Vörður - 11.12.1926, Page 3

V Ö R Ð U R
3
Kringum land
á Skallagrími.
Eftir Bjarna Sæmundsson.
Frh. ---—
Þegar komið var norður fyrir
Vopnafjörð, fór að birta i lofti
og sjást til lands, jafnvel fjall-
anna inst á Langanesi, Gunnólfs-
vikurfjalls og Háganganna þar
inn af. Um miðnætti fórum við
fyrir Fontinri, þ. e.: tána á
Langanesi.
Þegar jeg kom ripp næsta
morgun (20. mai) vorum við út
af Axarfirði. Liðandi dagmál-
um sá jeg land langt burtu í suð-
vestri og hjelt, að það væri
Tjörnes, en við nánari aðgæslu
reyndist það að vera Grímsey,
því að stefnan var til VNV frá
Rifstanga og leiðin lá sunnan til
við Hólinn, grunnið litla — gam-
alt flyðrumið — norður af
Grimsey (Groves Bank á sjó-
kortunum). Hjer um bil 40 sjó-
mílur út af Siglunesi breyttum
við stefnu og hjeldum nokkuð
dýpra, nál. í NV, því að skip-
stjóri vitdi reyna að finna
„banka“, sem eyfirskur hákarla-
skipstjóri hafði sagt honum að
væri norður og vestur af Skaga-
grunni og austur af Hornbanka,
og aðeins með 100 fðm. dýpi.
Við lóðuðum á þremur stöð-
uin með fimm sjómílna
millibili, en fundum ekki botn
með 150 fðm. streng. Fór í þetta
töluverður tími og var því kom-
ið kveld, er við komum á norð-
urjaðar Strandagrunnsins (á
07° 10', eða nálega norður á
móts við KolbeinseyO og köstuð-
um í norðurhalla grunnsins, á
133 fðm. dýpi. Urðum við vel
varir og vorum því þarna næsta
dag og drógum nokkura drætti
á 120—140 fðm. Var aflinn
mest stórþorskur, útlirygndur,
fremur magur á fiski, én vel
lifraður, tómur eða með leifar
af loðnu og rækju einni, er jeg vil
nefna ísrækju. Jeg hefi ekki sjeð
hana lijcr annarsstaðar í fiski,
■enda á hún heima i isköldum sjó
í Norðurhafi og er blóðrauð á lit-
inn. Virtist svo sem fislcurinn
hefði fengið hjer góða ináltíð af
þessari fæðu fyrir 2—3 viltum
og fitan verið komin í lifrina.
Einn fiskur var með netaförum
og litlu síðar fjekk „Hannes ráð-
herra“, sagði mjer Guðm. Mark-
ússon skipstjóri, marga þorska
með netaförum og einn með heil-
an möskva á sjer, á Hala. Bend-
ir þetta, eins og fleiri dæmi af
þessu tægi á það, að margt af
þeim þorski, sem hrygnir við
SV-landið á vorin, fari að lokinni
hygningu norður með V- og
NV-ströndinni, út á eða jafnvel
út fyrir landgrunnsbrúnirnar í
ætisleit (loðnu, krabbadýr o.
f 1.), og safnist þar, eins og t. d.
á Hala, þjett eða dreift, uppi í
sjó eða við botn, eftir því hver
átan er og hvernig hún hagar
sjer. Hjer var sárafátt af þyrsk-
Iingi, helst tvævetur smáþyrsk-
lingur, 25—30 cm. langur. Ekk-
ert skip var þarna í nánd við
okkur, nema einn ísfirskur mó-
torbátur — „Gissur hvíti“ —
með lóð sína — hvergi smeik-
ur, þó að langt væri til lands —
um 75 sjómílur NA af Horni.
Það hreykti sjer nú ekki hátt
fremur en hin fjöllin lengra vest-
ur; ]>að var orðið alldjúpt á
þeim. Isfirðirigar hafa verið oft-
ar þarna langt úti síðustu árin
og fengið góðan afla á vorin og
sumrin en ís er oft á þessum
slóðum uin þetta leyti árs, þó að
nú bólaði ekkert á honum og jeg
væri í suinar rúmum mánuði
síðar á „Dönu“ úti við þjetta is-
breiðu, 30 sjóm. út af Kögri.
