Vörður - 11.12.1926, Síða 4

4
V Ö R Ð U R

uokkur norsk síldveiðaskip
„halda heilagt" einn sunnudag,
leituðu ekki einu sinni að sild, og
fróðlegt þælti mjer að vita, hvort
„útkoman" muni hafa verið verri
hjá þeim en hinum, sem ekki
hjeldu helgan hvíldardaginn.
Frh.
Sveiíaþorp o. fl.
Mikið er talað um það, að
fóik tolli ekki í sveitunum, en
með auknum framförum er jeg
viss um að mikið mætti gera til
þess að ráða bót á því.
Mjer hefir dottið i hug, að
heppilegt væri, að flytja bæina í
smáþorp nærri fossunum og fá
frá þeim rafmagn bæði til lýsing-
ar og hitunar, og auka þar með
áburðinn til ræktunar. T. d. væri
hentugt að hafa þorp við Tungu-
foss hjá Árgjlsstöðum í Hvol-
hreppi. Hann gæti fullnægt raf-
aiagnsþörf alls Hvolshrepps og
nokkurs hluta Rangárvalla.
Leikhús ætli að geta þrifist í
þorpinu, samfara því að verá
fundahús og kvikmyndahús.
Trúi jeg ekki öðru en að það
stuðlaði að því að fólkið færi að
tolla í sveitinni. í svona þorpum
mætli hafa smjör- og ostagerð,
en bílar flyttu svo vörurnar á
markaðinn, eins og þeir einnig
gætu flutt að mjólk frá mjólk-
urbúunum. Jeg geri og ráð fyrir
að í þorpum þessum mætti hafa
sundlaugar hitaðar með raf-
magni. Tungufoss hygg jeg hafi
30—40 metra fallhæð, þó ekki
hafi jeg mælt hann. Vatnsmagnið
er míkið, að líkíndum ekki
minna en í Elliðaánum, en fall-
hæðin er víst miklu meiri, og því
sýnilegt að um nægan kraft væri
að ræða, bæði til Ijósa og hitun-
ar og enda þótt eitthvað væri not-
að til iðnaðara. Það er trú mín,
að þegar járnbraut er komin
austur, þá fari bændur að færast
í aukana og gjöra eitthvað veru-
legt til framfara, fyr getur mað-
ur ekki búist við miklu.
Eitthvað Iíkt þessu sem jeg
hefi hjer talað um, mætti vel
gera til þess að vera viðbúinn
þegar járnbraut kemur, en von-
andi verður þess ekki mjög langt
að bíða. Þörf hugvekja var fyrir
nokkru í Lesbók Morgunblaðs-
ins, um óðalsrjett. Þar var upp-
ástunga um, að menn gætu rækt-
að og stækkað jarðir foreldra
sinna svo að fleiri en eitt barn-
anna gæti búið á þeim. Það er
líka alveg víst, að hverjum
manni þykir mikið vænna um
það land, sem brotið liefir verið
af eigin hendi. Við það skapast
meiri ást á vinnunni. Framtak
og dugnaður fer þá æfinlega
saman. Það vita líka allir, að
skemtilegra er að hafa sjálfur
afkastað starfinu, í stað þess að
hafa sófl það alt til annara.
Úr því að jeg á annað borð
tók mjer penna í hönd, þá er
best að jeg minnist á ofurlítið
fleira, sem mjer finnst afturför í.
Jeg bið bændur velvirðingar á
því, að jeg er að sletta mjer fram
í þeirra hagi. Mjer virðist aftur-
för i því, að hafa lagt fráfær-
urnar niður. Jeg held ábatavæn-
legt að taka þær upp aftur, að
minnsta kosti á þeim lömbum,
er setjast eiga á. Fráfærulömb
munu taka betur fóðri en dilkar.
Að vísu mun erfitt, sakir fólks-
skorts að taka fráfærurnar upp,
en þegar rneiri framfarir hafa
orðið, mun ekki þurfa að kvíða
fólkseklu í sveitunum. Auk þess
gætu nátthagar greitt fyrir fjár-
gæslunni. Myndi að líkindum
best ag sljetta þá fyrst og fá síð-
an fullnaðarrækt í þá með á-
burði fjársins, og með því
stækka túnin hröðum fetum, en
hvernig þessu yrði best hagað,
læt jeg bændur og búfræðinga
um. j
Mönnum þarf að þykja vænt
um vinnuna, því hún er sú besta
guðs gjöf sem mönnunum hefir
hlotnast, það er sælt að neyta
brauðsins í sveita sins andlitis
og láta sjer það meiri heiður en
lægingu finnast. Það vita þeir
best sem um stundarsakir hafa
orðið fyrir því mótlæti, að geta
ekki notið þessarar miklu guðs
gjafar.
