Vörður - 04.12.1926, Blaðsíða 4

4
V Ö R Ð U R

Reikningsvjelin VE-PO-AD
Samlagning — Frádráttur
Telur upp að 9,999,999,99
Ómissandi hverjum manni, þar eð Iiún er
ábj'ggileg fljót og auðveld í notkun. Sjer-
staklega hentug fyrir innheimtumenn.
Send gegn póstkröfu út á land. Kostar aöeins
20 krónur hjá
Aðalumboðsmanni verksmiðjunnar
Hans Ragnar, Vonarstræti 12, Reykjavík.
Húseignir þær á Stokkseyri, er áður tilheyrðu Kaup-
fieíaginu „Ingólfur“ fást keyptar.
Tilboð í eignirnar allar í einu lagi eða hverja fyrir
sig, til sölu á staðnum með lóðarrjettindum, eða til
niðurrifs, óskast sent Lárusi Fjeldsted hæstarjettarmála-
fl.m. í Reykjavík fyrir 10. desember þ. á.
hætt við „ágjöf“, en í torfhúð-
unum gömlu, þagar landsynn-
ings rigningin var i algleymingi.
Frh.
Bergþórshvoil.
í sumar var reist nýtt iirest-
setur að Bergþórshvoli í Land-
eyjum. Það er að stærð 18 x 12
og' hygt í hæjarstíl með tveimur
stöfnum fram að hlaði.
Gaflar hússins snúa móti suðri
og norðri og vita allir gluggar í
þær tvær áttir. Torfveggir eru að
austan og vestan. Á súð er hús-
ið járnklætt, en þar yfir á að
tyrfa. í iniðju sundi eru risgöng
milli loftanna, jafnhá hinum
lægra mæni, og eru þau lílca torfi
þakin. — Verður. húsið hið snotr-
asta, þegar það er fullgert, hvít-
ir stafnar, grænir og grasi grón-
ir veggir og þak. í haust vanst
eigi tími til þess að afla torfa
á þakið, en það verður gert með
vorinu.
Húsið mun kosta um 30 þús.
þegar það er fullgert.
Minningarsýning
sú á málverkum Guðm. Thor-
steinsson, sem lengi hefir til
staðið að haldin yrði, verður
opnuð á morgun í hinu nýja
verslunarhúsi Jóns Björnssonar
kaupmanns við Bankastræti.
Brynjólfur Þorláksson og söng-
starfsemi hans.
Dr. S. Júl. Jóhannesson minn-
ist á söngstarfsemi Br. Þ. í ræðu,
er hann hjelt fyirr minni íslands
á Wynyard í sumar, á þessa leið:
„Hjer hefir verið safnað sam-
an á 3. hundrað unglingum og
þeir æfðir þannig í söng og ís-
lenskum framburði, að það geng-
ur kraftaverki næst. Maðurinn,
sem þetta verk hefir unnið —
Brynjólfur Þorláksson — hefir
á síðastliðnum árum gert meira
lil viðhalds íslensku þjóðerni
hjer í álfu, en allir aðrir Vestur-
íslendingar til samans, með öll-
um sínum stofnunum. — ís-
lensku ljóðin, sem hann hefir
prentað í hugi og hjörtu ung-
linganna og tamið tungu þeirra
og tilfinningar í samræmi við,
hljóta að bera ríkulegan ávöxt
þegar þessir sömu unglingar
dreifast um allan Vesturheim,
eins og salt jarðar, með íslensku
tónana á tungunni, íslenska
sönginn í sálunni og íslensku
orðin á vörunum.
Mjer dettur eitt í hug: Væri
ekki vinnandi vegur fyrir Vest-
ur-íslendinga, að fá þennan
mann till að æfa söngflokk svip-
aðan þessum, fara með hann til
íslands á hátíðina 1930, og láta
hann syngja þar? Væri nokkuð
henlugra efni til í brú yfir hafið
en tónarnir frá .saklausum sál-
um íslensku harnanna, eins og
þeir sem heyrst hafa hjer í dag?
