Vörður - 13.11.1926, Síða 3

V Ö R Ð U R
3
memi, sein næga grasrót höfðu
undir iljum.
Frá næstu jörð við mig hafa 4
ungir bændur farið á 4 árum.
Allir áttu þeir eignárítak í jörð-
inni. Akbraut liggur heim í hlað-
ið; skógarhögg til eldsneytis er
við túngarðinn, óþrjótandi á-
veiluengi nærtækt. Fyrir fáum
úruin var jörðinni — ábúendum
veitt 3000 kr. lán úr ræktunar-
sjóði til jarðabóta með góðum
kjörum.
j næstu sveit ólust upp 4 bræð-
ur á einni jörð, sem faðir þeirra
átti og hjelt í dauðahaldi handa
sonum sínum. Þeir gengu flest-
ir eða allir í búnaðarskóla og
fengu til þess styrk úr opinber-
um sjóði. — Allir eru þeir farn-
ir sina leið; flestir úr landi. Jörð-
in er seld vandalausum mönn-
um. Þessi jörð liggur vel í sveit,
skógur mikill allnærri bænum,'
svarðarland við túngarðinn, auð-
velt að veita vatni á víðlendar
engjar og túnstæði gott.
Átta smábamdur hafa þannig
farið frá þessum tveim jörðum,
sem þeir áttu sjálfir eignarhald
í, flestir áður en Ihaldsflolckur-
inn tók við völdum. Allir þessir
menn kjöru ótilneyddir kaup-
staðalíf, innanlands og utan.
Mörg dæmi þessu lik get jeg tal-
ið, en hirði eigi um það. Orsök
þessa umróts er alstaðar sú
sama: að fólkið býst við 1 jettara
og glaðværara lífi og meiru fje
fyrir vinnu sína í þjettbýlinu.
Ritstjórar Timans og Dags hafa
sjálfir fvlgt þessum straum og
ólal aðrir reikunarmenn — án
þess að íhaldsstjórnin hafi á
nokkurn liátt neytt þá til, eða þá
lyft undir óæðri endann á þeim.
Fólksflutningur úr sveitum i bæi
viðgengst og magnast í öllum
löndum, einnig þeim, sem hafa
annað árið „frjálslynda" stjórn
eða þá „jafnaðarmenn". Það er
jafnmikil fjarstæða að kenna í-
hahlsstjórninni um brottflutning
—- og hað þess með þrumandi
rödd að þjóðirnar þyrðu að trúa
á það, að tími styrjalda og
þjóðahaturs væri liðinn og að
hægt væri að lifa í friði og vinna
saman að heill og þroska mann-
kynsins.
Jeg átti því miður ekki kost
á að heju-a neinar merkar ræður
i þingi Þjóðabandalagsins. En
með nokkurri forvitni virti jeg
fyrir mjer hina frægustu menn,
er sátu það, en þó úr of mikilli
fjarlægð til þess að jeg fái lýst
þeim.
Jeg sá Briand, lágan manii og
mjög lotinn i herðum, með þykt
yfirskegg, sem sveigðist í hálf-
hring í feitu, dökkleitu andliti,
og fallegt, þjett og mikið hár
yfir hvelfdu enni. Hann þokað-
ist með stuttum, hægum skref-
um um þingsalinn, skotrandi
augunum til hægri og vinstri,
rjetti höndina fram með gamal-
mannlegri ástúð, brosti og hvísl-
aði.
Chambcrlain er hár og fríð-
ur „gentleman“, Ijettur á sjer,
þó að hann sje tekinn að reskj-
ast, fínlegur og snyrtilegur í
framgöngu en á engan hátt til-
komumikill i sjón.
Svipmesti maðurinn í salnum
var Friðþjófur Nansen, höfuðið
mikið og hávaxið, andlitið karl-
mannlegt, harka og vilji í hverj-

fóllcs úr sveitum hjer á landi,
sem það væri f jarstætt að kenna
henni um fólksflutninga til Vest-
urheims á liðnum tíma. Það sem
helst kynni að hefta þann fólks-
straum úr sveitunum, er sú
væntanlega ráðstöfun forsjónar-
innar og náttúrunnar. að reynsl-
an skeri svo úr, að minna verði
að bíta og brenna á mölinni en
grásrótinni. Þeiin sem flutt
hafa sig úr sveitum til sjáfar
undanfarin ár, hefir fundist lífs-
baráttan Ijettari og borga sig
betur við sjóinni. Sú von og sú
reynsla hefir valdið fóllcs-
straumnum til bæja og þorpa, en
engar þjóðmálaaðgerðir nje van-
rækslur.
