Vörður - 06.11.1926, Blaðsíða 3

VÖR'ÐUR
3
A iæpu vaðL
Svar tii sjera L. Knudsens.
Niöur]. V.
Jeg tel nú svaraö í'leslu því í
grein sirá L., seni ,jeg tel svara-
vert, þó get jeg ekki stilt mig
um, að minnast á nokkur atriði
enn.
1) Ilann spyi’ hvar taka eigi efn-
ið í liina nýju trúarjátrtingu
fyrst biblian sje að mínum dómi
-JöngU týnd og IröJlum gefin“.
Til þess að fá þennan fráleita
sk'ihiing út úr orðutn mínum,
leyfir síra Ludvíg sjer að not-
fæi’a s’jer auðsæja pl’entvillu í
greiii minni. Jeg er þar að tala
nm að boðun J'agnaðarerindis
Krists, liróylisl ei'tir því scm
tímar líða og nefni sem dæmi
Korvins postillu og Vídalíns,
seni voru góðar á sinni tíð, en
þykja nú úreltar. Setningin, sem
úr lági hefir færst, hljóðar svo:
„Þetta er bók eins og Korvins-
postilla o. s. frv., en á að vera:
Bók eins og Korvinspostilla er
lörigu týnd og tröllum gefin og
jafnvél meistara Vídalín lcsa nú
fáir sjer til sálubóta. Inn í þessi
orð leggur síra L. þamr vitur-
iega og góðgjárnléga skilning, að
jeg sje að tala um bibliuna, að
hún sji’ löngu týnd og tröllum
géfiri. En jeg hafði nokkni áð-
ur minst á bibiíuna í öðru sam-
bandi. Hver heilvita maður gat
sjeð á sambandinu, að við ritn-
ínguna gat alis eitki verið átt.
Enda ælii bverjum manni að
véra það Ijóst að enginn getur
komist svo bjánaléga að orði um
biblíuna, hvaða sköðun sem
hann annars hefði á gildi henn-
ar. Hjér neyðist maður því til
að hakla, að síra Ludvig hafi
þarna vísvitandi iagst svona
lágt til þess eins að geta svívirt
embættisbróður sinn. Að öðrum
kosti er hjer um ófyrirgefanlega
fljótfærni að ræðá. En hvort
heldur sem er, sæmir það illa
þjóni sannieikans, sem í vand-
læting sinni rífur klæði sín og
stekkur upp til handa og fóta
af því hann telur að í smámun-
um sje hallað rjettu máli. Þarf
hjer ekki orðum að eyða. Að-
ferðin dæmir sig sjálf.
Hinni Jjúflegu og salti krydd-
uðu ræðu síra L. útaf þessu,
beini jeg nú gcgn sjálfum hon-
urn: „Aðeins hugsunarsnauðir
og þroskalausir gasprarar geta
iesið þau (orð hans) án gremju
og fyrirlitningar. Það er ekki
vegsauki fyrir þetta land í aug-
um kristins heims, að slíkt skuli
koma lir penna cins af þjónuin
kirkjunnar“.
2) Síra L. finst það ekkert
Iíklegra, að kverin okkar sjeu
orðin úreitar lcenslubæltur, þó
þau sjeu orðin margratuga ára
gþmul, og bendir á Passíusálm-
ana tii samanburðar, sem enn
éru í giidi þó gainlir sjeu. Þetta
er furðuleg ályktun hjá marini,
sem vill þó víst telja sig ment-
aðan mann. Veit síra L. þó
ekki, að til eru rit sem kölluð
eru sígiidi og innblásin. Þau rit
ætti liann þó að kannast við úr
bibiíunni. Fræða mætti hann
lika um það, að ýmislegt í forn-
bókmentum Grikkja, Rómverja
og ísleridinga er talið sígilt. Ef-
Iaust má telja ýmislegt af and-
legum og veraldlegum kveðskap
vorum, og þar á ineðal passíu-
sálmana til slíkra rita. En hvern-
ig er hægt að bera slíkt saman
við kenslubækur í einhverri á-
kveðinni náinsgrein. Jeg þekki
a. m. k. enga sígilda kenslubók.
Jafn vitur maður og liógvær og
hinna rjettlátu, sem eiga þá hug-
sjón heitasta, að njóta svefns og
matarfriðar. En stundum þurfa
þeir að minnast þess, að sá sem
þykist standa, verður að gæta
þess, að hann ekki falli, einkum
þegar hann klöngrast á jafn tæpu
vaði og greinarhöfundur.
Auðkúlu G. september 1926.
Björn Stefánsson
fþrótt íþróttanna.