Er það nokkuð, sem Vestur-ís-
lendingar gætu gert, er beíur
vekti eftirtekt á þeim heima og
traustara tengdi saman þjóð-
hrotin? Og verðug virðing væri
það manninum, sem flokkinum
stjórnaiy að fara slíka sigurför,
sem það hlyti að verða.“
Bátur ferst.
vjelabátiirinn ,.Baldur“ hjeð-
an úr hænum fór til veiða á
mánudagsmorgun og hefir eklci
til hans spurst síðan. Er talið
víst að hann hafi farist í roki
því, er gerði síðari hluta mánu-
dags. Stjórnin fjekk „Suður-
landið“ til þess að leita hátsins
í Faxafloa, en það varð hans
ekki varL Fjórir inenn voru á
bátnum, allir á hesta aldri: Helgi
Helgason frá Barði við Klappar-
stíg hjer í hænum, Stefán Bryn-
jólfsson, Hverfisgötu 59, ættað-
ur frá Selalæk í Rangárvalla-
sýslu, Sigurbjörn Bjarnason og
Páll Sigurðsson, frá Hofi í Ása-
hreppi.
„Islandsk kjærlighet“.
heitir smásögusafn (151 hls.)
sem nýlega er út lr.omið á norsku
eftir ungan íslending, Kristnmnn
Guðiniindsson.
Lúðvík Guðmundsson
stud. theol. hjelt framhalds-
fyrirlestur um vígsluneitun hisk-
ups á fimtudag. Hjelt hann því
fram að annaðhvort yrði hisk-
up að halda fast við kenningar
þær er hann hefði flutt áður cn
hann tók við embætti, eða sækja
um lausn frá því. Lagði hann
mikla áherslu á að kirkjan yrði
að vera frjálslynd og rúmgóð,
eða segja að öðrum kosti skilið
við ríkið.
Frá ísafirði
#er síinað 1. þ. m.: „Þór“ kom
hingað með þýskan togara,
„Franz“ frá Gestemunde, síðast-
liðinn föstudag. Veiðarfæri voru
í ólagi, er þór tók hann. Skip-
stjórinn var dæmdur i 2000 gull-
króna sekt. Tíðarfar óstöðugt.
Síra Ragr.ar E. Kvaran
hefir haldið fyrirlestra um ís-
landsferð sína viða í hygðum
Vestur-íslendinga, við mikla að-
sókn.
Ðánarfregnir
1. þ. m. andaðist lijer í bænum
ekkjan Jóna B. Einarsdóttir, 09
ára gömul. Hún var móðir Helga
H. Einarssönar •verkfræðings og
þeirra systkyna.
Leiðrjetting.
Fyrir skemstu var þess getið
hjer í hlaðinu að nokkrir vín-
salar hefðu verið teknir fastir
hjer í hæ, þar á meðal Guðrún
Jónsdóttir, er kölluð var þjón-
ustustúlka á kaffihúsinu „Ald-
an“. 'Þetta óskast leiðrjett, G. J.
hefir aldrei haft nein störf á
hendi á þessu kafíihúsi.
Prentsmiðjan Gutenberg.
Sunnefa.
Mynd af rjettarástandinu á íslandi á 18. öld.