G. Fr.
Kringum land
á Skallagrími.
Eftir Bjarna Sæmundsson.
Frh.
Um miðnætti var numið stað-
ar vestan til á Hvalsbaksbanka
og dregnir 2 drættir, en aflinn
lítill, slöttungur og skaufi í bæði
skiftin og veður leiðinlegt, norð-
anstormur, kuldi og úfinn sjór,
með töluverðri veltu og látum, t.
d. sleit sjóhnútur einn vörpu-
hlerann niður þar sem hann
hjeklc í gálga sínum. Var nótt-
in því fremur órójeg og mjer
ekki vel svefnsamt.
Yfir þessu vildi skipstjóri ekki
„hanga" og var því haldið suður
í „Hallann“ og togað þar fram
til kvölds, á 110—130 föðmum.
Aflinn var fremur ljelegur, tví—
þrískiftur poki framan af, og
mest karfi, en þó var í einum
drættinum mest stútungur og
smár þorskur 50—80 cm„ 5—7
vetra fiskur, en fátt af stórum
þorski. I mögum margra var
niðurburður, en margir líka
tómir. í siðustu dráttunum feng-
um drætti. Hann er stór vexti,
grannur og beinvaxinn, röskur
og sterklegur í hreyfingum.
Hann ber það með sjer, innan
um hina yfirborðshægu, fas-
prúðu fulltrúa stórþjóðanna, að
hann er alinn upp á skíðum og
hefir boðið náttúrunni byrginn á
ísbreiðum Norðurheimsskauts.
Þeir hafa eytt æfinni í þing-
sölum og samkvæmissölum stór-
borganna — hann er íþróttamað-
ur og landlcönnuður — og dá-
lítið „provinsiel“. — Hann er
stöðugt i fyrirlestrarferð um
þingsalinn og heldur alvöru-
þrungin erindi yfir einum eða
tveim mönnum í senn.
Stesemann hafði jeg sjeð i
Berlín í ágústlok, skömmu áður
en hann fór til Gení'. Mjer var
þá boðið í miðaftanste í utan-
ríkisráðuneytinu, þar sem er-
lehdir blaðamenn í Berlín áttu
að fá tækifæri til þess að hitta
Stresemann og spyrja hann
spjörunum úr um afstöðu
stjórnarinnar lil þeirra heims-
mála, er þá voru efst á baugi.
Við sátum undir borðum, citt-
hvað 30—40 talsins, í einum af
móttökusölum utanríkisráðu-
neytisins i Wilhelmsstrasse.
Þegar Stresemann hafði drukk-
ið te sitt og kveikt í vindli, kvað
hann sjer hljóðs og bauðst til
að svara fyrirspurnum. Pólskir,
um við rifinn poka og skaufa, og
vorum þar með búnir að fá nóg
af Hallanum í svipinn.
Kiptum við um kveldið (það
var krossmessudagurinn) norð-
ur og austur á Reyðarfjarðar-
fláka, þ. e.: grunnið sem skag-
ar út á milli Litladjúps og
Reyðarfjarðar-djúpsins (nafn-
ið er fiskimanna-íslenskun á
danska sjókortsnafninu „Röde-
fjord_ Flak“, en „FIak“
þýðir eiginlega flatneskja). — Á
Flákanum byrjaði vel, með sex-
skiftum poka, sem var að mestu
leyti þorslcur og stútungur, en
svo tregðaðist aflinn, þegar leið
á nóttina, svo að við urðum ekki
mosavaxnir í nýju vistinni; við
fórum um morguninn „ofan“
af Fálkanum, þar sem var 90
fðm. dýpi, norður og „niður“ í
Reyðafjarðardjúp, niður á 120
—130 f.ðm. dýpi Þarna vorum
við næstu tvo daga og öfluðuni
sæmilega, ein—þrískiftan poka
í drætti og mest af því vænn
þorskur og nokkuð af stútungi,
töluvert af karfa og slangur af
öðrum fiski; flestur var fiskur-
inn með tóman maga, í einstaka
niðurburður. Eitt sinn er byrj-
að var að draga inn vörpuna, bil-
aði vindan, svo að varpan komst
ekki úr botni; var þvi ekki ann-
að að gera, en að draga hana á-
fram, meðan verið var að gera
við vinduna, en það tók 2 klst.
