Vörður - 04.12.1926, Side 2

9
V O R Ð U R
S
Eggert Ólafsson
1726 — 1. des. — 1926.
Eggert Ólafsson er í tölu
hinna glæsilegustu stórmenna, er
markað hafa tímamóL í sögu ís-
lenskrar þjóðar, jafn ágætur að
líkamlegu sem andlegu atgjörvi,
jafn frábær að þreki, gáfum og
tiginmannlegri skapgerð. Með
honum hefst á mestu niðurlæg-
ingartímum íslendinga þjóðern-
isvakning og framfarahugur.
Hann er í senn höfuðskáld sain-
tíðtir sinnar, lærður og stórvirk-
ur vísindamaður, áhugamaður
hinn mesti um hagnýtar fram-
farir, valmenni og fyrirmynd að
siðþroska og drengskap. Hann
er fordæmi og ástmögur Fjöln-
ismanna, enda bjuggu með hon-
uin ýmsir höfuðkostir Jónasar
Hallgrímssonar og Tómasar Sæ-
mundssonar, —- ástin á tungu
vorri og fornbókmentum, á ís-
lensku þjóðareðli og náttúru
landsins, viljinn til að vekja og
eggja, trúin á framtíðina — öll
lund, allur kraftur þess manns,
sem er horinn til þess að skapa
þróun. Hann vex til vits og ára
á tímum síversnandi andlegrar
og efnlegrar eymdar. Til þess
að gefa nokkra hugmynd um
hve miðlungsmönnum myndi
hafa þótt vonlaust að prjedika
á miðri 18. öld fagnaðarerindi
Eggerts, endurreisn tungu og
trygð við þjóðerni vort, nægir
að minna á það, að nokkrum
árum eftir dauða hans leggur
Bjarni skóhuneistari Jónsson
það til, að íslendi ngar fari að
dæmi Norðmanna og Færeyinga
og taki upp danska tungu, þvi
að fastheldnin við íslenskuna sje
ekki einast gagnlaus, heldur og
„mjög skaðleg".
Svo aurnur og óþjóðlegur var
hugsunarháttur lærðra manna
hér á Iandi á dögúm Eggerts.
„Þrátt fyrir alt, þú skalt, þú
skalt samt fram“ — þcssi ljóð-
lína Hannesar Hafsteins er ef til
vill snjallasta lýsing í bókment-
11111 vorum á anda og sigurtrú
Eggerts Ólafssonar og allra and-
legra bræðra hans alt fram til
síðustu tíina íslandssögu.
Eggert var fæddur í Svefneyj-
um á Breiðafirði 1. des. 1726.
Hann fór 15 vetra að aldri í
Skálholtsskóla, var jafnan efst-
ur í bekk sínum, útskrifaðist
1746 og fór samsumars til Kaup-
mánnahafnar til þess að leggja
stund á náttúrufræði. Hann lauk
háskólanámi 1748.
Fjórum árum síðar hófu þeir
Eggert og Bjarni Pálsson, síðar
landlæknir, rannsóknarferðir
sínar um ísland. Hafði konung-
ur falið þeim að rannsaka nátt-
úru landsins, leggja ráð á hvern-
ig mætti hagnýta gæði þess og
efla velmegun þjóðarinnar. 1766
var ferðabók þeirra fullsamin,
og var hún að mestu verk Egg-
erts. Er hún allvíðtæk lýsing á
j náttúru íslands, atvinnuvegum
og menningu, mikið vérk og
stórmerkt. Var bókin þýdd á
ensku, þýsku og frönsku og
lengi talin hin ágætasta heim-
ild um þjóðarhagi íslendinga.
1767 varð Eggert varalögmað-
ur sunnan og austan, en drukn-
aði vorið eftir í Breiðafirði, að-
eins 41 árs að aldri.
Engin tök eru á að segja æfi
hans eða lýsa honum sein vert
væri, stuttri blaðagrein. En best
minnist þjóðin þess, að tvær
aldir eru liðnar frá fæðingu
hans, með því að lesa það sem
um hann hefir verið ritað og
hugleiða enn að nýju manngildi
hans og afrek.
