Vörður - 19.05.1928, Blaðsíða 2

2
V Ö R Ð U R
aðiljar því að snúa sjer í þessu
efni. Forsætisráðherrann gæti
þvi annaðhvort borið þessa
málaleitun upp við innánríkis-
ráðherra Ðanmerkur fyrir að-
ilja eða skýrt þeiin frá hvert
þeir skyldu snúa sjer og lagt til
þau orð með beiðni þeirra, er
honum þætti hlýða“.
Undir þetta hafa allir kennar-
arnir skrifað; en Magnús Jóns-
son gjörir þá athugasemd: „að
hann vill ekki að svo stöddu
máli benda á fyrri leiðina, sem
nefnd er hjer að framan".
Athugasemd próf. M. J. ber
það skýrt með sjer, að hann er
sjálfur þeirrar skoðunar að
stjórnarráði voru sje skylt,
samkvæmt samhandslögunum,
að reka rjettar vors um jafn-
rjetti íslenskra þegna með Dön-
um, við siglingar til Grænlands
og notkun landsins jafnhliða
samþegnunum. Þessi meginsetn-
ing er og. tvímælalaust skilyrði,
eitt meðal annars, um Iöglegt
framhald ríkjasambandsins.
Einar Benediktsson.
„Hvanneyrar-
veikin“.
F.B. í mai.
Eins og kunnugt er, hefir all-
víða borið á hinni svonefndu
„Hvanneyrarveiki“ í sauðfje
undanfarin ár, en fyrst mun
veikinnar hafa orðið vart árið
1914. Á veikinni hefir borið í
ýmsum landshlutum og í vetur
hafa dýralæknar orðið hennar
varir, t. d. í Reyðarfirði og
norðanlands (dýral. á Akur-
eyri).
Menn hafa verið þeirrar
skoðunar, að votheysfóðrun sje
orsölc veiki þessarar, en frá
Hvanneyri hefir votheysverkun
borist út um sveitir landsins,
síðan Halldór Vilhjálmsson
varð þar bóndi og skólastjóri,
en hann má hiklaust telja að-
althvatamenn til votheys- verk-
unar hjer á landi á síðari ár-
uin. Margir hafa, að órannsök-
uðu máli, kent votheysverkun-
inni veiki þessa og almenning-
ur kallar hana „Hvanneyrar-
veiki“.
Augljóst er öllum, hve mikla
þýðingu votheysverkunin hlýt-
ur að hafa hjer á landi, jafn
erfitt og það er í mörgum sumr-
um að verka heyin vel, vegna
óþurka. Hinsvegar er hætt við,
að áhuginn fyrir votheysverk-
uninni mundi stórum minka,
ef sú skoðun ríkti áfram, að
votheysfóðrunin væri talin eina
orsök eða aðalorsök veiki þess-
arar. Veikin er oft bráðdrep-
andi. Sauðkindin, sem tekur
hana, er oft dauð innan sólar-
hrings og sjaldan kemur það
fyrir, að sauðkind, sem tekur
veikina, nái sjer aftur.
Það er þvi sannarlega vert
sjerstakrar athygli fyrir bænd-
ur landsins og mun hafa, eftir
líkum að dæma, stórkostlega
þýðingu fyrir framtið íslensks
landbúnaðar, að nú er verið að
gera ítarlegar tilraunir og rann-
sóknir í sambandi við þessa
veiki á Hvanneyri í Borgarfirði.
Forstöðumaður þeirra er Þjóð-
verji, dr. phil. Hellmut Lotz,
bakteríu og húsdýrafræðingur
(agricultur zoologe), frá Hes-
siche Landes-Universitát, Giess-
en í Þýskalandi. Dr. Lotz hefir
getið sjer hið besta orð sem vís-
indamaður og lagt mikla stund
á vísindalegar rannsóknir, er
snerta landbúnað. Halldór Vil-
lijálmsson aðstoðar dr. Lotz á
allan hátt til þess að ná þessu
marki: Að grafast fyrir rætur
veikinnar. En þegar því marki
er náð, verður vonandi skamt
að hinu, að finna ráð til þess
að fyrirbyggja hana. Dr. Lotz
hefir fengið eitt herbergi í
skólahúsinu til afnota og útbú-
ið það sem efnarannsóknar-
stofu. Eru þangað komin ýms
fullkomin tæki til rannsókn-
anna og von á fleirum. Skepn-
, ur, sem drepast úr veikinni,
eru krufðar, og ýmsir líkams-
hlutar þeirra rannsakaðir á vís-
indalegan hátt. Dr. Lotz hefir
og flutt að Hvanneyri um 20
marsvín. Voru þau sýkt Hvann-
eyrarveikinni og athugar hann
hvernig veikin hagar sjer á
þeim. Þau marsvínin, sem drep-
ast, eru krufin og rannsökuð.