Það er ósk mín, að eitthvað af
því, sem jeg hefi tekið fram hjer,
mætti virðast nothæft, og verðugt
til ihugunar. Bændur þurfa að
vinna sem mest að umbótum búa
sinna sjálfir, ásamt þeim heim-
ilisvinnukröftum, er þeir eiga
ráð á, og til þess að verða fyrir
sem*minnstum misfellum, eru
sjerfræðingar og fróðleiksbæk-
ur, starfinu til suðnings, mik-
ils virði.
Að því er kemur til húsbygg-
inga á jörðum, þá hefi jeg mesta
trú á vel vönduðum steinsteypu-
húsuin. Þar leggja heimilin til
bæði vinnuafl og allmikið efni,
og fá sjer til aðstoðar mann eða
menn, með fullri verkþekkingu,
ekki ti! þess eins að standa yfir
vinnunni, og segja hvernig henni
skuli haga, heldur skyldu þeir
og leggja hönd á verkið og sýna
jafnt vit og vinnudug.
Vjer íslendingar höfuin ekki
efni á því, að hafa marga sjer-
fróða menn, sem leiða hjá sjer að
væta hendurnar. Við sjávarsíðu
er það sumstaðar tiðkað við fisk-
verkun, að verkstjórinn vinnur
að eins með tungunni, en þá að-
ferð hata jeg, eins og mjer að
hinu leytinu þykir vænt um þá
sem vinna. Stundum hafði jeg
30 manns í vinnu og vann óhik-
að sjálfur; fylgdist þá um leið
fyllilega með striti starfsins og
fann hver átarfsþungi lá á þeim,
er með mjer unnu.
Mönnum þarf að skiljast til
fulls ,að vinnan er viðhald lífs-
ins. Oft er talað um likamlega
vinnu sem plágu, og menn
kveinka sjer við.að víkja hendi
sjálfum sjer eða öðrum til gagns.
Til Reykjavíkur kemur alt of
margt fóllk, til þess að læra eitt-
hvað, er síðar kann að leysa það
undan öllu líkamserfiði. Þjóð-
inni er hætta búin af því, hve frá-
hverfir menn eru að gerast lík-
amlegri vinnu. Sjerhver starf-
semi styrkir þjóðin andlega og
líkamlega, en iðjuleysið lamar
þrótt þennar og þol.
„Norður við heimskaut í sval-
köldum sævi“ verður vjer að
gera hreysti forfeðra vorra og
dugnað þeii-ra að vitamerkjum
við vöggustokk komandi kyn-
slóða, en til þess verður sú kyn-
slóð, ér nú lifir, að vera starf-
söm. Mun svo reynast, að hvert
land bjargast með sinum gæð-
um ef menn eklci gleyma því, að
starfsorkan er besta vöggugjöf-
in, er vjer höfum hlotið.
Einar J. Pálsson.
Ofviðri
hin mestu hafa verið alú
og mikið tjón hlotist af. Togar-
inn „Skallagrímur“ kom inn í
fyrradag og hafði sjór gengið yf-
ir hann í Faxaflóa, tekið út bát-
ana, eyðilagt loftskeytaumbún-
aðinn og brotið allmikið á þil-
fari. Aðrir togara hafa orðið
fyrir minni skemdum. — Flóð-
bylgja geþk á land suður í Höfn-
um á miðvikudagsmorgun, sóp-
aði burtu görðum og bar grjótið
langar leiðir á land upp. Bær-
inn Garðar var á kafi í sjó allan
þann dag. Þar bjó Vilhjálmur
Jónsson, maður sjötugur að
aldri, og bjargaðist hann við ill-
an leik, en misti húsgögn sín öll
og vetrarbjörg. Nokkrum kind-
um varð bjargað í báta, og varð
að vaða sjóinn í mitti inn í fjár-
húsin til þess að ná þeim. —
Á Eijrarbaklca brotnaði sjógarð-
urinn vestur af kauptúninu á
um 80 faðma svæði, bryggja
skemdist allinikið og bátur
brotnaði á landi uppi.
