Vörður - 23.10.1926, Blaðsíða 3

V Ö R Ð U R
3
íeskumaðurinn drukldð í sig
íyrsta manndómsneistann, og
siðan jafnvel orðið þjóðskör-
ungur. Þau verða þessvegna al-
<Irei mæld eða vegin, þau menn-
i ngaráhrif^ sem þjóðin hefir orð-
ið ivrir einmitt á kvöldvökun-
um sinum, þegar skammdegis-
nóttin grúfði yfir öllu.
En hér, sem víðar, hefir orðið
byiting i islensku þjóðlifi. Skól-
arnir hafa opnað fjöldanum leið
t'd menta, svo heimafengni hagg-
inn er nú ekki álitinn eins mik-
Llsvirði. Breyttir þjóðarhættir á
mörgum sviðum hafa dregið úr
helgi heimilisvébandanna, svo
heimilin eru nú síður að verða
riki út af fyrir sig. Þó að menn-
ingunni hafi ekki enn þá tekist
að fosa okkur við Iöngu skamm-
degiskvöldin, hefir henni þó
tekist að ncma burtu „kvöldvök-
ttrnar" þ. e., þann góða og gamla
sið, að lesa upphátt á kvöldin.
Þótt því sé reyndar ekki með öllu
hætt mun þó ekki líða á löngu
áður menn þekkja ekki aðra
merkingu i orðinu „kvöldvaka“
era aðeins vetrarkvöld.
Ekki er mér fyllilega Ijóst til
hvers menn almennt verja nú
hinum löngu vetrarkvöldum. 1
sveitunuin mun það líðast orðið,
að hver les íyrir sig, þeir sem
ekki eru við vinnu, svo yfir öllu
hvilir eitthvert ömurlegt stein-
hljóð, þótt þarna eigi ekki all-
ir óskilið mál. í kaupstöðunum
mun það vera spil, dans og götu-
feröir, sem allmargir una við,
ef ckki kalla nauðsynleg störf.
Þótt alt þetta sé saklaust ef i hóf
er stilt, verður þvi ekki talið það
tif gildis, að það sé þroskandi.
Hitt mun frekar, að því fylgi
htis óregla, næturvökur o. fl„
sein veikir lífsþróttinn og bind-
ttr hitgatm meir við ýmsa fánýta
hluti en æskilegl væri.
Eg sakna kvöldvakanna úr is-
lensku þjóðlifi, og cr auk þess
viss um, að þar er ófylt skarð,
einskisvirður, að minsta kosti i
þeirri mynd, sem hann er tiðk-
aður nú.
Að visu mundi það síst þykja
sitja á þeim, sem þetta ritar, að
háfa á inóti því, að börnum sje
kent að lesa, en liitt vona jeg að
engirin lái mjer, þótt mjer finn-
ist margt nauðsynlegra, og ekk-
ert vafamál er það, að innan
fárra áratuga verða aðrir hugs-
anamiðlar komnir í notkun,
fullkomnari cn hókin. Landa-
fræði, náttúrufræði, reikning og
málfræði á að leggja niður i
barnaskólum í þeirri mynd, sem
þessar greinar eru nú kendar,
<>g í sögu á ekki'að kenna ann-
að en það, sent skilning veitir
á snillingum andans. Enginn
verður vitrari þjóðfjelagsborg-
ari þótt hann viti, að einhver
flekkur á landabrjefi heitir
Holland og einhver svartur dep-
dt Amsterdam í Hollandi. Slík
kensla er hysmi og húmbúgg,
úvcruleg og á tnóti lieilbrigðri
akynsemi. Hinsvegar gæti verið
gott að segja börnunum ferða-
sögur eða kenna þeim að lesa
lJ®r; en það niættu þá ekki vera
,,(bna skemtilegar ferðasögur. Á
^umrin eiga börnin sem sagt að
* uva í sveitina, og þar á að kenna
Þeim að þekkja sýsluna, sem
þau eru uppalin i, því það er
n‘>! æfistarf í landafræði fyrir
sem jafnvel ekki aukin skóla-
mentun megnar að fylla. Og nú
er spurningin: Er eltki unt að
fvlla þetta skarð á einhvernhátt?
Tíðarandinn er máttugur, og því
erfitt að berjast á móti honum,
en þó hygg eg, að í sveitunuin
væri auðvelt að taka upp aftur
hinn gamla sið t. d. ef ung-
mennafélögin beittu áhrifum sin-
um á heimilin í þá átt, en í kaup-
stöðunum er það erfiðara, og
væri þess þó enn meiri þörf þar.