Þá fara frain fóðrunartilraunir
á sauðfé. Tilraunafjenu er
flokkað niður áður og er því
gefið ýmist vothey eingöngu,
vothey og þurhey til helminga
eða þurhey eingöngu.
Auðvitað verður eigi nákvæm-
lega sagt frá tilraununum nú,
enda eru þær enn /á byrjunar-
stigi.
Þó má geta þess, að dr. Lotz
hyggur ekki, að votheysfóðrun-
in ein sje orsök veikinnar. Vot-
heysfóðrun eingöngu hefur ekki
orðið þess valdandi, nema í ör-
fáum tilfellum, að kind hafi
tekið veikina. En ef vothey var
gefið með þurheyi, sem eigi var
vel verkað, var. rylcugt og mygl-
að, þá tóku margar kindur veik-
ina — innan þriggja vikna.
Eins og gefur að skilja, eru
ýmsir erfiðleikar á að rannsaka
þetta til hlýtar hjer á landi, þar
sein engar fullkomnar rann-
sóknarstofúr eða rannsóknará-
höld eru til. En áhöld til \ið-
bótar eru á leiðinni, og þegar
þau eru komin, mun dr. Lotz
hafa öll nauðsynlegustu tæki til
rannsóknanna. Er hann von-
góður um, að rannsóknirnar
beri tilætlaðan árangur. Hann
hefir samband við háskólastofn-
un sína í Þýskalandi og fleiri
vísindastofnanir þar í landi og
mörguin öðrum löndum. Hefur
hann cg skrifað fjölda vísinda-
mönnum í ýmsum fjárræktar-
löndum um veiki þessa, til þess
að fá upplýsingar um, hvort
svipaðrar eða samskonar veiki
hafi orðið vart erlendis.
Hjer er um vísindamann að
ræða, sem leggur fram krafta
sína fyrir islenskan landbúnað,
málefnisins og vísindanna
vegna, og má með sanni segja,
að enn sem fyr reynist þýsltir
menta- og vísindamenn hinni ís-
lensku þjóð hið besta. .
í sumar ætlar dr. Lotz sjer
að ferðast á ýmsa staði, þar
sem veikin'hefir gert vart við
sig, til þess að afla sjer upplýs-
inga hjá bændum og dýralækn-
um.
Hinu má heldur ekki gleyma,
hve mikinn þátt Halldór skóla-
stjóri Vilhjálmsson á í því, að
starfað er að þessum rannsókn-
um. Fyrir hans tilstilli var haf-
ist handa í þessu máli og þá
hefur hann og búið svo í hag-
inn, að dr. Lotz getur starfað
á Hvanneyri. Tilraunafjeð legg-
ur hann og til. Mun Halldóri
skólastjóra manna best Ijóst
hvílíkt happ það væri íslensk-
um bændum, ef rannsóknirnar
leiddu í Ijós, eins og dr. Lotz
nú býst fastlega við, örugg ráð
til varnar gegn veikinni —- og
að frámfarirnar í votheysverk-
un gæti haldið óhindraðar á-
fram.
Að lolcum skal þess getið, að
ósk dr. Lotz, en grein þessi er
samin eftir viðtali við hann, að
Níels P. Dungal docent, hefir á
allan hátt sem best hann gat,
verið honum til aðstoðar um
margt í sambandi \ið þessar
rannsóknir.
Reykhólamálið.
Það ætla jeg að ekki hafi öllu
„kynlegri kvistur“ til löggjafar
trjes sjest á Alþingi, heldur en
frumvarp það til laga um heim-
ild handa ríkisstjórninni til
þess að taka Reykhóla eignar-
námi, sem lagt hefir verið fram
þar, og fjekk mjer það mikill-
ar undrunar er jeg sá þess get-
ið í blöðunum, en þegar jeg leit
frumvarpið og sá, að þetta er í
því skyni gert, að hafa Reyk-
hóla að læknissetri fyrir Reyk-
hólahjerað ofbauð injer gersam-
lega, því ekki er unt að
velja í Reykhólasveit slað þar
sem læknir er ver settur fyrir
hjeraðsbúa, en á Reykhólum,
nema ef farið væri með lækninn
enn utar á Reykjanesið, svo
sem að Miðjanesi eða Haraar-
landi.