Þegar hiin loks kom upp, varð
aflinn fimmskiftur poki, af
þorski og stútungi, og minnir
mig að það hýrnaði yfir skip-
stjóra, sem hafði helst búist við
að alt væri rifið og pokinn tóm-
ur. — Þarna voru í kringum
okkur 0—7 togara, flestir út-
lendir.
Úr Reyðarfjarðardjúpi færð-
um við okkur á ný niður í Hall-'
ann, en höfðum þar stutta dvöl,
af þvi að lítill var afli þar og
reyndum nú í Litladjúpi; svo
nefna fiskimenn nú krika einn
belgiskir, franskir og spánskir
blaðamenn risu upp hver af öðr-
um, og báðu skýringar á ýms-
um vafaatriðum. Stresemann
hlustaði á þá með hlýlegri og
kurteisri athygli, brá síðan aug-
um og leit í gaupnir sjer meðan
hann svaraði. Honum er ljett
um mál og þó virðist hann vega
orð sín nákvæmlega. Hann tal-
ar með styrldeik og myndug-
leik rökfasts yfirburðamanns,
en jafnframt með tiginmann-
legri hæversku. Hann er í raun-
inni gjörólíkur þeim myndum,
sem af honum eru birtar. Þær
sýna ófrítt, feitlagið andlit, dauf-
legt, kalt og þung í fellingum.
En þegar hann talar er andlitið
ljúfmannlegt og skarplegt, svip-
brigði og drættir lýsa næmleik
og finleilc huga og lundar. Af
viðmóti hans og framkomu skil-
ur maður belur e*n áður, hvers
vegna þessi maður hefir notið
mests trausts inn á við og orðið
mest ágengt út á við allra þeirra
stjórnmálamanna, sem Þjóð-
verjar hafa falið forustu síðan
stríði lauk.
Höfuðerindi mitt á blaða-
mannaþingið í Genf var að sæta
þess færis sem þar gafst, til þess
að fræða erlenda blaðamenn um
ísland. Það var ekki mjer ein-
fremur lítinn inn í landgruns-
brúnina, milli Hallans og Flák-
ans. Toguðum við þar á 100—
120 fðm., með svipaðri útkomu
og í Reyðarfjarðardjúpi; fyrst
var hann reyndar svo tregur, að
við fórum um hríð suður í
Hallann aftur, en þar eð hann
var ekki betri þar, leituðum við
á ný i Litladjúpi og glæddist þá
aflinn mikið. Næstu daga vorum
við að sveiina fram og aftur á
þessum slóðum, innanum sívax-
andi togaraflota. í litladýpi voru
þeir fyrst 8—15, en siðustu dag-
ana voru þeir orðnir um 40,
flestir Faxaflóatogararnir, nokkr
ir Þjóðverjar og fáeinir aðrir út-
lendingar.
Aflinn sem við fengum á þess-
um slóðum var altaf svipaður,
mest stútungur og smáþorskur
(,,geldfiskur“) en fátt af riga-
þorski, og því betur, mjög fátt
af verulega smáum þyrsklingi,
sem annars fæst oft svo mikið
af á Hvalsbaksbankanum sjálf-
um, og má vera, að það hafi
stafað af því, að við vorum lit-
ið á honum, en mest á miklu
dýpi, 100—120 og stundum jafn-
vel 130—140 fðm., en hann kvað
líka véra hættur að fást þar. Jeg
sá örfáa þyrskl., sem voru undir
45 cm. lengd, en mest af þorskin-
um var (eins og í fyrra við Horn-
in á Hala) ungur og ókyns-
þroskaður fiskur, 5—7 vetra
stútungur og smár þorskur og
eftir því sem mjer virtist, af ár-
hringa-breiddinni i kvörnunum,
blendingur af fiski vöxnuin upp
í hlýjum og lcöldum sjó (þ. e.:
við S- og A-ströndina). Þarna
er líka blandaður saman kyns-
þroskaður fiskur, sem leitar út
á djúpið, út á landgrunnsbrún-
irnar og niður í brekkur þess og
djúpin eða álana, sem inn i þau
slcerast, og óþroskaður fiskur,
smáfiskur og stútungur, sem
auðsjáanlega liggur þarna á vet-
urrna, en gengur nær landi inn á
um að þakka, að það tókst
vonum framar.