Eftir Guðbrand Jónsson. '
Þegar málið hófst var Hans Wíum 25 ára. Faðir
hans hjet Jens Petersen Wíum og var fæddur um 1684,
eða svo virðist þegar hann 1739 segir lausri sýslunni
og kveðst vera miðja vegu milli fimtugs og sextugs,
og kvartar þá mikið undan ellilasléika. Faðir hans var
Peter nokkur Hendriksen Wíum, sem var yfirskoð-
andi við hernararskrásetningu í Kaupmannahöfn. ís-
lenskir höfundar segja, að móðir Jens, kona Peders
hafi heitið Bolette, og verið systir eða systurdóttir
Júlíönu Maríu Danadrottningar. Það nær vitanlega
engri átt, en það er ekkert því til fyrirstöðu, að Bólette
t. d. hafi verið þerna drottnlngar og það valdið mis-
sögninni. Ekki er það ósennilegt, að Jens hafi verið
hrokkgengur í uppvextinum, og að honum hafi verið
komið hingað til betrunar, eins og oft var gjört við
danska vandræðamenn í þann tíð. 1715 var hann orð-
inn undirkaupmaður á Reyðarfirði. Varð hann síðan
aðstoðarmaður Bessa sýslumanns í Múlasýslu Guð-
mundssonar, og sýslumaður að honu mlátnum 1723,
að því er virðist fyrir bænarstað Rabens stiftamt-
manns, og mun hann þar hafa notið föður síns. Jens
var Óvilsamur og harðgerður, drykkfeldur, rosamenni
og skilmingamaður góður, og fara ýmsar þjóðsögur
af þeirri fimi hans. Jens virðist enginn tiltakanlegur
merkismaður hafa verið, og lítt fær um gegna em-
hætti sinu, enda leigði hann annann sýslumann, Þor-
stein Sigurðsson, til að gegna með sjer eða öllu held-
ur /yrir sig öllum embættisverkum og galt ærna fje
fyrir. Svo mikið er þó víst, að eftirtektarverðasti at-
burður i lífi hans var óefað viðskilnaður hans við það,
Frásögurnar af því eru að vísu búnar að fá á sig
greinilegann munnmælakeim, en það virðist þó í öllu
verulegu vera ljóst m^ð hvaða atburðum hann hafi
orðið. Hann sagði af sjer sýslunni 1739 og fjekk lausn
frá henni 1740. Sama ár fór hann í sjóferð, og voru
ineð honum Jón lögsagnari Bjarnason, stúlka nokkur
og fimm menn aðrir. Lá leið þeirra fyrir Berunes og
koinst ekkert þeirra lifandi til lands. Fanst skipið
seinna, og í því fimm menn dauðir, og voru stíngir
á líki eins þeirra. Höfðu þeir Jens og Jón verið ölv-
aðir er þeir lögðu á stað og þeim að líkinduin lent í
ryskingum sín á milli og við skipverja, en bátnum
hvolft við það. Til Jens og Jóns spurðist aldrei siðar,
en sú þjóðsaga myndaðist, 'að Jens hefði komist i er-
lent skip og til Englands og tilgreinir hún fleiri at-
vik að því. í þessu er auðvitað engin tilhæfa, — það
er hugarburður einn. Um lundarfar og hátterni Jens
Wíum kvað síra Grímur Bessason er lengi var skrifari
hjá syni hans:
Á Skriðuklaustri valdsmann var
Wíum fyi"ri dögum,
með korða sundur kauða skar
kontra norsku lögum.
Kona Jens, en móðir Hans lijet Ingibjörg Jónsdótt-
ir, var hún prestsdóttir frá Hálsi. Vorn hörnin mörg og
kemur ekkert þeirra hjer við sögu að frágengnum
Hans, nema Guðný.
Hans Wíum var fæddur 1714. Hann gekk í Hóla-
skóla, sigldi til Kaupmannahafnar, og var skrifaður
í stúdentatölu þar 1737. Aldrei tók hann próf, og var
við nám örskamma hríð, því 1738 fjekk hann veitingu
fyrir Vestmannaeyjasýslu1). 1739 var hann settur til
aðstoðar föður sínum í Suðurmúlasýslu og fjekk veit-
ingu fyrir henni eftir hann 1741. Vikið var honum
frá um stundarsakir útaf Sunnefumálinu, 1751, en
hann fjekk embættið aftur 1756. Fjekk hann lausn
frá emhætti 1778 og dó 1788. Hann var tvígiftur og
eignaðist þrjú hörn. Ef marka mætti skapgerð manna
af rithöndinni, hefir hann verið Ijettúðugur og laus í
sjer, því höndin er bæði ófögur og ógreinileg nema
undirskriftin. Heldur virðist og Sunnefumálið hera
þess vott, að hann hafi verið með þessum ókostum. í
embættisfærslu sinni virðist hann hafa veriö tveggja-
handa járn eins og af Sunnefumálinu má sjá. Óskila-
maður um fjárreiður embætlisins virðist hann einnig
hafa verið, því stundum er hann að biðjast vægðar
um greiðslu af sýslunni, en stundum þurfa yfirboð-
arar hans að ganga eftir þeim með mestu harðneskju,
svo varð t. d. Pingel amtmaður að gjöra 1747. Skrif-
stofustörfin sýnast og hafa verið alllausgyrt, svo að
yfirboðarar hans þurftu að ganga eftir skýrslum og
skilríkjum frá honum. Svo varð Rantzau greifi stift-
amtmaður 3. maí 1766 að biðja Magnús amtm. Gísla-
son að sjá svo til, að Wíum eins og honum bæri sendi
stiftamtmanni dóm sem hann hafði kveðið upp í þjófn-
aðarmáli Þórðar nokkurs Pálssonar, Ef satt er, sýnir
það og ófýrirleitni hans sem embættismanns, að hafa,
ef svo bar undir, skotið skjólshúsi yfir glæpamenn, og
skotið þeim undan, í stað þess að taka þá fasta. Segir
1) Ekki settur, eins og sumstaðar segir.
