Vörður - 18.12.1926, Blaðsíða 2
2
V O R Ð U R
Dapur kliður.
„Skjótt hefir sól brugðið
sumri“ söngla þeir nú í herbúð-
um Tímans. Sjaldan hefir
stjórnmálaflokkur orðið fyrir
sárari vonbrigðum. Dómur þjóð-
arinnar við landkjörið síðasta
kom svo óvænt og var svo harð-
ur. Það var annað hljóð i
stroknum eftir landskjörið í
sumar sem lcið : Þá var hrópað :
Eljan! Eljan. Þá hafði „forsjón-
in tekið í taumana" til þess að
hinum „útvöldu“ gæfist kostur
á að sýna til fullnustu yfirburði
sína og hylli meðal lýðsins.
Kosningaúrslitin í sumar
stigu forkólfum Framsóknar til
höfuðs. Þeir þóttust hafa ráð
þorra kjósenda svo í hendi sjer,
að óhætt væri að taka grímuna
ofan rjett í'bili. Þeir gerðu opin-
bert samband við „öfgaflokk-
inn“, sem svo hefir oftast nefnd-
ur verið í Timanum. Þeir
breiddu yfir ágreiningsefnin,
sem þeir hafa talið milli þessara
flokka. Ekkert hnjóðsyrði heyrð-
ist um „öfgaflokkinn". Einn af
mest metnu flokksmönnum
Framsóknar fjekk ekki rúm í
Tímanum mánuðum saman,
vegna þess að álit hans á banda-
mönnunum þótti falla illa við
lofsöngva tilhugalífsins.
Jafnframt var veitst að íhalds-
mönnum, bæði flokknum i heild
sinni og einstökum flokksmönn-
um, með offorsi og illindum svo
að fádæmum sætti. Öll viðleitni
Framsóknar-máltólanna gekk í
þá átt, að koma því inn hjá
bændum, að íhaldsmenn væri
vargar í vjeum, fjandsamlegir
viðreisn landbúnaðarins og allri
menningu sveitanna. Hjer í blað-
inu hafa þessar kenriingar marg-
sinnis verið hraktar. En Tíminn
trúir meira á mátt endurtekn-
inganna en mátt sannleikans.
Þess vegna er sömu blekkingun-
um veifað aftur og aftur, og
kenningar vaktar upp að nýju,
þótt ótal sinnum hafi verið tætt-
ar sundur.
Sainfara rógnum um íhalds-
flokkinn var óspart gefið í skyn,
að gullöld landbúnaðarins
mundi renna upp, ef Framsókn
næði að mynda stjórn. Allsstað-
ar var látið skína í fjárstyrk og
fríðindi.
Af siðustu kosningum ættu
Tímamenn að geta lært tvent:
að bændur eru ekkert upp með
sjer af tengdunum við Lenins-
lolkið, og að þeir eru liættir að
taka mark á rógnum um íhalds-
flokkinn.
Þeir mega eiga það, Tímafor-
kólfarnir, að þeir liggja ekki á
liði sínu. Þeim verður ekki bor-
ið á brýn, að þeir sleppi nokkru
tækifæri til að sverta andstæð-
ing og svívirða. Þeir hafa til að
vega aftan að mönnum, ef ekki
er komist í höggfæri á annan
hátt. Og vopnin eru verknaðin-
um samboðin. Þeir hafa styrkan
fjelagsskap og harðvituga liðs-
foringja um land alt. Þeir eru
allir Iogagylltir af „háleitum
hugsjónum“ rg „göfugum iifs-
skoðunuiu“. Þeir eru postular
siðferðis og' ímynd rjettlætis.
Og samt vill þjóðin ekki þýð-
ast þá.
Mikill meiri hluti kjósenda við
síðustu kosningar hefir sýnt
hvers hann metur gaspur þeirra.
Þorri manna hefir fengið skömrn
og fyrirlitning á atfcrli þeirra.
Það er ekki til neins að reyna
að leýna ósigrinum. Það er ekki
til neins að afneita sambandinu
við „öfgaflokkinn.“ Það er ekki
lil neins að segja eins og götu-
strákur, sem lúskrað hefir ver-
ið, að þetta hafi verið „ómark“.
Því verður ekki leynt að flótti
er brostinn í liðið. Þó talað sje
digurbarkalega heyrist kjökrið i
gegn.
Timamenn heimtuðu kosning-
ar. Þeir fengu það sein þeir báðu
um — og ofurlítið ineira.
Á. J.