Smásaman tregaðist þorskafl-
inn á þessum djúpmiðum og
kiptum við þá upp á Hornbank-
ann (30—40 sjóm. NA af Horni)
og fengum þar nokkra góða
drætti af þorski, á 80—100 fðm.
en fátt af smáfiski, og var fæða
hans nokkurnveginn Iiin sama og
áður er greint. Annars fengum
við á þessum Sslóðum, auk
þorsks og lítils eins af þyrslclingi
og stútungi, nokkuð af karfa,
ufsa, skrápflúru, tindaskötu og
nokkurar langlúrur og ýsur, en
engan spærling og af fásjeðum
fískuni hjer 2 marhnýtla, 1 kræk-
il og 1 hvítaskötu, hina fyrstu,
er jeg veit til að íslendingar hafi
veitt hjer við land.
Margt var af óæðri dýrum á
þessum slóðum, sniglum (kuð-
ungum), sæfíflum, sæköngur-
lóm og krossfiskum, margt af
því stórvaxið og mergð af svömp-
um af ýmsu tægi úti í grunn-
brúnunum. Stóri kampalampi
kom dálítið í vörpuna, en hjer
var minna um polýpa en fyrir
austan.
Af fuglum var hjer mest af
ritu og fýl, fáeinir kjóar og litlu
hvitmávar; smáfuglahópar flugu
oft, einkum inni á bank-
anum (frá Hornstranda-björg-
unum), en virtust ekki fá neitt
æti. 30 -40 gæsir (helgsinga?) sá
jeg einnig fljúga norður (til
Grænlands?) Daginn sem við
lcomum á Strandagrunnið höl'ð-
um við fengið tvo gesti á skipið,
það voru snjótitlingur og stein-
depill, sem el' til vill hafa komið
til okkar, þegar við fórum fram
hjá Grímsey. Þeir voru mjög
gæfir og leituðu skjóls, því að
kalt var og jeljagangur af NA.
Settust þeir að uppi á vjelhús-
inu og kúrðu sig niður undir
kaðalshönlc og voru svo spakir,
að þeir högguðu sjer ekki, þótt
gengið Væri fram hjá þeim;
stundum flugu þeir upp, en
komu brátt aftur, eða smugu
til og frá um skipið. Þeim var
gefið franskbrauð og vatn, en
þeir neittu þess varla, enda fór
að bera á því, að þeir væru
eilthvað lasnir. Snjótitlingur-
inn dó lika daginn eftir, en stein-
depillinn hvarf skömmu síðar,
hvort sem hann nú hefur flog-
ið burt, þegar við komurn inn á
bankann og skemmra varð til
lands, eða dáið inni í einhverri
holu uppi á skipinu. Af hvölum
sást aðeins eitt stórhveli.
Bækislöð mína eða ,rannsókna-
stofu* hafði jeg i þessari ferð
uppi á bátadekkinu, með bát-
ana til beggja hliða og hinar
miklu matvælakistur brytans
fyrir framan og aftan. Þarna
var jeg hátt hafinn yfir fjöld-
ann og vel varinn fyrir veðri og
sjógangi og liátt til loftsins.
Leiðin þangað upp lá tíðast upp
þrepin á framenda vjelhússins,
eftir því endilöngu og upp hjá
aftur matstrinu yfir fremri kist-
una og upp á henni var maður
eins og í lyftingu. Var jeg að lok-
um allleikinn í því að ,ballansera‘
með báðar hendur fullar eft-
ir vjelhúsgluggunum, þó að
„Skalli“ velti sjer og reyndi að
fella mig, en 10—12 metra niðri
i undirheimum sá jeg í kollinn
á vjelmönnunum. Hin leiðin var
niður um lítið op á dekltinu,
fyrir aftan matsalinn og niður
á fult lifrarfat, sem stóð þar
eins og eina þrepið til þess að
stíga á, og botninn sveik aldrei
—- en slíkt hefur komið fyrir á
á „Skallagrími“ og maðurinn,
sem fyrir því varð, fjekk mjúkt
bað.
Seint, fór sólin í bólið þarna
úti á 67. breiddarstigi',' ekki fyrri
en klukkan hálftólf, svo að lítið
vantaði á, að hún yrði á flakki
allan sólarhringinn; en „mið-
nætursól“ sá jeg í fyrsta skifti
6 vikum seinna, af „Dönu“ úti
fyrir Hornströndum, nóttina
milli 5. og 6. júlí og virtist mjer
hún ekkert frábrugðin vana-
legri kvöld- eða morgunsól.
Annars var eitt sólsetrið þarna
úti undurfagurt, þó að það tæki
varla fram reykvísku maiíoka-
sólsetri.