Gisli Konráðsson það hafa verið almannaróm, að Wí- *
um rjetti sakamönnum hjálparhönd á þennan hátt.
Tilfærir hann slíkar munnmælasagnir þessu til sönn-
unar og eru þær báðar seltar hjer, ekki af því að
þær sanni neitt um hvort Wíum hafi gjört þetta, nje
heldur, ef satt væri, í hvaða tilgangi það hafi verið
gert, heldur af því að þær sýna svo aðdáanlcga hvert
álit alþýða hafði á Wíum. Önnur sagan er af því að
Wíum hafi hýst Fjalla-Eyvind vetrarlangt, og er
hún svo:
„Það var um kvöld á Skriðuklausti i, að maður ó-
kendUr kom þar; barði sá að dyrum; en er til dyra
var gengið, og sá spurður að heiti, Ijest hann Jón
heita. Óskaði hann að tala við sýslumann sjálfann.
Var Wíum það sagt; gekk hann við það út til komu-
manns. Kom Wíum þá inn síðan og sagði Guðrúnu
konu sinni, að mann þann sem kominn væri hefði
hann tekið tii -vetrarvistar og mótmælti hún því að
engu. En þegar að morgni reið Wíum á bæ þann er
Hrafnkelsstaðir heita, á Skriðuklaustursjörð, þar lands-
seti hans bjó á, og fann bónda að máli, en hvert erindi
hans var vissu ekki aðrir ménn. En það varð þá um
sömu mundir, að kona ein kom lil vistar á Hrafn-
kelsstaði, er kvaðst Steinun heita. Það bar til eitt kveld
í myrkri á Hrafnkelsstöðum, að bóndi mætti licnni í
baðstofudyrum eða gönguin, svo þau rákust bvort á
annað. Spyr hann þá byrstur hver þar færi. Hún svar-
ar: „það er Halla“; var þó kölluð Steinun eftir sem áð-
ur. Á Skriðuklaustri um jólin var Wíum nokkuð við
öl og spilaði þá með fleirum og einn þeirra Jón vetr-
artökumaður hans. Segir þá Wíum: „Hefir þú ekki
stolið sauðunum mínum í sumar — Jón eða hver djöf-
ullinn þú lieitir“. Svaraði Jón þá: „Allir verða i nauð-
unum nokkurnveginn að láta, sýslumaður góður“. Um
vorið fór Jón í burtu svo enginn af vissi. Um Sama leyti
hafði og konan horfið frá Hrafnkelsstöðuin; var þá
líka vant tveggja hesta á klaustrinu; var þá leita far-
ið um tvo daga og fundust ekki. Var þá sýslumanni
til sagt, að hvergi fyndust. Svaraði hann þá: „Eru
ekki nógir bölvaðir merarsynirnir?“ Fundust þeir og
aldrei, og þóttust menn þá víst vita, að hann hefði gef-
ið þá Eyvindi og Höllu. Ljek og orð á að mörgum
væri hann liðsinna er í sökum voru, ef hans leituðu,
og sagt er að valdsmenn þar eystra og höfðingjar sum-
ir kölluðu hann „skálkaskjól“.
Það er auðsjeð á þessari sögu, að Wíum hefir verið
við alþýðuskap, umgengnisgóður við auma og með eng-
ann embættishroka, og eklci látið sjer alt fyrir brjósti
breniia. Hin sagan er á þessa leið: (Frh.).