Bátur ferst.
Frá ísafirði er símað 6. þ. m.:
Árabátur fórst í gær með tveim
mönnum á leið yfir ísafjörð frá
Arngerðareyri til Svansvíkur.
Mennirnir voru Kristmundur
Kristjánssoii bóndi í Svansvík
og Kristján Össursson frá sama
bæ.
Ný bók.
Út er komið II. bindi af Sið-
fræði próf. Ágúst H. Bjarnason-
ar. Fjallar það um höfuðalriði
siðfræðinnar.
Guðmundur Finnbogason
flutti síðastliðinn sunnudag
erindi um „Bölv og ragn og þjóð-
nýtingu þess“. Lýsti hann því
hve tunga vor væri auðug af
blótsyrðum, skýrði uppruna
þeirra og merkingu og lýsti notk-
un þeirra. Taldi hann bölvið
hinn mesta ósið og vildi útrýma
því. Menn bölvuðu aðallega sjér
til skapljettis, er þeir reiddust,
og varpaði fyrirlesari fram þeirri
spurning, hvort ekki gæti önuur
orð málsins kornið þar i stað
blótsyrðanna. Leist honum þar
til best á töluorðin og ráðlagði
mönnuin að telja 1, 2, 3, 4, 5 . .
o .s. frv. er þeim sigi í sk&p,
þangað til þeim rynni reiðin. En
ef ekki virtist annað stoða, þá
viIdfTiann láta þjóðnýta bölv og
ragn: Banna öllum mönnum að
blóta fyrir eigin reikning og
skipa í þess stað embættismenn
til að bölva fyrir alla þjóðina. —
Alji.bl. og Morgunbl. hefir orð-
ið sundurorða út af þessari
tillögu G. F, Alþ.bl. gest ekki
að þessari þjóðnýtingarhugniynd
hans og telur ríkisbölvara ó-
þarfaembætti. En Mbl. reynir að
hugga Alþ.bl. með þvi, að engir
myndu standa nær að hreppa
slíkt embætti en einmitt einhver
þeirra Alþ.bl.-manna.
Sigurður Eggerz.
Eftir beiðni S. E. hefir Lög-
rjetta flutt ræðii þá er hanii hjelt
um Nijja sgttmála í Efri deild í
vor. S. E. gerði þar að umtalsefni
grein þá er ritstjóri Varðar hafði
ritað um bókina og kvað greina
„svartasta blettinn i öllu mál-
inu“. í næsta hefti Vöku mun
ritstj. Varðar birta ritgerð, sem
m. a. fjallar um þessa ræðu S. E.
Bruni.
Um síðustu helgi brann
vorugeymsluhús verslunarinnar
„Höfn“ við Ölfusárbrú. Húsið
var óvátrygt og eins vörur þær.
er í því voru geymdar.
Prenlsmit5jan Gutenberg.
6
táksson tekið að sjer uinsjón með niðurröðun og
samræmingu efnisins.
I. Ræktun.
MiIIi fjalls og flóðs — munu græðiöfl góðs
verja lendur og sírækta sáðlönd og skóg.
Hjer er sólgeisla gnótt — hjer er fagurt og frjótt
ef að við leggjum heilhuga hendur á plóg.
(Bjðrnson).
/
1. Rækíunarskilyrðin.
Öll ræktun er ýmsum náltúruskilyrðum háð. Þó
máttur vor geti litlu eða engu um þokað til að breyta
þeím skilyrðum, er okkur eigi að síður nauðsyn að
þekkja sem best öll einstök atriði náttúruskilyrð-
anna. Ekki að eins mótast ræktunaraðferðir, heldur
einnig allur búskapur bóndans af hinum líttviðráð-
anlegu náttúruskilyrðum. Af ræktunarskilyrðum er
fyrst og fremst að nefna: veðurfar og jarðveg.
Veðurfar. — Um fátt er mönnum hjer á landi tíð-
ranidara en veðurfarið, — veðrið — tíðina. Með því
búskaparlagi, sem hjer tíðkast, eru bændur stórum
háðari veðrinu, en bændur í flestum hjeruðum ná-
grannalandanna. Þannig er þetta, en því er eigi að
leyna, að einum þræði stafar þetta af því, að íslend-
ingar hafi ekki verið svo slyngir sem skyldi í að
laga lifnaðarhætti sína eftir veðurfari landsins.