Fyrsta daginn var kosin
nefnd til þess að íhuga stutt
frumvarp til þingskapa, sem
hinn ágæti forseti þingsiná hafði
samið, dr. Walter Williams, pró-
fessor í blaðamensku-vísindum
í háskólanum í Columbia í
Bandaríkjunum. Forsetinh stakk
sjálfur upp á þrem mönnum í
nefndina, einum Ástralíumanni,
einum Ameríkumanni og einum
Evrópumanni. Evrópumaðurinn,
sem hann stakk upp á, var full-
trúi íslands á þinginu — og býst
jeg við því að sii tillaga hans
komi nokkuð flatt upp á les-
endur mina.
Fulltrúar þeir er þingið sóttu
frá Vesturheimi höfðu orðið
samferða yfir hafið á sjerstöku
skipi, sein þeir höfðu leigt til
fararinnar. Á leiðinni hafði
Bandaríkjamaður, sem tvívegis
liefir komið til Islands, Mr. Re-
ginahi W. Orcutt, einn af for-
stjórum Linotypefirmans í New
York, flutt fyrirlestur um ísland
og sagt frá því, að íslenskur
blaðamaður mundi sækja þingið.
Honum hafði ber.sýnilega tekist
að vekja áheyrendum sínum á-
huga á að fræðast um ísland og
hlýju til hinnar litt þektu, af-
skektu smáþjóðar, sem var svo
miklu fremri að manngildi og
grunn þegar liður á vorið.
Af öðrum fiski bar mest á
karfanum, en ekki var hann til
líka jafnmikill þar og á Halan-
um. Af öðrum fiski var fátt, svo
sem af ýsu, steinbít, ufsa, keilu,
hlýra og heilagfiski (varla til
soðs); þó var margt af tinda-
skötu og skrápflúru. Örfáar
skötur fengust, og af sjaldsjeðum
fiskum aðeins dílamjóri (fiskur
sem fæst hjer við land, að eins
við Austur- og Norðurland).
Spærlings og gulllax urðum við
alls ekki varir. Aftur á móti
fengum við í Litladjúpi og í Hall-
anum þó nokkurar hafsíldir
(stórsíldir), bæði vorgotsíld,
sem hafði þegar gotið (um vor-
ið fyrir sunnan land) og sumar-
gotsíld, sem nú var ógotin, og
myndi hafa gotið i júlí eða ágúst
i hlýja sjónum, sennilega þegar
fyrir vestan Eystra-Horn, en
hingað til hefir það ekki sann-
ast, að hún gjóti fyrir austan
Vestmanneyjar. — Æti virtist
lítið á þessum slóðum; flestur
fiskur var með tóman maga, eða
þá lítið eit af niðurhurði; af
augnasíli og náttlampa var nú
mjög lítið, og loðnu sá jeg alls
ekki í fiskinum, en eflaust hef-
ir hann verið búinn að næra sig
í vor og nú búið að því, því að
í góðum holdum var hann. Frh.
Mjólkurniðursuðuverksmiðjan
Mjöll-
hefir nú verið endurbygð í
Borgarnesi, og tekur til starfa
næstu dagana. Eftir að verk-
smiðjan á Beigalda brann í fyrra,
var Geir Zoega vegamálastjóra
falið að rannsaka hvar heppileg-
ast myndi að reisa nýja verlc-
smiðju og taldi hann rjettast að
hún stæði í Borgarnesi.
Eigendur „Mjallar" hafa sam-
ið við borgfiska bændur um
kaup á 240 þús. lítrum af mjólk
á ári. Borgar verksmiðjan 25 aura
fyrir lítrann.
menningu, en þá hafði órað fyr-
ir. Frá fyrsta degi þingsins var
jeg umsetinn af forvitnum og
ástúðlegum Bandarikjamönnum
(en þeir voru þjóða fjölmennast-
ir á þinginu), sem vildu sem mest
vita um sögu, hagi og líf íslensku
þjóðarinnar. Og með tillögu
sinni um kosningu mína í hina
fyrstu nefnd er þingið kaus,
vildi forsetinn sýna íslensku
þjóðerni virðingu og vekja at-
hygli á því.
Jeg geymi mjer að rita um
hugmyndir erlendra manna um
ísland og undrun þeirra, er þeir
hafa sannar spurnir af þeirri
þjóð er byggir það.
En jeg gríp þetta tækifæri til
þess að þakka Mr. Orcutt opin-
berlega. Hann kom því til leiðar
að íslandi var boðið að senda
fulltrúa á heimsþing blaða-
manna. Og bæði fyrir þingið og
meðan það stóð gerði hann alt
sem hann mátti til þess að þátt-
taka hjeðan bæri sem mestan
árangur i aukinni kynningu
landa hans af íslandi.
Kristján Albcrtson.