Altaf verður sú krafa hávær-
ari, að sund verði gert að skyldu-
námsgrein við’ alla skóla lands-
ins. Menn eru altaf að sjá það
betur og betur, að það er sú lík-
amsiþróttin, sem nauðsynlegust
er frónbúanum til farsældar,
vegna ágæti síns. Þar helst nyt-
semi og hollusta í hendur. Sund-
ið eykur þrifnað landsmanna og
heilsufar, auk þess sem sund-
maðurinn gerir sjer þá höfuð-
skepnu undirgefna, sem erfiðust
er þeim, er fara vota vegi. Sund-
ið er ótvírætt sú ágætasta líkams-
íþrótt, sem enn er fundin. Og er
því sorglegt, ef satt er, að enn
skulu vera heilir hreppar, þar
sem enginn er syndur. — Það er
ástæða til að brýna það alvar-
Iega fyrir öllum svettastjórnum,
hve sundkunnátta er nauðsyn-
Ieg öllum íslendingum. Alþingi
virðist líafa haft góðan skilning
á því, með samþykt heimildar-
laganna, um að bæjar- og sveit-
arstjórnir geti sjálfar ákveðið,
hvort þær vilja gera sund að
skildunámsgrein hjá sjðr. í um-
ræddum heimildarlögum er ald-
urstakmarkið frá 10—14 ára, ef
sundkenslan fer fram í volgri
laug, en 12—16 ára, ef kent er í
köldu vatni eða sjó. Vestmanna-
eyjasýsla hefir Iögleitt sund-
kenslu hjá sjer, og erjþó aðstað-
an þar, síst betri en annarstað-
ar, þar sem þeir hafa eigi volg-
ar laugar, en sundkenslan fer
fram í sjó. En Eyjaskeggjar eru
hraustir menn og liarðgervir, og
skilja ágæti og nytsemi sund-
íþróttarinnar.
Takmarkið á að vera, að allir
íslendingar kunni sund. Sund á
að kenna í öllum skólum vorum,
og það á að vera eitt af ferming-
arskilyrðunum, að fermingar-
barnið kunni sund. Og mjög
víða er nú hægt að koma sund-
kenslu við, ef almennur áhugi
væri fyrir því og framtakssemi.
Víða eru volgar laugar hjer á
landi, sem hægt er að færa sjer
í nyt, ef menn aðeins vilja. Ef
skortur er á sundkennurum, þá
er greiður aðgangur að íþrótta-
námskeiðinu, sem haldið er hjer
í vetur; þar er sjerstök áhersla
lögð á sundkenslu. Þá mun og
stjórn íþróttasambands íslands
útvega þeim sveitastjórnum
sundkennara, sem þess óska.
Nú er mikil ráðagerð, með að
beisla fossana, og’ með tímanum
fær hver sýsla meiri raforku, en
þörf er fyrir, a. m. k. til ljósa.
Verður þá gott tækifæri til þess,
að nota raforku til að hita upp
vatn eða sjó til sundkenslu. ÞpT
hefir verið telcið eftir því, að þeir
sem læra sund í volgri laug, eru
jafnan færari sundmenn, en þeir,
sem verða að nema sund í köldu
vatni eða sjó. Og er því bráð-
nauðsynlegt, að komið verði sem
víðast upp volgum laugum.
Munu íþróttamenn fylgja því
máli með athygli, og verður
jafnan getið um þær framfarir,
sem verða á þessu sviði, í í-
þröttablaði í. S. í.
að svara þéim játandi.
Sannleikurinn er sá, að sú
hugsuri hafði læst sig eins og
eitur inn í hugskot flestra ís-
lendinga, að ísland væri í raun
og veru dæmt land, — dæint til
þess að híma fyrir utan vje-
bönd Evrópumenningarinnar,
og þjóðin eins konar útlagi,
sem fyrirmunað væri að taka
þótt í framsóknarstarfi þjóð-
anna. Og því var ver og miður,
að allmargir gátu sætt sig sæmi-
iega við þessa tilhugsun. Margir
himia eldri manna voru þeirra-
ar skoðunar, að ástandið hjer
væri að mörgu leyti mjög svo
viðunanlegt. Hjer gerðust að
vísu fátæk, en þó þyrftu engir
hinsvegar væru engir stórglæp-
ir drýgðir hjer! Þjóðin væri að
visu fátæk, en þó þyrftu engir
að svelta hjer, ef vel Væri á-
haldið! Hjer væru að vísu eng-
ar stórborgir, en hins vegar
værum við lausir við það skurk
og skarkala, sem þeim fylgdii
Vjer ættum að kunna að meta
það næði og þann frið, sem rílcti
hjer í fásinninu! O. s. frv. Hins
þarf auðvitað ekki að geta, að
i hugum margra manna loguðu
endurminningarnar um frægð-
ardaga þjóðarinnar með slík-
um krafti, að þeir gátu aldrei
sætt sig við þá hugsun, að landi
þcirra væri útskúfað til eilífrar
kyrstöðu. En þó munu fæstir
þeirra hafa gert sjer vonir um
hráðan hata, — þeir ljetu sjer
nægja að dreyma stór drauma
um fjarlæga framtíð. Margt, sem
var og er tvíveðrungslegt, öfga-
kent og ankanalegt í nútíðar-
menning Islendinga, er sprottið
af þessum rökmn, að vjer erum
stórlyndir menn, sem búum að
arfi veglegrar fortíðar, en höf-
um um langan aldur fyrirorðið
okkur fyrir nútíðina og ekki
þorað að treysta á framtíðina.