íslensk blöð í Ivaupmannahöfn.
Bókmentanefnd ísl. stúdenta-
fjelagsins í Höfn hefur fengið
leyfi til þess að láta blöð þau og
tímarit, er fjelagið fær hjeðan
að heiman, liggja frammi á al-
þýðidiókasafninu (Kommunebib-
liotheket) í Helligaandshuset
í Valkendorfsgade. Er mikil bót
að því að íslendingar, sem í
Höfn dvelja, eigi þannig kost á
því að ganga hvenær sem er að
öllum nýjum íslenskum blöðum
vísum í einum af lestrarsölum
borgarinnar.
Kringum land
á Skailagrími.
Eftir Bjarna Sæmundsson.
■SG[.myix
Eins og áður var sagt hjeld-
um við á hvítasunnudag vestur
í Álsbrún, en svo nefnist NA-
brún Djúpáls, álsins mikla, scm
liggur beint úr ísafjarðardjúpi,
út í úthafsdjúpið norðan við
Halann. Leituðum við fyrst á s.
n. Hóli uppi á brúninni, um 25
sjóm. NV. al' Rit, en þar gengur
„Bríkin“ eins og þverhníptur
hamraveggur, á mararbotni, út í
álinn; er oft góða drætti að fá við
þenna vegg' og úti í Bríkinni, en
mjög verður alt að standa glögt
og kasta verður bakborðsvörpu
úti í álnum, draga uppeftir ham-
raveggnum landmegin og upp á
brúnina og svo snúa út á Brik-
ina. Aflinn brást í þetta skifti:
slöttungur af smákarfa, stút-
ungi, steinbít, skarkola, skráp-
flúru o. fl. Kiptum við því inn
með Brúninni og reynduin 10
sjóm. út af Rit, 119—95 fðm.
og fengum töluvert af stútungi,
vænuin þyrsklingi og ýsu, en
fátt a.f þorski. Fórum við því
um kvöldið inn á s. n. Bleyðu,
inni undir landhelgismörkum,
úti fyrir Djúpmynninu og fisk-
uðum þar um nóttina og fram á.
næsta morgun, í góðu hlje fyrir
landsynningnum á 50—75 fðm.,
en aflinn batnaði ekki; að vísu
var hann töluverður, svipaður
fiskur og út með Brúninni, en
miklu meira af þyrsklingi, sem
skipstjóra var ekki um að drepa.
— Stórhveli sáum við hjer, hið 4.
í ferðinni.
Þar sein við vorum nú rjett
inni undir Kvíainið, datt mjer
í hug elsli fiskifræðingur þessa
lands, Þuríður gamla Sunda-
fyllir. Hún selti Ivvíarmið á
ísafjarðardjúpi, eins og sagt er
frá í Landnámu og fjekk fyrir
það á kollótta af hverjum bónda
við Djúpið. Jeg skal láta bú-
fræðinga og bændur um að út-
lista það, hvers vegna Þuríður
vildi heldur hafa ærnar kollótt-
ar, en hyrndar, en hitt er mjer
Ijóst, að liún ‘hefur ekki verið
„blönk“ i fiskifræði, þar sem hún
valdi miðið rjett við Djúpmynn-
ið, en ekki inni í Inn-Djúpi.
Það er ekki mikil áhætta að gera
ráð fyrir, að sjaldan bregðist
fiskur í álnum úti fyrir Djúp-
mynninu og vísa mönrium á
Kvíamið, sein óbrigðult mið.
Aftur á móti er fiskur stopull
í Inndjúpinu og svo liefur ef-
laust verið á landnámstíð (það
sýnir þessi saga hest) eins og
annarsstaðar innfjarða hjer við
land og þá reynslu hefur Þuríð-
ur haft frá Noregi og þvi ekki
vogað að setja miðið lengra inni
en þetta.
Þegar hjer var komið sögunni,
var kdminn 24. maí, svo að við
höfðum nú verið úti 12 sólar-
hringa, og höfðum siglt mikið
og var sagt að kolin — afl þeirra
hluta sem gera skal á togara —■
væru farin að ganga lil þurðar.
Reyndist lika sá orðrómur sann-
ur, því að um dagmálabil kom
Jónas yfirmeistari upp í stýris-
hús og sagði skipstjóra í em-
bættisnafni, að nú mætti ekki
Sunnefa.
Mynd af rjettarástandinu á íslandi á 18. öld.
Eftir Guðbrand Jónsson.