Því ber að fagna, að nú á 2ja
alda afmæli Eggerts hefur kom-
ið út æfisaga hans, mikil og ítar-
leg, eftir meistara Vilhjálm
Þ. Gislason. Á höf. þakkir skyld-
ar fyrir rækt þá við 'minningu
Eggerts, sem ritið ber vott um,
og væntum vjer að geta minst
rækilegar á það síðar.
Stórsigur
Íhaldsfíokksins.
Landskjörsatkvæðin voru tal-
in á fimtudag. Listi íhalds-
flokksins fjekk 851^ atkv., listi
Framsóknar og Jafnaðarmanna
6940. Jónas Kristjánsson læknir
er þannig kosinn landkjörinn
þingmaður og Einar Hclgason
garðyrkjustjóri varamaður hans.
í. sumar fjekk íhaldslistinn
5501 atkv., Framsóknarlistinn
3481 atkv. og listi Jafnaðar-
manna 3164 atkv. íhaldið hefur
þannig hætt við sig 3013 atkv.
frá því í sumar, en hinir floklc-
arnir tveir 295 atkv.
Úrslit landk'jörsins í sumar
vöktu Framsóknarmönnum og
Jafnaðarmönnum öruggar vonir
um að þeim myndi takast að
sigra 1. vetrardag, ef þeir legð-
ust á eitt. Við landkjörið í haust
átti að fá þjóðina til þess
að gefa stjórninni vantraust,
með þvi að fella frambjóðanda
íhaldsflokksins. Tíminn sagði
að „forsjónin“ hefði tekið til
sinna ráða og höggvið skarð í
fylkingu íhaldsins, svo að nýir
tímar og betri mætti renna yfir
Iandið.
Nú verður fróðlegt að sjá
hvernig hinn prestvígði ritstjóri
blaðsins fer að skýra þau von-
brigði, sem hann hefur orðið
fyrir af forsjóninni.
Ósi gur stjórnarandstæðinga
er hinn mesti snoppungur, sem
þjóðin liefir enn rjett þeim.
En vitundin um, hve vel þeir
hafa til hans unnið, ætti að
kenna þeim að bera hann æðru-
laust og stillilega.
Nýstárlegar aöfarir.
Tnjggvi Þórhallsson ritstjóri
hefur í blaði sínu horið þær
sakir á Ihaldsflókkinn, að hann
þiggi mútur af allskonar af-
brotalýð og launi með yfirhylm-
ing og fríðindum. Vörður, blað
íhaldsfl. hefir með fullum
rjctti krafist sannana — krafist
þess að Tr. Þ. sýndi með dæm-
um að sakargiftir hans hefðu
v.ið rök að stvðjast. Ritstjórinn
hefur þverneitað að færa nokkr-
ar sönnur á ámæli sín í garð
flokksins.
Nú hyggst hann að leiða at-
hyglina frá~Tyrirspurnum Varð-
ar með næsta undarlegum
spurningum til mín. Gunnar
Viðar hagfræðingur ritaði um
það fyrir skemstu hjer í blaðið,
hvernig tekjuskatturinn liefði
reynst á íslandi. Hann gat þess
að skatturinn hefði stórum
brugðist til sveita, að eitt árið
hefðu íbúar hinna stærri kaup-
túna goldið 95% af tekjum
þeim, er rikissjóður hafði af
skattinum, en hinn hluti lands-
manna þá aðeins 5%. Af þessu
dró hann Jni ályktun, að meiri
brögð hlytu að vera að skatt-
svikum til sveita en við sjávar-
síðuna.
Nú hygst Tr. Þ. að nota Jiessa
grein Gunnars Viðars til þess
að æsa bændur landsins gegn
mjer. Hann lcgnir því í blaði
sínu lwer hafi skrifað greinina
— lætur nægja að geta Jiess
að hún hafi birst i blaði
mínu og skorar á mig að
„nefna einhver einstök dæmi
VÖRÐUR
kemur lit á laugardögum.
Ri tstj órinn :
Iiristján Albertson,
Túngötu 18. — Simi: 1961.
Afgreiðslan:
Hverfisgötu 21.
Opin 10—12 árd. — Simi: 1432.
Verð : 8 kr. árg.
Gjalddagi 1. júlí.
um það, að íslenskir bændur
svíki slmtt“!
Það er eflaust einsdæmi í
allri bjaðamensku heimsins, að
ritstjóri hafi gripið til slíkrar
aðferðar gegn andstæðingi. Það
stappar nærri því að Tr. Þ.
ljúgi því á mig, að jeg sje höf.
greinar, sem annar maður hef-
ur ritað undir fullu nalni.
