Vörður - 06.11.1926, Blaðsíða 2

2
V O R Ð U R
sóknar fyrir framkomu þeirra í
riti og ræðu — én að öðru leyti
hafa þau engar tilhneigingar
sýnt, til þess að óvirða þing-
menn eða atkvæðamenn flokks-
ins.
Vörður vill nú gera litla'til-
raun til þess að opna augu ritstj.
Tímans fyrir því, hve furðuleg
ósvífni er fólgin í öllum þvætt-
ingi blaðs hans um að t. d. bann-
lagabrot sjeu hvergi framin
nema innan íhaldsflokksins.
Vjer viljum spyrja Tr. Þ. hvort
hann geti lagt hönd á hjartað og
lýst yfir því í fullri einlægni, að
honum sje með öllu grunlaust
um, að Framsókn eigi ákafa
fylgismenn meðal brennivíns-
lækna? Og hvort AÚIl ritstj. Tím-
nns þvertaka fyrir það, að sum-
ir af áhrifamönnum flokksins,
þingmönnum hans o. s. frv. hafi
margbrotið bannlögin?
Einhverjir afdalamenn kunna
að leggja trúnað á þær sakar-
giftir Tímans, að siðleysi og
lögbrot eigi „nálega öldungis
undantekningarlaust" heima í í-
haldsflokknum. En þeir hinir
söinu hjóta að gera ráð fyrir því,
að Tr. Þ. sje nákunnugt ástand-
ið í herbúðum Framsóknar, að
hann viti að meðal valda- og á-
hrifamanna flokksins sje alt sem
ákjósanlegast í þessum efnum.
En nú er eftir að vita hvern-
ig Tr. Þ. svarar ofangreindum
spurningum.
Og Vörður þykist eiga rjett á
því, sem blað Miðstjórnar I-
haldsflokkksins, að krefjast
þess, að Tr. Þ. svari enn tveim
spurningum, er Iúta að árás
lians á ílokkinn í síðasta blaði
Tímans:
1. Hvaða dæmi þess getur
haiin nefnt, að íhaldsflokkurinn
hafi beitt sjer fyrir því af póli-
I.
í upphafi nitjándu aldar reis I
öílug þjóðernishreyfing um !
alla álfuna og barst hún einnig
hingað til lands, er stundir liðu. :
Hjer hitti hún fyrir frjóvan jarð- I
veg, enda vaknaði þjóðin snögg- |
lega til miklu skýrari meðvit-
undar um fortíð sína og þjóð-
rjettindi, en hún hafði áður haft,
endurreisti bókmentir sinar,
hreinsaði ritmálið og háði um
leið langa og erfiða baráttu fyrir
pólitísku sjálfstæði. í skjóli
hinnar þjóðlegu hreyfingar
blómgaðist hjer, sem annar-
staðar, margvislegur gróður í
þjóðlífinu, og þó að sumt af þeim
gróðri væri fremur fánýtt, þá var
hitt þó miklu fleira, sem borið
hefir ríkulegan ávöxt. Jarða-
bætur og húsabætur, aukið
hreinlæti, betri hirðing búfjár,
sivaxandi áhugi á mentun æsku-
lýðsins o. s. frv. — alt þetta og
margt annað ber ólygið vitni um
eindregin vilja íslensku þjóðar-
innar til þess að losna úr álaga-
ham liðinna alda. Og þó að þvi
verði að vísu aldrei neitað, að
vjer komumst skammt áleiðis á
flestum sviðum á nítjándu öld
og að niörg viðleitni varð að
engu, þá er hitt þó víst, að þá
vaknaði þjóðin til framsóknar
tiskum ástæðum að vægar væri
tekið á afbrotamönnum, en lög
standa til?
2. Hverjir eru þeir afbrota-
menn meðal fjesýslumanna og
embættismanna, sem lagt hafi
fje í sjóð íhaldsflokksins, og
heimtað yfirhylming og sjer-
rjettindi að launum?
Ef ritstjóri Tímans telur sjálf-
ur blað sitt til heiðarlegra og
alvarlegra blaða, sem beri ekki
aðrar sakir á andstæðingana, en
þau geti staðið við og fært rök
að, — þá gefi hann góð og gild
svör við þessum spurningum.
Krlngum land
á Skallagrími.
Eftir Bjarna Sæmundsson.