Sumarið 1739 meðan Jens Wiurn var sýslumaður
í Suður-Múlasýslu rötuðu systkinin Jón og Sunneía
Jónsbörn, sem þá voru í Borgarfirði eystra, í það
mikla óláp að eiga barn saman. Var hann þá 14 vetra
en hún 16. Getur hann þá ekki hafa verið eldri en á
14. ári, og hún á 16. er samfarir þeirra byrjuðu.
Þessi glæpur var þá svo algengur, að hann hefur
vakið minni eftirtekt en hann myndi hafa g.jört nú
á dögum, en varð þó vegna æsku þeirra Sunnefu og
Jóns að drjúgu umtalsefni manna á meðal. Þau
systkini voru með þessu fallin í það stórmæli, að ekki
var nema vonlegt, að þau vildu reynda að smeygja s.jer
úr því. Greip Sunnefa þá til þess óyndis úrræðis að lýsa
Erlend nokkurn Jónsson föður að barninu. Þá var
þó farið að komast lcvis á það hvernig í öllu lægi.
vSóknarprestur Sunnefu, síra Gísli Gislason, skarst í
leikinn, og fjekk hana — þó með naumindum væri —
til að taka lýsinguna aftur, með „guðlegum áminn-
ingum“. og játa hið sanna, að Jón væri faðir barns-
ins. Jens Wium tók þau systkini í varðhald og hjell
próf í málinu á Desjamýri 2. nóv. 1739, nefndi sjer
síðan, samkv. 20. gr., 5. kap. 1. bókar Norsku laga
Kristjáns 5., átta meðdómsmenn, og dæmdi þau syst-
kini af lifi samkv. Stóradómi, hann til að höggvast,
en hana til að drekkjast, og var það 20. apríl á
Bessastöðum i Fljótsdal.
1740 fær Jens Wíum lausn frá embætti og ferst
7. maí, en Hans, sonur hans tekur við. Varð hann þá
að taka fangana til sín og halda áfram málinu. 22.
júli 1740 gefur Magnús lögmaður, síðar amtmaður
Gíslason út lögþipgisstefnu til erfingja Jens Wíums,
og meðdómsmanna hans til ábyrgðar fyrir dóminn,
en til Jóns og Sunnefu til þess „endilegan dóm í
málinu lýða“.
Hingað til hafði málið gengið eins og vant var
snuðrulaust, en úr því fór það að ganga skrykkjótt,
og úr þessu er altaf annarhvor málsparturinn eða
báðir með útúrdúra og krunsprang, sem alt miðar
til þess að grugga málið, sem líka tekst svo ágætlega
að aldrei kemst maður að því með neinum líkum,
hver sannindin i því voru. Hver tilgangurinn hefur
verið með því, er aðeins liægt áð Iciða veikar líkur að.
Samkvæmt áðurnefndri lögþingisstefnu komu 11.
júlí 1740 Hans Wíum sýslumaður og sakamaðurinn
Jón Jónsson, ásamt verjanda sinum, fyrrum sýslu-
manni Jóni Þorsteinssyni, fyrir lögþingið. Tjáði Hans
Wium þar forföll Sunnefu, svo og það að annar vott-
urinn að veikindum Sunnefu gæti ekki komið til stað-
ar fyrri en næsla dag. Daginn eftir, 12. júlí, ganga enn
sömu menn fyrir lögþingið og leggur Wíum fram „eitt
skrif daterað 25. Junii 1741 undir sínu nafni, hvar
inni hann segist hafa spurt Sunnefu Jónsdóttur, hvort
hún gæti ekki sökum veikinda-sig tilgefið ásettrar al-
þingisreisu, hvar lil hún hafi svarar, að hún treysti
sér ekki fötum að fylgja, ekki heldur til alþingisfará.
Til vitnis eru skrifuð nöfn Brynjólfs Brynjólfssonar,
Sigurðar Eyjólfssonar og Nikulásar Gíslasonar, að þeir
viðstaddir verið liafi, sem sama skrif greinir með víð-
ara. Sýslumaðurinn Hans Wíum framfærir að það
vitni, sem hjer i gær liefði ekki kunnað sökum fjar-
lægðar að mæta, væri enn nú ekki komið til lögþings-
ins, en obligeraði (þ. e. skuldbatt) sig að það skyldi
mæta hjer á næstkomandi föstudag fyrir middag“.