Hvers vegna snýr Tr. Þ. sjer
ekki beint til hr. G. V.? Hann er
að bera spurningu sína til mín
saman við spurningar minar til
hans út af rógi hans um íhalds-
flokkinn. Til hvaða manns átti
jeg að beina spurningum/út af
forustugrein i Tímanum, sem
ekkert nafn var undir? En hve-
nær hefi jeg heimtað sannanir
af Tr.'Þ. fyrir því sem t. d. Jgn
Dúason eða Jónas frá Hriflu
hafa ritað í blað hans undir fullu
nafni?
Auk þess er spurning Tr. Þ.
í eðli sinu svo vitlaus, að ekki
er viðlit að svara henni. Sakar-
giftir hans á hendur íhalds-
flokknum, þær er jeg heli ný-
verið gert að umtalsefni, eru
þannig vaxnar, að þær verða
ekki sannaðar nema með dæm-
um. En hins vegar væri það alls
engin sönnun fyrir því að mikil
brögð væru að skattsvikum til
sveita, Jiótt nefnd væru einstök
dæmi Jiess, að íslenskir bændur
svíki skatt.
Maður skyldi sverja fyrir Jiað
Islensk tilraunastarfsemi.
Þegar við berum saman land-
búnað nágrannáþjóða okkar nú
og fyrir h. u. b. % öld og at-
hugum þann Jiroska, sem hann
hefur tekið, á svo tiltölulega
skömmum tíma, Jiá er Jiað lík-
ast sem í æfintýri. Breytingarn-
ar eru svo stórkostlegar, að
þessa finst varla líki. Gömlu
mennirnir, sem þá bjuggu,
myndu óefað hafa hæðst að
Jieim, sem fyrir % öld hefðu
gengið með Jiá framtíðar-
drauma, sem nú eru veruleiki.
Jafnvel mestu hugsjónainenn
myndu, ef þeir nú litu upp úr
gröfum sínum, litast undrandi
um, á aðfarir nútímalióndans,
og bera fram hverja spurning-
una af annarri.
Hver hefur, myndu þeir
spyrja, fundið upp og kent ykk-
ur að nota allar Jiessar marg-
brotnu uppskeruvjelar, sláttu-
vjelar, sjálfhnýtivjelar, rakstrar-
vjelar, snúningsvjelar o. fl., sem
vinna það á einum klukkutíma,
sem við Jiurftum daginn til,
með orfunum okkar og hrífun-
um? Hvaðan hafið þið fengið
þreskivjelarnar, er þreskja
kornið miklu fljótar og betur en
við gátum gert með gömlu hand-
verkfæruiium okkar? Og hvað-
an allar þessar góðu og marg-
breyttu tegundir af plógum,
herfum og völturum? Hver hef-
ur kent ykkur að hirða betur
húsdýraáburðinn ykkar, að nota
Jiennan tilbúna áburð og' gott
fræ? Hver hefur kent ykkur að
rækta svona vel mýrarnar ykk-
ar, holtin og móana, svo að nú
eru þar frjósamir akrar eða tún,
þár sem fen var eða eyðimörk,
þegar við bjuggum? Og hver
hefur gefið ykkur öll þessi góðu
kyn af jurtum og dýrum, sem
gefa margfalt meiri og betri
arð, en það, sem við þektum?
Hvaða afl er Jiað, sem hefur
hrundið þessum breytingum í
framkvæmd, sem hefur gjör-
breytt búskaparlaginu, frá því
að vera bygt á handafli margra
en kröfulágra verkamanna, til
Jiess að hafa tekið margskonar
vjelar og öfl í þjónustu sína,
sem eru ódýrari en hinir kröfu-
hörðu verkamenn nútimans?
Með þessu hafið þið gert bú-
skapinn ekki aðeins ljettari og
skemtilegri heldur er Jietta sjálf-
sagt eina ráðið til þess að láta
hann bera sig nú á tímum.
Þannig myndu þeir halda áfram
að spvrja og rökræða i Jiað ó-
endanlega, svo að ekki væri unt
að svara þeim rækilega í einni
blaðagrein.
En ég ætla að láta nægja að
svara þeim í einni setningu:
Þctta afl er tilraunastarfsemin.