Jeg varð fljótt heima um borð,
og var þegar hjer er lcomið sög-
j unni, búinn að kanna liðið, þ.
| e.: sjá flesta eða alla af skips-
höfninni, og voru þeir flestir
gamlir kunningjar, sem mjer
þótti vænt um að sjá aftur, en
nokkurir voru horfnir og nýir
menn komnir í þeirra stað. Má
þar fyrst nefna „næst-kom-
manderandi“, Sigurð stýrimann
(Sigga á Bakka, sem hann hjet
oftast um borð), gamlan far-
mann, sem víða hefir farið í
spönskum löndum, og verið skip-
stjóri á „Huginn“, amerísku
skonortunni, sem Kveldúlfur
liafði í förum um eitt skeið. Á
einni af þeim ferðum hafði hann
gamlan kollega minn, Þorleif
háyfirkennara, eins og jeg kall-
aði hann í gamni, fyrir farþega,
og dáðist hann mjög að karl- og
sjómensku sagnfræðingsins —
og tók til starfa með nýrri og
sterkri trú á framtíðinni.
Því er ekki að kynja, þótt Is-
lendingar telji nítjándu öldina
mikla viðreisnaröld. Öld eftir
öld hafði þjóðlíf þeirra verið
eins og lygn og grunnur stöðu-
pollur. Þar voru engir straumar,
þar gat aldrei brimað, þar sást
tæpast nolckru sinni bárubrot.
Að vísu höfðu verið gerðar
snarpar tilraunir á 18. öld til þess
að bæta kjör íslendinga og hefja
þá á hærra menningarstig, en
þær tilraunir misheppnuðust
flestar eða allar, og um aldamót-
in 1800 var þjóðin fátækari,
kjarkminni og vonlausari en
nokkru sinni áður, enda hafði
hún mjög týnt tölunni á át-
jándu öld. Þá leit jafnvel út fyr-
I ir að íslenskar bókmentir mundu
kulna út með öllu, — að minsta
kosti þótti Rask ekki annað
sýnna um þær mundir sem hann
stofnaði Bókmentafjelagið. En
hjer fór betur en á horfðist.
Taflið snerist að vissu leyti. Og
fjölgun landslýðsins, gróandinn
í þjóðlífinu, en þó einkum sá
sigur, sem vjer unnum í sjálf-
stæðisbaráttunni 1874, hafa vald-
ið því, að flestir íslendingar
munu telja nítjándu öldina ein-
hverja hina mestu og bestu öld í
(enda er hann Vestfirðingur),
og sagði hann til marks um það
þessa skipara-sögu: Eitt sinn
höfðu þeir velkst lengi í spánska
sjónum, sem er mesti illviðra-
rass, eins og allir vita, og skip-
verjar verið búnir að fá nóg af
volkinu; en þá hefði yfirkennar-
inn gengið fram með botjel fult
af Bretaveig, boðið þeim að súpa
á og spurt, hvort þeir vissu þess
nokkurt dæmi úr sögunni, að ís-
lenskur yfirkennari hefði orðið
til í spánska sjónum; þeir kváðu
nei við og varð hughægra, en
veðrinu slotaði. — Annars var
Sigurður „jolly good fellow",
eins og Englendingar segja, og
sagði mjer margar skemtilegar
sögur af ferðum sínum, þegar
jeg var hjá honum á 12. tíman-
um á kveldin upp í stýrishúsi, en
skipstjórinn var niðri að lesa
Morgunblaðið mánaðargamalt.
Okkar fyrv. 1. stýrimaður,
Schram, var nú æðsta ráð á
„Tryggva gamla“ og hafði haft
með sjer Jónas, þann sem var á
„Dönu", Július og fleiri góða
menn, en því betur var það, eins
og Jóhann fyrv. lifrar- og lestar-
meistari, sem nú var líka farinn
— sökum lasleika — sagði, þeg-
ar hann eitt sinn skýrði mjer frá
þessum miklu mannabreyting-
um á „Skallagrími“, og jeg var
að harma það: „Það gerir ekk-
ert til, Guðmundur fær a]t af nóg
af góðum mönnum". Guðmund-
ur 2. stýrimaður A'ar nú lieldur
ekki með, var lasinn, svo að
„Manni“ (Sigurmann), fyrver-
andi Grindavíkur vermaður, ný-
bakaður kandidat í stýrimanna-
fræði (cand. nav.), varð að gegna
störfum hans. Guðmundur loft-
skeytamaður var líka horfinn —
líklega „varpað út“ i geyminn af
hinni aflmiklu sendisíöð ,SkalIa-
sögu sinni.