Það virðist af þessu svo sem Wíum að einhverju
leyti hafi haft vonda samvisku, úr þvi að honum þyk-
ir nauðsynlegt að hafa þrjú vitni að forföllum Sunn-
efu, svo og að hann hafi búist við því, að framburður
síns eins myndi ekki tekinn trúanlegur um það. Virð-
ist það jafnvel benda til að eitthvert kvis hafi þá verið
um samdrátt milli hans og Sunnefu. Svo er og ein-
kennilegt að Wíum er að eins með einn vottinn hjá
sjer og með greinileg undanbrögð undan að koma með
hinn. Það var því von að Magnús lögmaður Gíslason
færi að hyggja betur að þessu eina vitni, sem við var,
þó það eins vel hafi getað verið af hrekk, hafi honuin
verið kalt til sýslumanns. Þvi er það, að þegar „Brynj-
ólfur Brynjólfsson kom fyrir rjettinn spurði lögmað-
urinn herra Magnús sýslumann Hans Wíum, hver sá
maður væri, hvar til hjernefndur sýslumaður svaraði,
að hann Brynjólfur hefði verið skólapiltur. Síðan
spurði lögmaður Magnús sýslumann Hans Wíum,
hvort hann kynni að framvísa nefnds Brynjólfs kynn-
ingu (þ. e. skilríki). Sýslumaður Wium óskaði að
sjer væri til næstkomandi föstudags gefinn þar til
frestur“, og hann fjekk hann og þau skilaboð mcð, að
þá ætti hann að liafa vitnin í lagi. Við Brynjólf þenn-
an hefir þá þegar jiótt eitthvað bogið sem og reyndist,
og farið að leika grunur á að vitnin væru í sjálfu sjer
einskis nýt, sem líklega hefir verið rjett. Hitt hlýtur
mann nú að gruna, þegar maður minnist sagnanna af
Wíum, ‘ Fjalla-Eyvindi og Magnúsi sakamanni, að
sýsluinaður hafi ætlað að reyna að koma Sunnefu
undan, eða að minsta kosti hafa einhver undanlirögð
henni til bjargar. Hvað að Sunnefti liefir verið eða
hvort nokkuð hefir verið að henni er óvíst, en það er
A’íst og skiflir máli að. hún var þá há-ófrísk að siðara
barninu.
Föstudagurinn var 15. júlí og gengur þá Wíum enn
fyrir dóminn ásamt Jóni sýslumanni Benediktssyni,
sem Lafrentz amtmaður 13. hafði skipað verjanda
þeirra systkina eftir beiðni Wíums. Ekki verður sjeð
hvað til þess hefir komið að Jóni sýslumanni Þor-
steinssyni, sem í fyrsta rjettarhaldinu hafði verið
verjandi systkinanna, hafði verið hafnað. Mótmælir
hinn nýji verjandi þegar í stað því, að vitnið Brynj-
ólfur sje yfirheyrt um forfölll Sunnefu, nema fram
komi skilríki fyrir því hver hann sje, en Wium „til-
býður að bevísa, hvar Brynjólfur hafi haft sitt aðset-
ur, þá liann hafi af sjer tekinn verið til að vitna um
forföllin", en játar hins vegar nú, að vitni sín hafi ekki
búföst verið, enda liafi hann þegar vitnið átti að taka
sent eftir tveim mönnum búföstum, en þeir ekki kom-
ið, og hafi hann þá gripið til þessara manna er voru
hendi næstir. Kemur það nú enn fremur upp úr dúrri-
um, að annar maðurinn, Sigurður Eyjólfsson, er „þén-
ari“ (þ. e. meðreiðarmaður og skrifari) Wíums. Jón
Benediktsson inótmælir því að sönnuð sjeu lögleg for-
föll Sunnefu og heimtar að málinu sje frestað eins og
lög mæli fyrir (N. L. 1—4—32) og liiður úrskurðar
á því, án þess að sjáist að Wíum hreyfi neinum veru-
legum mótmælum. Sama dag kom úrskurðurinn, og
var hann samkvæmt kröfu Jóns Benediktssonar. Vitni
Wiuins eru lýst ónýt, Brynjólfur vegna þess, að „hann
ei framvísar skýrteinum um sitt ásigkomulag“, en
málinu er frestað til næsta árs og skildi stefnan gilda
til þess þings, en Wíum er skipað að sjá um, að frest-
urinn sje birtur öllum aðiljum. Ekki sýndist þá vera
neinn verulegur kraftur i þeim grun, sem kann að vera
fallinn á Wíum um einhverja brellni í málinu, þvi hon-
um er falið að hafa sakamennina í haldi.