Þar býr fjöldinn af verkalýð
landsins, en eitt af lífsskilyrðum
hans, til þess að vera köllun
sinni vaxinn, er heilbrigð ment-
un.
1 flestum eða öllum hæjum og
kauptúnum num vera eitthvert
samkomuhús. Eg hef hugsað
mér, að koma mætti því svo fyr-
ir, að á þessum samkomustað
yrði, þótt ekki væri nema eitt
kvöld í viku, Iesnir kaflar lir
úrvalsbókmentum, innlendum
eða útlendum, eftir því sem skil-
juði leyfðu, þar sein öllum væri
frjálst að htust á. Eg trúi ekki
öðru, en þeir, sem vel væru falln-
ir til að lesa upp, gerðu það fús-
lega, og því siður trúi eg því, að
fólk myndi ekki sækja slíkar
„kvöldvökur“. Þarna þyrfti að
vera bæði bjart og hlýtt, og ekk-
ert spilti það fyrir þótt menn
kæmu þarna með handavinnu
sína. Gott væri líka ef þarna
væri fluttir fræðandi fyrirlestr-
ar, eða sagðar sögur, lesin upp
kvæði o. s. frv. lil tilbreytingar.
Þarna þyrfti að vera hljóðfæri
svo hægt væri að „taka lagið“ sér
til hressingar. Eg er viss um að
þótt slikar „kvöldvökur“ væru
ekki nema einu sinni í viku yrði
að þeim mikill menningarauki,
ef rjett væri af stað farið, og vel
valið. Það myndi lcenna unga
fólkinu að bera virðingu fyrir
andlegum verðmætum, vikkaði
sjóndeildarhringinn og skapaði
miklu viðtækari félagsanda held-
hvern meðalmann að kynnast
vel sýslunni, sem hann er upp-
alinn i. Um dönsku eyjarnar
varðar islensk börn ekki nokk-
urn skapaðan hlut. Nógur tím-
inn að kynnast þeim, ef ein-
hvers leið skyldi liggja þangað.
1 sveitinni munu börnin læra af
sjálfu sjer, að unigangast þau
dýr sem til eru hjer á landi, en
um önnur dýr varðar þau lítið,
þar læra þau einnig að þekkja
íslenskar jurtir, og síðan skyldi
gefa þeim munnleglax’ sltýring-
ar á helstu náttúrufyrirbrigð-
uin. í reikningi er ekki almenn-
ingi nauðsynlegt að kunna meir
en litlu margföldunartöfluna.
Þeir sem ætla sjer að verða
verslunarmenn, verkfræðingar
eða stjörnufræðingar hafa næg-
an tíma til að læra hærri stærð-
fræði þegar þar að kemur. Alt
sem málfræði snertir á að lög-
hanna í alniennum barnaskól-
um, en það á að kenna börnun-
um að lesa bækur, sein vit er í
og vekja sálir þeirra til hrifn-
ingar af snilldinni í verkum
meistáranna, kenna þeim að
lesa íslendingasögurnar og opna
augu þeirra fyrir snildinni í is-
lcnskum bókmentum og allri
snild yfirleitt, livar sem hún
birtist. Er grátleg skömm til
þess að vita, hvernig ypsilona-
staglið, sem er meginatriði allr-
ur en dansinn megnar að gera.
Þarna beinast hugirnir allir i
eina átt, þarna eru allir andlegir
samferðamenn og nálægjast
hver. annan. Eg hefi átt kost á
að njóta „kvöldvakana" i svip-
uðum stýl. Það var í Eiðaskóla.
Þar var eitt kvöld í viku notað til
slíks. Þegar önnum dagsins var
lokið, söfnuðust allir i „salinn“
bæði starfsfólk og skólafólk, og
hlýddu þar alla kvöldvökuna á
kafla úr einhverjum úrvalsbók-
mentum. Þar sátu konur með
handavinnu sina og állir hlýddu
á með athygli, fór svo stundum
að timinn þótti of stuttur. Mér
er enn í minni kyngikrafturinn
í „Macbeth“ og orðsnildin í
„Manfreð". Þá spilti ekki fyrir
þegar Heimskringa Snorra var
opnuð.
Þetta vil eg láta reyna í kaup-
stöðunum, svo dansinn verði
ekki einn um hituna, að menta
fólkið. Það er aldrei of mikið
gjört fyrir alþýðumentunina. Ef
alþýðan er mentunarsnauð, og
hugsjónalaus er þjóðin tx „vegi
til grafar“, en sú þjóð, sem á
heilbrigða og mentaða alþýðu
má örugg treysta því, að henn-
ar allra fjærstu draumar rtetast.