22. maí, sem var laugardagur-
inn fyrir hvítasunnu, vorum við
að kippa fram og aftur á Horn-
banka og útjaðri Strandagrunns,
en afli var litill, enda voru nú
koninir 15—20 togarar, flestir
íslenskir, í kringum okkur; þó
þraukuðum við þarna fram á
næsta morgun, en þar sem við
aflatregðuna bættist austan-
strekkingur -— þessi svo að segja
siblásandi Hornstranda-stað-
vindur — tókum við okkur upp
um miðján dag á hvitasunnu-
dag og „lensuðum“ vestur í Áls-
brún.
Ekki get jeg sagt að mikill
hátíðablær hvíldi yfir hinum há-
helga degi. Veðrið var hálf
hryssingslegt og sjór nokkuð
tekinn að ýfast. Hátíðabrigði
voru lítil á skipinu. Föstudaginn
næstan á undan hafði Hilli,
(svo er brytinn nefndur vana-
lega) bakað jólaköku, sem var
á stærð við óslitinn stór-bobbing
og var víst hugsun hans sú, að
gleðja okkur með henni á hátíð-
inni, en hann hafði verið svo
Ijettúðugur að gefa ökkur að
smakka á henni heitri úr ofnin-
um, og afleiðingin var sú, að
kakan var uppjetin áður en
hvítasunnusólin reis úr ægi. Af
öðrum hátíðabrigðum má nefna
þau, að jeg fjekk hvítaskötuna,
sem áður er nefnd, og í fyrsta
vörpudrætti í Álsbrún fengum
við 200 fðm langan vörpustreng,
með viðhangandi vörpuhlera
upp, fastan i öðrum afturklera-
lásnum og ætlaði okkur að
veita erfitt, að fá okkar eigin
hlera upp að gálganum og
strenginn losaðann frá honum.
Strengurinn og öll járn á hler-
anuin voru spegillögur, enda
þótt hlerinn væri vaxinn all-
stórum hrúðurkörlum og því bú-
inn að liggja lengi i sjó. Hleri
og strengur voru af svo veikri
gerð og að dómi skipstjóra svo
lítils virði, að þeim var kastað'
aftur i sjóinn — til ánægju
fyrir þann togara, sem næstur
kynni að „fiska“ þá.
Þetta voru nú liátíðabrigðin,
jólakakan, sem aldrei sá hátið-
ina, hvítaskatan og strengurinn
með hleranum. Annars leið dag-
urinn eins og aðrir á sjónum og
get jeg ekki neitað því, að eitt-
hvað er það dauft og óviðfeldið,
að gera engan dagamun á stór-
hátíðum — þó að á fiskiskipi
sje — hvorki í einu nje öðru.
Tíminn er of dýrmætur og út-
gerðin svo dýr, munu menn
segja og sjálfsagt liafa þeir mik-
ið til sins máls, en — ánægju-
legt þótti injer í sumar að sjá
Sveitabýliö.
Það er nú viðurkent af ölluin hugsandi mönnum
i landinu, að næsta og stærsta verkefnið, sem fram
undan liggur á sviði efnahagsmálanna, er viðrcisn
landbúnaðarins. Framkvæmd þeirrar hugsjónar er
margþætt mál, og engin úrlausn fæst utan ineð sam-
starfi einstaklinga og þjóðfjelagsheildar. Veigamesta
þáttinn í viðreisnarstarfinu verða þó einstaklingarnir
að leggja til. Þeir verða í rauninni að vinna alt verkið.
Bændastjettin verður sjálf að rækta jörðina, ala upp
kvikfjeð og byggja húsin yfir menn, skepnur og jarð-
argróða á bændabýlunum. Ef bændastjettin í viðustu
inerkingu, þ. e. vinnandi fólkið í sveitunum, ekki vinn-
Uf þessi verk, þá verða þau ógerð. En það er þjóðfje-
lugsheildarinnar að gera þær ráðstafanir, sem þarf til
þess að ræktunin, ef rjett er framkvæmd, geti borið
arð, þar á meðal fyrst og fremst að leggja hjálp til
nau.ðsynlegra samgöngubóta, svo að afurðuin jarðar-
innar verði fundinn markaður, svo að blóðrás við-
skiftalífsins geti líka náð til bændabýlanna úti um
allar sveitir I^inds.
öllum forvígismönnum landbúnaðarins er það
Ijöst, að búnaðurinn verður að taka stórkostlegum
hreytingum, til þess að komast í hliðstætt horf við
aðra nútíma-atvinnuvegi. Ræktun jarðarinnar þarf að
v<>rða undirstaða búskaparins, og það fullkomin jarð-
4
rækt. Húsun býlanna er annað mikla viðfangsefnið.