Vil jeg nú leyfa mjer að fara
um þetta mál nokkrum orðum;
þykist jeg vel mega gera svo,
þar sem jeg hef farið eftir endi-
löngu hjeraðinu og all oft um
ýmsa hluta þess.
Þegar velja á læknissetur
skilst mjer mestu varða um
valið, að læknirinn búi sem næst
miðju hjeraðins. Þannig, að
þeir sem heima eiga á endi-
mörkum hjeraðsins og útskekl-
um, eigi svo sem unnt er, sem
allra líkasta aðstöðu til þess að
vitja læknisins. En með þessu
frumvarpi er þessi regla brotin,
svo gífurlega sem mest má
verða, nema ef öllu manns viti
og , sanngirni væri gersamlega
varpað fyrir borð, og læknis-
setrið í Reykhólahjeraði sett á
annanhvorn enda þess, t. d. á
Brekku í Gilsfirði eða að Iíletti
í Kollafirði.
Skal jeg nú með nokkrum
tölum skýra mál mitt, og jafn-
framt benda á þann stað, er jeg
tel læknissetrið í Reykhólahjer-
aði vera best komið, og þar sem
sú orka er fyrir hendi til nota
á læknissetrinu, sem jeg tel fult
eins hagkvæma, eins og hvera-
hitann á Reykhólum. — En
vegalengdir þær, sem hjer eru
tilgréindar í kílómetrum, hefir
gefið mjer upp Samúel Eggerts-
son kennari, hinn skýrasti mað-
ur og skilríkasti, sem er þaul-
vanur uppdráttagerð, og fæddur
og alinn upp í Reykhólasveit.
Svo sem kunnugt er, nær
hjeraðið yfir þrjá austustu
lireppa Barðastrandarsýslu, —
Geiradalshrepp, Reylchólasveit
og Gufudalssveit, og er austasti
bær í hjeraðinu Brekka í Gils-
firði, en hinn vestasti Klettur,
sem stendur undir Klettshálsi
nokkuð upp frá vesturhorni
botnsins á Kollafirði. — Frá
Brekku í Gilsfirði að Reykhól-
um eru 40,5 kílómetrar, en þó
má stytta sjer leið um 1% kíló-
meter frá Bæ að Berufirði, þar
sem talað hefir verið um að
hafa læknissetrið, ef farinn er
svonefndur Vatiishryggur, sem
liggur talsvert neðar en aðal-
vegurinn. Verður þá vegalengd-
in frá Brekku að Reykhólum
39 km., en frá Brekku að Beru-
firði 26 km. en 27V2 sje farinn
aðalvegurinn. — Frá Berufirði
að Reykhólum eru 13 km. og
fær enginn maður stytt sjer þá
leið á nokkurn hátt. Vík jeg nú
að vesturleiðinni, sem þannig
er háttað að. á henni eru tvær
torfærur, er oft verða með engu
móti yl'irstignar, og er önnur
þeirra Þorskafjarðarvaðall, sem
ekki er fær þegar flóð er sjáv-
ar og kann oft að verða ófær,
þó fjara sje, vegna ísabrots, og
lengist þá vesturleiðin um 6
km., ef fara verður inn fyrir
Þorskafjörð. Hin torfæran er
Gufudalsháls, sem er um 400
metra hár og veggbrattur, verð-
ur hann oft ófær á vetrum, fyr-
ir hjarns sakir og svella;
er þá enginn annar vegur, en
að fara út fyrir Skálanes, og
lengist þá leiðin vestur á hjer-
aðsenda um 12,5 km. Set jeg
hjer vegalengdirnar frá Reyk-
hólum að Kletti í fernu lagi:
1. Sé fær Vaðallinn og svo
Gufudalsháls, er leiðin 52,5 km.
2. Sje ófær Vaðallinn en fær
hálsinn, er leiðin 58.5 km.
3. Verði farinn Vaðallinn, en
sje ófær hálsinn, er leiðin 60,5
km.
4. Sje baðir ófærir, er leiðin
66,5 km.