Annars er það- engin furða, þó
að sú kynslóð, sem tók við land-
inu úi' höndum Dana árið 1874
væri ekki mjög bjartsýn og von-
ir hennar fremur lágfleygar.
Danir skyldu ekki vel við garð-
ana í Gröf, og skal þess ekki get-
ið til þess að ala á gamalli úlfúð,
heldur vegna hins, að ókleift er
að gera sjer grein fyrir nútíðar-
hag vorum án þess að á það sje
minst. 1874 var hjer engin veg-
arspotti og ekki brú yfir eitt ein-
asta vatnsfall. Enginn spítali,
ekkert sjúkraskýli og aðeins 10
læknar (á 100000 □ km. svæði!)
Engir skólar, nema latínuskóli,
prestaskóli og fáeinir barna-
skólar. Enginn banki og engin
peningastofnun, nema einn
sparisjóður ( í Reykjavik, stofn-
aður 1872). Verslunin hafði að
vísu verið gefin frjáls árið 1854,
en lá enn þá í hinum forna far-
veg, sem einokunin hafði grafið,
og mátti heita að Danir hirtu
enn þá að mestu leyti arðinn af
henni. Þá gekk eitt póstgufuskip
á milli Kaupmannahafnar og ís-
lands, 7 sinnum á ári, en strand-
ferðir voru engar, svo að þess
Helgi Hálfdánarson, hefir vist
a-Idrei ætlast til að kenslubækur
yrðu taldar slílcar og skal þó
fúslega viðurkent, að bólc lians
kverið hefir mátt teljast ágætt
á sinni tíð. Sama má segja um
fræði Lúters. Þau hafa aldrei
átt að verða jafngild orði ritn.
3) Síðasti hluti greinar síra L.,
þarf lítilla svara við, en dálítið
verður hann broslegur í augum
kunnugra. Síra L. er þar að viðra
sig upp við biskupinn með
klappi og lijassi. Hann langar
til að segja honum, að hann sje
þó altaf góða barnið, hvað sem
öðrum líði. Hann virðist þarna
að óþörfu vera hræddur um, að
biskupi sjeu eklti nægilega
kunnir verðleikarnir. Jeg gat
hugsað mjer, að biskup hafi
lík'a brosað þegar hann las þenn-
an pistil, en hvort hann hafi
klýjað dálítið um Ieið, skal ósagt
látið.
Síra L. skýtur þarna yfir
markið sem oftar í grein sinni.
Grein mín í ,,Tímarium“ var eng-
in árás á biskupinn eins og síra
L. vill vera láta, en hafi biskup
litið svo á, var hann manna fær-
astur að bera sjálfur hönd fyrir
höfuð sjer, en þurfti ekki að fá
lánaða til þess neina skósveina.
Grein mín var því illa til þess
fallin, að taka af henni tilefni til
slíkrar þjónustu.
En síra L. þylcist auðsjáanlega
standa vel að vígi, er hann hefir
skotið sjer að biskupsbaki. Slcal
honum unt hinnar fræknu bar-
áttu Bjarnar á bak við Kára.