1. október 1926.
Hannes J. Magnússon.
Á tæpu vaði.
Svar til síra Ludvigs Knudsens.
í 38. tbl. Varðar hefir sira L.
Knudsen á Breiðabólstað, knxið-
ur af andanum, sent mjer „tón-
inn, og leitast þar við af bróð-
urlegu innræti að gcra mig að
ósannindamanni og trúníðing.
Tilefni þessarar bróðurkveðju
hans er greinarstúfur, sem jeg
i vor skrifaði í Timann og
nefndi: Nýja lcverið. Grein þessi
ar íslenskukenslu i barnaskól-
um, hefur siðspilt þjóðinni og
vakið hatur saklausra barna á
hinu dýrasta menningarverð-
mæti voru, nefnilega islenskri
tungu. Y-ið er glæpsamlegur
bókstafur, og það mætti eins vel
kenna börnum gripdeildir, eins
og það, hvar slík fígúra skuli
standa í rituðu máli.
Það sem mestu varðar er að
gera börnin fær til að njóta
tignar og fegurðar hversdags-
lífsins, að- finna i öllum hlutum
hina guðlegu eðlisþáttu; það á
að kenna þeirn að anda að sjer
gleði lífsins í öllu og alstaðar.
Svo að jeg tali áþreifanlegar, þá
á í fyrsta lagi að kenna börnun-
um að vinna, kenna þeim sem
flestar tegundir hversdagslegra
starfsgreina, sem tíðkaðar eru
á íslandi, til sjávar og sveita,
og innprenta þeim framar öðru
þann höfuðsannleik, að í starf-
inu er falin hin æðsta fullkomn-
un mannsins og hin dýpsta
gleði. Jöfnunt höndum á að
kenna þeiin að leika sjer, og
stilla svo til, að starf og leikur
geti sem hest í faðma fallist, en
slíkt er grundvöllur allrar list-
rænu og höfuðskilgreining allrar
listar er einmitt þessi guðdóm-
legi samruni starfs og leiks.
Það á að kenna börnunum að
synda, glíma og dansa, og ekki
átti ekki að vera nein frjetta-
grein, eins og síra Ludvig hygg-
ur, heldur átti hún að koma út
áður Synodus kæmi saman í
vor, og verða hvatning til pfesta-
stefnunnar og biskups að taka
kvermálið til athugunar. Það
dróst þó að greinin yrði birt í
blaðinu þar til mánuði síðar en
til var ætlast, og varð því aðal-
tilgangi minum ckki náð.
Til þess að sýna að talsverð-
ur almennur áhugi væri fyrir
því, að sainin yrði ný kenslu-
bók í kristnum fræðum, varð
jeg að skýra frá því, sem mjer
var kunnugt um að gerst hafði
í því máli. Þess vegna sagði jeg
frá Blönduósfundinum.
I.
Á milli linanna má lesa að
það seni knúð hefur sira Lud-
vig fram 4 ritvöllinn er þó ekki
fyrst og fremst ást hans á sann-
leikanum eða umhyggja hans
fyrir því að rjett sje skýrt frá,
þótt hann láti það í veðri vaka,
heldur miklu fremur það, að
honum finst það ekki koma
nægilega i ljós í grein minni
hve stórt „númer“ hann hafi
verið á Blönduósfundinum. Hon-
um hefur sjáanlega stígið það
til höfuðs, að hann er þarna
„framsögumaður meiri hlutans“
og aðalhöfundur hinnar miklu
tillögu hans. Þykir honum þeirri
tillögu ekki nægiíegur sórni
sýndur En eins og hann segir
sjálfur: „Hverjum þykir sinn
fugl fagur“, og getur hann þá
tæpast lineykslast tx því þó mjer
þætti tillaga okkar Kristjáns á
Brúsastöðum betri. Tillögu síra
Ludvigs hafði jeg ekki við hend-
ina og hún var svo löng, að jeg
bjóst tæpast við að geta komið
henni að í blaðagrein. Auk þess
þóttist jeg inuna að aðalefníð
hefði verið hið sama og komi
fram í tillögu okkar Kristjáns,
það að fá nýja kenslubók í
má telja harn fermingarhæft,
sem ekki kann að synda, glima
og dansa, en þyki glímur ekki
henta telpuni, má kenna þeim
einhvern annan leik jafn-fagr-
an. Mikla áherslu skal ieggja á
söngment, skulu börn jafnan
heyra hljóðfieraslátt og eyrum
þeirra lokið upp fyrir meistara-
verkum á sviði tónanna; skulu
allir hvattir til söngs. Fylla
skyldi allar skólastofnanir eftir-
líkingum á verkum myndsnill-
inganna; þær kosta 50 aura
stykkið. Enn á að kosta kapps
um að kenna börnunum að tala
skírt mál og felt, segja frá skil-
merkilega, og gefa glöggar lýs-
ingar, koma djarflega fram og
þó kurteislega, og venja þau
snemma við alla þá mannasiði
er prýða siðmentað fólk. Ekk-
erl skyldi forðasl eins og að
lesa siðferðisprjedikanir yfir
börnum, því fátt er til verra eit-
ur; ódæl börn eru síst verp i
guðs augurn en góð börn, þau
eru aðeins viðfangsefni fyrir
belri uppeldisfræðinga. Manns-
sálin er að náttúrufari kristin
og mannkynið yfirleitt sist lak-
ara en postular þess. Vandlæt-
ara (móralista) og þá sem
hneylcslast á „syndum annara"
skyldi flytja út i eyðisker, þvi
þeir hafa sagt sig úr lögum við
Krist, og munu fara til Helvítis.