Jeg skal geta þess, að jafn-
langt má telja til tveggja ann-
ara bæja en Kletti. Standa þeir
einnig fyrir botni Kollafjarðar,
og heila: Seljaland og Fjarðar-
horn. Nokkru skcmra er að
þrem cðrum bæjum í Kollafirði,
sem standa innar en vegur-
inn kemur niður af Gufudals-
hálsi, Sveinungseyri, Káífadal
og Múla, en langtum standa
þeir innar veginum þeim, og
allir eiga þeir níu bæir hjer-
aðsins, sem standa í Kollafirði,
afarerfiða sókn til læknis, þó
læknissetrið væri í Berufirði,
eða við austanverðan Þorska-
fjörð, og gæti jeg trúað að jóð-
sjúkum konum eða lemstruð-
um og l'ársjúkum mönnum i
Kollafirði, findist þá ærið langt
að bíða læknisins, sæti hann
ekki fjær en í Berufirði eða
Kinnarstöðum, þó ekki bættist
við kvalatíma þeirra þær 3—4
klukkustundir, sem það tekur,
í allra skemsta lagi að fara frá
þessum bæjum út að Reykhól-
um og aftur til baka. En fleiri
torfærur eru á vegum í vest-
urhluta hjeraðsins svo sem
Hjallaháls, milli Þorskafjarð-
ar og Djúpafjarðar; er hann
360 metrar og mjög brattur að
austan, og breiður einnig, en
mun tæplega verða ófær. Á
70 ÁRA REYNSLA
og vísindalegar rannsóknir
tryggja gæði kaffibætisins
enda er hann heimsfrægur og
hefir 9 sinnum hlotið gull-
og silfur-medalíu vegna fram-
úrskarandi gæða sinna. Hjer
á landi hefir reynslan sannað
að VERO er miklu betri
og drýgri en nokkur annar
kaffibætir.
Notið að eins VERO.
£>að marg borgar sig.
í heildsölu hjá
HALLDÓRl EIRÍKSSYNl
Hafnarstræti 22. Reykjavik.
austurleiðinni er engin tor-
færa*), að undantekinni Múla-
hlíð, sem að eins einn, bær
Brekka í G,ilsfirði, ■ á yfir
að sækja. Sú hlíð er oft afarill
yfirferðar og stórum hættuleg,
en ekki hefi jeg heyrt þess get-
ið, að hún yrði með öllu ófær.
Jeg þykist nú hafa sýnt með
þeiin rökúm, er ekki verða
hrakin, að það væri fullkomin
óhæfa gegn hjeraðsbúum. þeim,
sem lengst sókn eiga og öllum
raunar, ef læknissetrið í Reyk-
hólahjeraði væri sett á Reyk-
hólum, enda er öldungis óþarft
í því sltyni að seilast til hver-
anna á Reykhólum, og skal jeg
nú, svo sem jeg gat um í upp-
hafi þessarar greinar, benda á
þann stað í Reyjíhólahjeraði, er
jeg álít læknissetrið best komið,
en það eru Kinnarstaðir í
Þorskafirði. Sú jörð stendur við
Þorskafjörð austanverðan og
fast við þjóðveginn. Er þar nú
símstöð og brjefhirðing. Fast
við tún þeirrar jarðar rennur
á, sem heitir Kinnarstaðaá.
Keinur hún úr vatni einu litlu,
sem nefnist Berufjarðarvatn og
er í dal þeim, sein liggur úr
Berufjarðarbotni ofan Reykja-
nessins, vestur að Þorskafirði,
og er sú vegalengd rúmir 3 km„
en áin er tæpir 2 km. frá vatn-
inu til sjávar. — Úc þessari á
má fá að minsta koti 40—50
hestorkur rafmagns allan árs-
ins hring og ætla jeg þann
hita ekki verri en hverahita
handa læknissetrinu; auðvitað
þyrfti ekki alla þessa orku
handa því, en þá kalla jeg að
margar flugur væri vel slegnar
í einu höggi, ef þessi orka yrði
nýtt, fyrst og fremst. handa
læknissetrinu og svo handa bæj-
um þeim í Reykhólasveit er ekki
þyrftu lengri leiðslu en svo,
að alt svaraði kostnaði, en þeir
hæir eru víslega 12 eða fleiri. —
Kinnarstaðáá skilur Hofstaða-
land og Kinnarstaða og eru
Hofstaðir 2 km. utar með firð-
inum. Frá Berufirði að Kinnar-
stöðuin eru 3 km., en 16 km.
frá Kinnarstöðum að Reylchól-
um, og styttast vegalengdirnar
sem jeg nefndi hjer að framan
á vesturleið hjeraðsins um þá
vegalengd hvora leið, á við það,
*) Jeg tala lijer ekki um ár, mikl-
ar og illar, sem eru víða í hjeraðinu,
þær verða að likindum hrúaðar smám
sainan, og eru flestar færar á fjör-
um, þegar svo stendur á sjó.