Fram yfir miðja síðustu öld
má heita svo, .að búskapur ná-
grannaþjóða okkar hafi staðið
í stað um langt skeið, a. m. k. í
samanburði við framfarirnar
síðan. Þá fundust hjer á Norð-
urlöndum engar tilraunastöðv-
ar, ekkert, sem leiðbeindi bænd-
um og flestir ljetu sjer nægja
með að húa eins og feður þeirra
og afar höfðu gert.
En á síðustu 20—30 árum
aldarinnar kom tilraunastarf-
semin til sögunnar, og siðan hef-
ur hún verið kennari bænda og
ráðunautur, lyftistöng landbún-
aðarins.
Það er Jiannig tilraunastarf-
semin, sem hefur rannsaltað og
borið saman hin ýmsu landbún-
aðarverkfæri, gert breytingartil-
lögur við þau og ráðlagt bænd-
um hvað best er. Það er hún,
sem hefur rannsakað og kent
bændum hvernig best sje að
að geyma húsdýraáburðinn,
hvernig eigi að nota tilbúinn á-
burð, hvenær best sje að bera
á og slá, hvernig og hvenær þeir
eiga að leggja kartöflur, sá róf-
um, grasi og korni og livernig
þeir eiga að breyta órækfar mýr-
um og holtum í græna akra og
frjósöm tún. Tilraunastarfsem-
in er Jiað, sem hefur tckist að
mynda ný kyn að grasi, korni
og garðávöxtum, sem gefa meiri
og betri uppskeru en áður Jiekt-
ist. Svona mættí telja lengi. Það
finst næstum ekki Jiað atriði
innan landbúnaðarins , sem til-
raunastarfsemi nágranmtjijóða
okkar ekki hefur rannsakað.
Og Jiær hafa lært að færa sjer
árangur liennar i nyt. Búnaðar-
skólarnir, ráðunautarnir og aðr-
ir leiðtogar innan landbún-
aðarins byggja kenslu sína á
árangri innlendra tilrauna —
innlendrar reynslu. Bændur
byggja búrekstur sinn á inn-
lendri reynslu og Jieir hafa fyrir
löngu fundið að hún er bjargið,
sem aldrei haggast, besta vopn-
ið móti öllum örðugleikum land-
búnaðarins og i samkepninni
við aðra atvinnuvegi og önnur
lönd.
Danskir búmenn eru jafnan
taldir með bestu búmönnum.
Mun það ekki að miklu leyti
standa í sambandi við, að óvíða
eða hvergi er tilraunastarfsemin
á jafn háu stigi og þar að tiltölu
við landsstærð og fólksfjölda?
Framfarasaga danska land-
béinaðarins síðustu 50 árin er
náið tengd framfarasögu til-
raunastarfsemi Jieirrar, er hjer
skal rakin í nokkrum aðal-
atriðum.
Það var á fyrstu árunum eftir
1870 að P. Nielsen skólakennari
í Örslev byrjaði tilraunir í smá-
um stíl og á eigin kostnað. Ár-
1877 fór konunglega danska
landbúnaðarfjelagið að styrkja
hann til Jiessa starfs, fyrst með
600 kr. Síðan hækkaði styrkur
Jiessi upp í 3000 kr. og kom þá
lrá ríkinu og 1886 var fyrsta
tilraunastöð Dana stofnsett í
Tystofte á Sjálandi. Frá þeiin
tíma hefur landbúnaðarstarf-
semi Dana tekið risavöxnum
framförum, eins og best sjest á
eítirfarandi tölum.
Árið 1885—86 voru tilraunir
gerðar á 5,4 ha lands. Við þær
störfuðu 4 menn, og Jiær styrkt-
ar með 10000 kr. Árið 1905—06
voru tilsvarandi tölur 132 ha, 25
menn og ca 180000 kr., 1915—16
492 ha, 48 rnenn og ca 255000
kr. og 1923—24, )16 ha, 65 mcnn
og ca. 700000 kr.
Alls eru tilraunastöðvarnar
15 að tölu, állar eign ríkisins
og reknar af Jiví.
Þess utan reka dönsku bún-
aðarfjelögin tilraunastarfsemi,
sein er styrkt af ríkinu með ca.
% milj. kr. árlega.
Árið 1920 stofnuðu Danir til-