Það verður að ætlast til mikils af þeirri kynslóð bænda-
stjettarinnar, sem kemur íslenska landbúnaðinum í
fullkomið nútímahorf, eftir kyrstöðu 30 kynslóða.
Hugur ræður hálfum sigri, segir máltækið, og er
alveg satt. Ef bændastjettin fær sig ekki til að trúa
þvi, að hún geti int af hendi viðreisnarstarfið, þá
gerir hún það ekki heldur. Þá halda bændurnir áfram
að senda börnin sin til sjóplássanna jafnóðum og þau
eru orðin vinufær, og þar með stendur alt í stað.
Ótrú eða veik trú á landinu og kostum þess er gömul
í garði hjá okkur, og þótt hún hafi hjaðnað dá-
lítið síðustu áratugina, þá er afar auðvelt fyrir
hvern, sem vill, að magna þann þjóðarfjanda aftur,
einkanlega ef árferði hallar eitthvað í bili. Og ein-
mitt núna síðustu árin er þaÖ orðin tiska sumra
manna, sem standa svo frainarlega, að orðum þeirra
er gaumur gefinn, að reyna að koma sjer i mjúkinn
hjá bændastjettinni, með því áð tala fögur orð um
þá nauðsijn á viðreisn landbúnaðarins, sem allir eru
sammála um, en reyna jafnframt að læða inn þeim
skoðunum, að auðvitað geti þessi viðreisn ekki borgað
sig; ef lán sjeu tekin til hennar, þá sje ómögulega að
greiða fulla vexti af þeim, ekki tjái að hugsa sjer
neitt gjört til umbóta á býlunum nema styrkveiting
komi til, o. s. frv. Útbreiðsla og efling þessarar gömlu
ótrúar á kostum landsins er versta verkið, sem nú er
verið að fremja hjer í landinu.
Útgefendur Varðar vilja nú reyna að leggja hið
besta til þessara mála af sinni hálfu. Þeir líta svo
á, að vantrúin á landskostina, vantrúin á það að rækt-
un landsins muni bera fullan arð, sje líklega sama
5
eðlis og hver önnur villutrú eða vantrú; Ijós þekking-
arinnar muni vcrða áhrifadrijgst iil að egða henni.
Þeim skilst það líka, að útbreiðsla þekkingarinnar á
þeim nýjungum, sem bændurnir verða að taka upp,
er fyrsta sporið til framkvæmdanna. Útgefendurnir
eru flestir (4 af 5) aldir upp við sveitabúskap, og
hafa allir haft tækifæri til ,að kynnast rækilega þeim
stórkostlegu framförum í jarðrækt, sem nú má sjá
á einstöku býlum þeirra manna, sem eru að ryðja
framtíðarbraut íslensku bændastjettarinnar. Gömul
°g ný þekking á íslenskum landbúnaði hefir skapað
hjá þeim þá bjargföstu sannfæringu, að jarðræktin
sje gróðavegur hjer á landi, að útbreiðsla þekkingar
um hana, og um aðrar hagnýtar nýjungar búskapar-
ins, sje þarfasta verkið sem landsblað, víðlesið til
sveita, eins og Vörður, geti tekið sjer fyrir hendur að
svo komnu.
Útgefendurnir hafa því snúið sjer til hinna færustu
manna á þessu sviði og beðið þá að rita um hinar
verklegu nýjungar, sem viðreisn landbúnaðarins verð-
ur að grundvallast á, og þá fyrst og fremst um jarð-
ræktina. Er svo til ætlast, að ritgerðir þessar myndi
eina heild, og birtist i blaðinu neðanmáls, þannig
að nienn geti klipt þær frá og haldið þeiin saman.
Þegar ritgerðunum er lokið, mun verða gerð grein
fyrir höfundum þeirra, en um jarðræktina rita þeir
Árni G. Eglands, ráðunautur Búnaðarfjelags íslands,
og Magnús Þorláksson bóndi á Blikastöðum, og mun
hinn fyrnefndi lýsa ræktunarskilyrðuín, aðferðum m.
m„ en M. Þorl. gera grein fyrir tilkostnaði og afrakstri
eftir reynslu sjáfs sin. Byrja ritgerðir Árna hjer í
blaðinu í dag. Af hálfu útgefendanna liefir Jón Þor-