kristnum fræðum. Frá þessu
getur sira Ludvig tæpast hlaup-
ið, þó hann ef til vill hafi nú
sjeð sig um hönd og vilji ekki
kannast við sitt eigið fóstur.
Þó er annað atriði, sem gert
hefur þessum kollega órótt og
knúð hann til ritstarfa, en það
er það, að hann lítur svo á, sem
jeg í grein minni telji hann i
flokki frjálslyndra trúbræðra.
En þetta er algerðnr misskiln-
ingur hjá sira Ludvig, sem
sennilega stafar af fljótfærni
hans. Ótti gripur liann, að bysk-
UP °g yfirmenn kirkjunnar
muni af grein minni geta álykt-
að, að á honum sje annað mark
en er og muni hann ef til vill
verða dreginn i skakkan dilk
og lenda í hóp hafranna í stað
sauðanna, þar sem hann vill
eiga heima.
II.
Sira Ludvig vill auðvitað ekki
láta það koina fram, að þetta
hafi kniið hann til að rita bróð-
urkveðjuna, heldur hitt, að hann
getur ekki þolað ómótmælt, að
hallað sje rjettu máli, sem hann
telur að jeg haíi gert í grein
ininni í „Tímanum". Látum svo
vera.
Þá er að athuga „leiðrjeting-
ar“ hans. Síra Ludvig finst efn-
ismunur tillagnanna mikill, en
hversvegna kemur hann þá ekki
með tillögu sina, svo hver og
einn geti dæmt um efnismun
þeirra. Jeg hef nú fengið tillögu
meirihlutans frá prófasti og með
besta vilja get jeg enn ekki sjeð
hinn inikla efnismun.
Sír Ludvig segir, að heill
dagur hafi farið í að ræða til-
lögurnar, en það er ekki rjett,
eiris og fundarmenn hljóta að
muna. Umræðurnar snerust að-
t
allega um stefnumun þann, sero
er innan kirkjunnar i trúmál-
um, sem stundum er ranglega
kendur vi.ð gamla og nýja guð-
Það xeðsta sem ríkið getur af
hendi int í sálusorgun, er ekki
að launa prest í hverri sveit til
að prjedika einhvern kjaftavað-
al um siðferði, heldur að stilla
svo til að hið náttúrlega- góð-
lyndi mannsins fái að njóta sin.
Jeg skil hjer eyðu eftir handa
hverjum þeim lesara, sem hefir
nægilega heilbrigða skynsemi og
óbrjálað hjartalag, til að skilja
hver blessun mundi leiða al'
slilcu sameiginlegu uppeldi
lýðsins, þar sem menn væru á
þroskaárum vandir á að sam-
einast um þessa huggun lifand-
ans, hið himneska verðmæti
hversdagsleikans, í stað þess
sem nú er, að börnin gangi sjálf-
ala í fjörunni og venjist ú að
bölva fyr en þau læra að tala,
og talci upp alla ósiði sem
stjórnleysið, uppeldisleysið og
menningarleysið getur framast
boðið, vegna þess að rikið, hið
opinbera, hefir brugðist sinni
æðstu skyldu: að halda vörð
um hina æðri krafta einstak-
lingsins, og leyfa hinu náttúr-
lega góðlyndi mannsins að njóta
sin. (Meira).
Halldór Kiljan Laxness.