4) Síra L. klykkir út með þeirri
margtuggnu klausu, að nú sjeu
tímar efans, leitarinnar og
fálmsins. Þetta getur satt verið,
en það er ekki það versta, þó svo
sje, því sá er leitar finnur. Jeg
tek þá tíma m. k. framar tímum
voru dæmi að menn, sem þurftu
að senda t. d. húsgögn frá Norð-
urlandi til Suðurlands, urðu að
senda þau með seglskipi til
Kaupmannahafnar og svo þaðan
til Reykjavíkur. Vitanlega þarf
þess ekki að geta, að þá var ekk-
ert gufuskip, smátt eða stórt, í
eign landsmanna, en aðeins fá-
einar fiskiskútur. Og svona
mætti halda lengi áfram. íslensk
tunga, sem er í orðsins fylstu
merkingu þjóðtunga, og is-
lenskar bókmentir, sem eru í
orðsins fylstu merkingu þjóð-
bóknientir, voru nálega eina sönn
unargagnið fyrir því, að hjer
byggi mentaþjóð. Fæst önnur
einkenni nútíðarmenningar var
lijer að finna. Danir höfðu
sljórnað málefnum vorum sva
langt niður á við, að þeir voru
orðnir sárleiðir á öllu saman og
höfðu fyrir löngu rnisst alla trú
á landinu, ef þeir þá nokkurn-
tíma hafa haft hana. Vantrúin
á landið var í rauninni eini arf-
urinn, sem þeir ljetu hjer eftir
sig árið 1874.
II.
íslendingum skilaði talsvert
áfram á framsóknarbrautinni á
árunum 1874—1900. Að visu
voru oft hin mestu liarðindi á
áratugunum 1880—1890, en þó
voru framfarirnar ugglausar og
ótvíræðar á ýmsum sviðum. Að
vísu voru þær sjaldnast stórstíg-
ar, eftir því sem nú mundi á lit-
ið, en þó efldist þilskipaflotinn
til mikilla muna. Samt sem áð-
ur tóku menn að flytja hópum
saman búferlum til Ameríku á
þessu tímabili og mun einkum
tvent hafa valdið: harðærin og
sivaxandi óþolinmæði urigra og
framgjarnra manna yfir kyrstöð-
unni á Islandi.
En þó voru nú í aðsigi gagn-
gerðari breytingar á högum þjóð-
arinnar og slórfeldari umbrot í
þjóðlífinu, heldur en nokkurn
óraði fyrir. Árið 1900 markaði
ekki tímamót. En árið 1906 gerð-
ust þau stórtíðindi, sem áreiðan-
lega hafa valdið aldahvörfum í
sögu íslendinga. Það ár komst
ísland í ritsimasamband við önn-
ur lönd, þá komu hingað tveir
fyrstu íslensku botnvörpungarn-
ir („Jón Forseti“ og ,,Mars“) og
þá var stofnuð hin fyrsta al-inn-
lenda heildverslun (Johnson &
Kaaber). Það er einkennilegt, að
þessir þrír viðburðir fóru saman,
þvi fátt er vissara en að aldrei
hefði botnvörpuútgerðin og enn
þá síður hin innlenda heildversl-
un getað þrifist svo, sem raun
hefir á orðið, ef ritsímans hefði
ekki notið við.
Margt var rætt og ritað urii
símamálið, og sumt af litlu viti,
áður en Alþingi rjeð þvi tii lykta
áfið 1905. Allir voru þó sammála
um, að íslandi væri það óhjá-
kvæmileg nauðsyn, að fá síma-
samband við álfuna, en hitt má
fullyrða, að enginn renndi grun
i, hvílílt feiknarleg áhrif sím-
inn mundi liafa á alla þjóðhagi
íslendinga, enda var þess engin
von. Þjóðin fjekk símann ein-
mitt á þeim tíma, er hún var til-
búin til þess að færa sjer hann
í nyt. Þær framfarir, sem þegar
höfðu orðið, höfðu glætt vonir
manna um hetri daga og vjer
vorum allir glaðvaknaðir til
meðvitundar um, að svo búið
mætti ekki lengur standa. Þá var
og deilan við Dani um samband
landanna orðin miklu ákveðn-
ari en nokkru sinn fyr, og þó að
vjer aldrei yrðum á eitt mál
sáttir um það efni fyr en 1918,
og vopnaviðskiftin hjer innan-
lands væru oft ófögur, þá tjáir
ekki að neita þvi, að hugsjónin
um sjálfstæði landsins knúði
þjóðina til framtaks og starfa á
mörgum sviðum. Þá var og ís-
landsbanki nýstofnaður, svo að
nú höfðu menn miklu betri pen-
ingaráð, en nokkurn tíma áður.
Enda urðu nú skjót umskifti.
Verslunin varð alinnlend á fáum
árum, svo að vjer höfum nú all-
an veg og vanda af henni sjálfir,
en áður hafði hún að mestu leyti
verið 'í höndum danskra um-
boðssala í Kaupmannahöfn. Eft-
ir að verslunin var orðin innlend
undum vjer því ekki, að allir
vöruflutningar til landsins væru
í útlendra manna höndum, og
stofnuðum þvi Eimskipafjelag
íslands, enda er nú allmyndar-
legur kaupskipastóll í höndum
landsmanna.
í öðrum aðal-atvinnuvegi
þjóðarinnar, fiskiveiðunum,