlegu lífi,
samhliða dægurstritinu, og tíð-
ast erfiðri lífsbaráttu. Þetta
dæmi eru „kvöldvökurnar".
f menningarsögu þjóðanna eru
tíðast rakin eingöngu afskifti
hins opinbera af mentamáilun-
um, rakin saga skólanna o. s.
frv. En þeir, sem rita menning-
arsögu islensku þjóðarinnar
verða enda að heygja sig dýpra
en Þorsteinn Vatnsdælagoði, þá
er hann gekk undir jarðarmen-
ið fyrir Jökul bróður sinn, ef
þeir eiga að komast fyrir dýpstu
rætur íslenskrar menningar, en
þær liggja, eða hafa legið, inn í
þröngum sveitabaðstofum, jafnt
fram til dala, sem við sjávarsíð-
una. Menningarsaga þjóðar olck-
ar er ekki hálfsögð ef hún ekki:
skygnist inn á baðslofupallinn
íslenska, þar sem bæði er lcembí
og spunnið, teglt og táið, em
haldbesti þátturinn í þessari bað-
stofumenningu var þó lcstur og
yðkun þjóðlegra lræða. Sá sem
sat við lýsislampann, og las hátt
alla kvöldvökuna, eða kvað rím-
ur, skaraði ósjálfrátt svo dug-
lega eldi að arni alþýðumentun-
arinnar, að hún býr að því enn.
í þessum skála hefir margui
og tekið við kaupstaðabörnum
að vorinu, strax er þau fara úr
skólum, og siðan höfð undir eft-
irliti uppeldisvanra manna og
kvenna, uns haustar og skólar
hefjast á ný. Mætti i bili nota
unglingaskóla fjórðunganna sera
tómir standa að sumarlagi, í
þessu augnamiði. Þetta er eink-
av viturleg hugmynd.
En það er annað sem endur-
bótár þarf, að minsta kosti ékki
siðar en liarnaheimilin verða
reist, og helst fyr; en þetta eru
skólarnir í kaupstöðunum. Fáar
stofnanir eru fjær þvi að ná til-
gangi sínum, en þessir svonefndu
barnaskólar og ber þar margt
til. Þeir standa of stutt, kenslu-
lcraftar eru alt of litlir, barna-
kennarar alt of mentunarsnauð-
ir, og loks eru skólarnir með
rammvitlausu sniði.
Skólarnir i kaupstöðunum
eiga blátt áfram að vera æsku-
lieimili barnanna, og koma
þannig í stað götunnar og fjör-
unnar, heimili, þar sem þau
dvelji flestum stundum undir
eftirliti, og iai máltiðir sinar
sameiginlega. Þeir eiga ekki
lengur að vera með þessu liálf-
akadeiniska sniði, sem hingað
til hefir verið mein þeirra, þar
sem mest áherslan er lögð á að
troða i börnin einhverjum bók-
legum vísdómi, sem er algerJega
Þau hafa engin tök á að sjá börn-
um sínum fyrir skemtilegri að-
búð heimafyrir, því kumbaldi
þurrabúðarmannsins er venju-
lega óvistlegur og þröngur, og
þar er fátt inni sem gleður og
örvar barnsaugað; þau kunna
sjálf fátt af kurteisum siðum til
að miðla börnunum, og móðirin
tapar af þeim hendinni áður en
þau eru komin nokkuð á legg,
þau lenda úti í krakkasollinum;
enginn vakir yfir hátterni þeirra
né ver þau fyrir skaðleguin á-
hrifum og illum félagsskap. Og
þannig er móttökuhæfileiki
þeirra fyrir göfgandi námi oft
jiegar spiltur orðinn er þau koma
i skólana, eða gáfur þeirra
sljóvgaðar af heimskandi félags-
skap og ófögrum leikuni, þjarki
og illri aðbúð.
Eg get ekki neitað því, að mig
l'urðaði dálítið á að kynnast
sliku ástandi einmitt á Aust-
fjörðum. Eg mintist þess neíni-
lega að einhverjar austfirskar
konur höfðu látið i ljósi van-
þóknun sína i Morgunblaðinu í
fyrrasumar, er jeg gát þess í
greinarkorni, að uppi væru er-
lendis stefnur, m. a. i uppeldis-
inálum, er miðuðu einmitt í þú
átt að ráða bót á samskonar
vandræðum og hér um ræðir, og
ráða mundu aldahvörfum. Þegar
eg las hið margumraídda þaklc-
nrávarp austfirskra kvcnna til
Guðrúnar Lárusdóttur, þá hafði
cg náttúrlega enga ástæðu til að
halda, að hér væri um að ræða
alvörulaust hjal einhverra létt-
úðugra kvenna, heldur fór eg að
halda að barnauppeldi væri í
slíku hiinnalagi á Austfjörðum,
að þangað gæti allur heimurinn
leitað sér fyrirmynd.
Nú kemst jeg sem sagt að raun
uin hið gagnstæða. Allir hugs-
andi menn og alvarlegar konur
hér austanlands tala um hætt-
una, sem felist í hinu bágborna
uppeldi barnanna á fjörðunum
og útmála með dapurlegustu lit-
um ástandið eins og það er.
Seinast tók austfirska presta-
stefnan, sem haldin var í Valla-
nesi um síðustu helgi, mál þetta
til alvarlegrar ihugunar, já,
meira að segja: þetta barnaupp-
eldismál var að sögn, eitt hið al-
varlegasta og vandasamasta úr-
lausnarefni, sem fyrir fundinum
lá, enda tókst ekki að leysa það,
eftir því sem eg hefi frétt.
Barnaheimilin eru nú, að þvi
mér sögðu klerkar, þær þjóð-
heillastofnanir, sem heitast bæri
að óska, ef nokkur von væri um
viturlegar undirtektir á æðri
stöðum. Hugsa menn sér stofn-
anir þessar grundaðar til sveita,
og sé þar hafður búrekstur á
kostnað ríkis eða einstaklinga,