Veðurfarið ræður miklu um það, hverjar jurtir er
• 7
hægt að rækta, það takmarkar sáðtíma og uppskeru-
tíma. Á veðurfarinu veltur það mjög, hversu ræltl-
unarland þarfnast mikillar framræslu, — eða vökv-
unar (áveitu). Byggingum y-fir menn og fjenað, fóður
og áburð, verður að haga eftir veðurfari. Einnig vali
búfjárins. — Og veðurfarið setur mörk sín á búfjen-
aðinn, ræður miklu um þroska hans og afurðamagn.
Þrátt fyrir það hve veðurfarið hefir mikil álirif á
atvinnu manna og hagi, er vitneskjan um veðurfarið
hjer á landi mjög í molum og ófullkomin. Að sönnu
munu flestir telja að veðurfari landsins sje fljótlýst,
— tíðin sje misfellasöm og köld o. s. frv., en ef brjóta
skal málið til mergjar, verður svara vant við fjöl-
mörgum spurningum, sem nauðsyn væri að svara
sem greinilegast.
Tveir aðalþættir veðurfarsins, sem mest eru athug-
aðir, eru hitinn (og kuldin) og úrkoman. Hita- og
úrkomumælingar hafa verið gerðar hjer á landi um
alllangt skeið, en bæði voru stöðvarnar of fáar, og eru
raunar enn þá, og svo hefir lítið verið að því gert að
vinna úr þeim athugunum og mælingum sem til eru
með það fyrir augum, að draga af því ályktanir um
ræktunarskilyrði og þroskamöguleika gróðursins, sem
bændur rækta, eða nytja án ræktunar. í ýmsum lönd-
um er mikið unnið að slíkum rannsóknum, enda er
það ljóst, að veðurathuganir í sambandi við rækt-
unartilraunir geta haft mikla þýðingu fyrir landbún-
aðinn, og að ræktunartilraunir geta aldrei orðið fylli-
lega áreiðanlegar, nema veðurathuganir sjeu gerðar
í sambandi við þær.
Allar jurtir þarfnast einhvers hita, til þess að geta
lifað. Sje liitinn svo lítill, að jurtirnar að eins geti
8
lifað, verða þrif þeirra auðvitað þar eftir. Lífsstarf-
• semin eykst venjulega og verður harðari við aukinn
liita, að vissu marki. En þegar komið er yfir það inark,
dregur aukinn hiti úr þrifum jurtanna, því frekar sem
hitinn eykst meir, uns því marki er náð, að jurt-
irnar geta ekki þrifist sökum hitans. Þannig er talað
um lágmark hitans, um hinn hæfilegásta hita, og
hámark hitans. Til fjalla á íslandi er hitinn svo litill,
að fóðurjurtir ná ýmist fremur litluin þroska, eða
engum (á háfjöllum). Þar eru lágmörk þess hitastigs,
sem fóðurgrös þurfa til að lifa. Hjer á landi verð-
ur hitinn (lofthitinn), aldrei svo mikill, að fóður-
jurtir geta ekki þrifist þess vegna, ef önnur skilyrði.
eru hæfilleg. Að tún brenna stafar í raun og veru al-
drei af of miklum hita, heldur af vatnsskorti. Líkur
má leiða að því, að sumarhitinn hjer á landi sje
ekki fjarri því að vera hæfilegur,— til þess að tún-
gras nái sem*bestum þroska og heppilegustum, í öll-
um hlýrri sveitum landsins, þegar sumur eru í með-
allagi lieit eða betur. En hitt er eigi síður ljóst, að í
mörgum sveitum og mörg árin, er sumarhitinn at'
skornum skamti og of lítill fyrir grasræktina. Einmitt
þess vegna ríður hjer svo mjög á því, að afla sem
mestrar þekkingar á aðferðum ræktunar og notfæia
hana sem best, að beita öllum ráðum til að efla þrif
og þroska gróðursins. Það er sanni fjær, að leggja
verði hendur í skaut, þó einhver þeira frumgæða,
sem grasið þarfnast, sje í tæpara lagi, og af því að
svo er oft, ríður á því að þekkja sem best alla þætti veð-
urfarsins. Því skyldi enginn aðhyllast þá villu, að slík
þekking sje fánýt, þó að ekki sje hægt að breyta.
veðrinu.