Að vísu má styðja þá skoðun
með ýmsum gildum rökum, svo
sem nú var á minst. En þó hygg
jeg, að oss hafi skjátlað talsvert
í þessu efni. Að mörgu leyti varð
nítjánda öldin íslendingum ein
hin erfiðasta öld, sem yfir land-
ið hefir gengið. Ef til vill liöf-
um vjer aldrei haft þyngri
straum í fangið en þá, encla hef-
ir cngin öld flutt oss lcngra úr
samleið við aðrar þjóðir.
Tvent er það, sem einkum ein-
kennir sögu Evrópuþjóða á nít-
jándu öld: þjóðernishreyfing-
arnar og hinar hugvitssömu,
þrautseigu og sigursælu tilraunir
til þess að ná valdi yfir náttúru-
öflunum. Þjóðirnar tóku nýja
og tröllsterka krafta í þjónustu
sína: skip gengu á móti straumi
og vindi, eimreiðir brunuðu
fram og aftur um löndin, talsím-
ar og ritsímar tengdu saman
f jarlægar þjóðir, vjelaiðnaður óx
risavexti o. s. frv., svo að heita
mátti, að allt væri á ferð og flugi
um heim allan, svo vítt sem
menning Evrópuþjóða náði.
Löndin tóku geysilegum fram-
förum, en þjóðirnar urðu miklu
stórsýnni, djarfari og orkumeiri
en nokkru sinni áður. Að vísu
má segja, að styrjöldin mikla
hafi greypilega sýnt og sannað,
að vitsmunir og siðferðisþroski
manna hafi ekki vaxið að sama
skapi sem vald þeirra yfir nátt-
úrunni, og því ber nú margur
kvíðboga fyrir, að mennirnir
gríms*. Er hann nú sennilega yf-
ir-loftskeytamaður á Mars —
ekki togaranum — eða hver veit
hvar — og má því hvenær sem
vera skal, búast við slceytT frá
honum, eða honum sjálfum „út-
vörpuðum“ til balca, og verður
ferðasaga hans sennilega ekki
síður spennandi en þessi.
Einar hjálparkoltkur var nú
farinn og annar kominn í hans
stað, en Hitarius hafði „heldig-
vís“ ekki yfirgefið kjötkatla
skipsins og ekki rýrnaði hann í
áliti mínu þegar jeg heyrði, að
hann hefði verið með öllum Suð-
ur-Ameríku ströndum, alt suð-
ur til Buenos Aires, og steikti
þar Pampas-naut.
Svo voru ýmsir nýir liásetar
komnir, þar á meðal mjög efni-
legur ungur maður frá Keflavík
á Rauðasandi, Ástráður að
nafni. Hann var sagður mjög
fimur bjargamaður, en hrapaði
til bana í Látrabjargi, skömmu
eftir að hann kom heirn til sín
úr þessari ferð. Má vel skilja,
að skipverjum yrði mikil eftir-
sjá i lionum.
Annars voru flestir þarna enn,
og má þar fremstan telja aldurs-
formanninn og flatningsmeistar-
ann Gísla „gamla“, og Ólaf báts-
mann, foringja dekkmannanna,
þann raddsnjalla mann, sem
aldrei misskilst, þegar liann seg-
ir fyrir verkum. Sveinbjörn,
sem natnastur var allra við að
safna handa mjer kvikindum.
Pál frænda, sem aldrei kvað
verða bilt við, Franz, búmann-
inn mikla, sem aldrei hefir svo
annrikt, að hann geti ekki bjarg-
að vænum karfa frá því að fara
í sjóinn. Svo mætti nefna marga
lleiri, en þá yrði jeg aldrei bú-
inn, og væri jeg skáld, mundi
jeg yrkja smcllnar liásetavísur
muni aldrei verða svo viti born-
ir, að þeir kunni að stjórna
náttúruöflunum sjer til gæfu, þó
að þeim hafi unnist vitsmunir
til að beisla þau. En hvað sem
því líður, þá mun þó hinn sig-
ursæli rannsóknarandi nítjándu
aldar jafnan verða talinn eitt hið
furðulegasta og glæsilegasta fyr-
irbrigði í sögu mannkynsins frá
upphafi vega.
Eitt land hvítra manna sat þó
hjá öllum þessum stórtíðindum,
en það land var ísland. Stormar
og straumar hinnar miklu fram-
sóknar fóru svo Iangt frá landi
voru, að við heyrðum aðeins
gnýinn af þeim út hingað. Áð-
ur á tímum höfðum vjer að vísu
verið allra þjóða fátækastir. En
þess er að gæta, að ennþá á 18.
öld var verkleg menning flestra
Evrópuþjóða á fremur lágu
stigi. Að vísu hófst vjelaiðnað-
ur á Englandi á síðari hluta ald-
arinnar, en annarsstaðar var þá
vart um annað að ræða en
handiðnað. Landbúnaður var þá
í mestu niðurníðslu í flestum
eða öllum löndum álfunnar, en
samgöngur allar stirðar og sum-
staðar litlu greiðari en hjer á
íslandi. Það er fyrst á nitjándu
öld, að við 'Slitnum algerlega aft-
ur úr öðrum mentaþjóðum.
Vjer börðum að vísu af veikum
mætti árum í sjó hjer á logn-
pollinum, en komumst vitan-
lega skamt áleiðis. Á meðan
sigldu aðrar þjóðir á undan
okkur og höfðu slíkt hraðbyri,
um allan hópinn, en fyrst jeg
er það ekki, þá eftirlæt jeg það
skipsskáldinu.
Líðandi daginálum voruin við
komnir á Papagrunnið, um 4
sjóinílur út af Eystra Horni og
voru ðrcgnir þar 7 drættir, allir
fremur smáir (slöttungur og
poki), nema einn, sem gaf sjö-
slciftan poka, mestmegnis ufsa;
í hinum var mest þorskur og
stútungur, en enginn smáþyrskl-
ingur, og svo dálítið af ýsu, steiíí-
bít, tindaskötu og öðru „rusli“.
Þarna hafði verið nógur fiskur
fyrir 5 dögum, og fá skip, en nú
voru þar 10—15 togarar út Rvík
og Hafnarfirði. — Kl. 10 úm
kveldið var svæðið eftirlátið hin-
um og „kipt“ austur á „Hvals-
bak“.
Hvalsbak eða Hvalsbaksbanka
nefna fiskimenn vorir nú oft alla
hina miklu þríhyrndu land-
grunnsskák milli Berufjarðaráls
og Reyðarfjarðardjúps, Breið-
dalsgrunið öðru nafni. Hinn eig-
inlegi Hvalbaksbanki, sem
kendur er við skerið Hvalsbak,
er aðeins syðri hlutinn af Breið-
dalsgrunni, þríhyrnan milli
Berufjarðaráls og Litladjúps, en
SA-brekkan á honum niður í út-
hafsdjúpið nefndis Hvalsbaks-
hallinn eða vanalega aðeins
„Hallinn“. Aðrir hlutar Breið-
dalsgrunns liafa önnur . nöfn
(sbr. síður). Breiddin á grunni
þessu frá landi er um 40 sjómíl-
ur (sjá kortið áftan við fiska-
bók inína). Frh.
Dánarfregn.
24, f. m. andaðist að Saxhóli
1 Breiðavíkurhreppi Þórarinn
Þórarinsson hreppstjóri, nær
sjötugur að aldri.
að millibilið milli vor og þeirra
virtist orðið ómælandi. Og sög-
urnar um þau undur og afrek,
. sem gerðust úti í heimi, flutt-
ust hingað eins og ævintýri, sem
fáir eða engir trúðu að gætu
gerst hjer á landi, hvorki í nú-
tíð nje framtíð.
Jeg hygg, að það verði seint
mælt eða vegið, hvcr áhrif þetta
hafði á sltapferli og hugsunar-
hátt þjóðarinnar . Vjer vissum
að vísu, að hjer hafði eitt sinn
bloingast merkileg menning, og
það var í rauninni okkar eina
huggun og hjálpræði hjer í iit-
verinu. En var nokkur von til
þess, að menning nútímans gæti
þrifist hjer? Voru tæki hennar
ekki altof dýr til þess, að vjer
gætum fært oss þau í nyt? Var
hugsanlegt að Island gæti borið
að sínum hluta ritsímasamband
við önnur lönd? Var gerlegt að
koma hjer á slikum sam-
göngubótum sem annarsstaðar?
Var nokkurt útlit fyrir, að Is-
lendingum yxi svo fiskur um
hrygg fyrst um sinn, að þeir
gætu liagnýtt sjer hina tröll-
auknu náttúrukrafta landsins?
Var nokkur vegur til þess, að
landsmenn gætu telcið verslun-
ina í sínar eigin hendur, þrátt
fyrir einangrun landsins? Þess-
ar og aðrar viðlika spurningar
ræddu menn um langt skeið
hjer á landi, og er víst óhætt
að fullyrða, að flestir þeir, sem
þá hugsuðu um landsins gagn
og nauðsynjar, hafi hikað við
Aldamót.
Eftir Árna Pálsson, bókavörð.