Bjarmi - 01.01.1985, Blaðsíða 17
kom þá í hug sagan, sem ég mun nú
segja. Ég segi „kom í hug“, og það er
næstum sama og „hugsaði upp“, en
ekki alveg. Sjálfur kjarninn í sögunni
er sannur og á við nokkuð, sem
gerðist í raun og veru, því megið þið
trúa.
Það skiptir engu máli, að það
gerðist fyrir meira en 50 árum, þegar
1000 krónur voru geipifé — að ekki
Se minnst á 5000. Ætti að meta slík
verðmæti á nútímavísu, yrðum við að
niargfalda upphæðina. Stundum er
gott að hafa þetta í huga, þegar við
heyrum um lágar upphæðir hér áður
fyrr.
N
-*• Xóg um það. Fimm þúsund
krónur voru einmitt upphæðin, sem
um var að tefla, þegar ungur maður
gekk dag nokkurn fyrir einn af kaup-
mönnum bæjarins og bað í neyð sinni
um lán.
Kaupmaðurinn var að því kominn
að segja nei. Það var meira að segja
kuldalegt nei, því að ungi maðurinn
var eiginlega ekki í sérlegu áliti. Allir
1 þessum litla bæ þekktu hann sem
ærslafenginn villing, hann lifði eyðslu-
sömu lífi. Af þeim sökum hafði hann
nú komið á sig óorði.
f*ar við bættist, að hann var eigin-
lega aðkomumaður. Strax í barnæsku
hafði hann flust til bæjarins, for-
eldralaus og brottrekinn. Hins vegar
mátti telja honum til tekna, að hann
gat verið glöggur og iðinn, þegar hann
aðeins vildi. Auk þess var hann einnig
strangheiðarlegur — þegar hann
v'ldi. En hann vildi það ekki alltaf.
Loks varð stúlka úr virðingarverðri
fjölskyldu þunguð af hans völdum.
Lá var mælirinn fullur.
Nú fóru í hönd erfiðir tímar fyrir
Unga manninn. Hann gat með fullum
retti sagt, að hann væri á barmi
°rvæntingar og yrði nú að taka sig á.
Það var hreint og beint óverjandi,
hvernig hann fór með líf sitt. Hulan
Var, með öðrum orðum, fallin frá
augum hans.
í samræmi við það hafði hann nú
§ert áætlun, en hann var snauður að
Peningum. Nú ætlaði hann að reyna
að fá lán.
K
aupmaðurinn var sem sé að
því kominn að segja nei, en hann
sleppti því ekki út úr sér. Hann gat
ekki þrætt fyrir, að pilturinn hafði
verið hjá honum f sunnudagaskóla
fáeinum árum áður. Hann mundi
glöggt stóru, brúnu barnsaugun undir
óstýrilátum lokkunum. Þau voru svo
góðleg að sjá. Og nú voru þau komin
aftur, þessi augu.
Veslingurinn var niðurbrotinn, og
það var sjálfskaparvíti, það skildist
honum fljótt. Hann beit stöðugt á
vörina, til þess að munnurinn skylfi
ekki um of. Jafnframt var í svip hans
einhver einbeitni, sem hrærði til með-
aumkvunar. — Ég verð að reyna
eitthvað, sagði hann. — Svona getur
þetta ekki gengið lengur!
Það hafði sem sé verið gerð áætlun.
Einhvers staðar úti í heimi átti hann
félaga, er vann við húsasmíðar, raun-
ar heldur neðarlega í metorðastig-
anum, en það var nokkur von, hann
hafði fengið bréf um það. Skilyrðið
var hins vegar, að bætt væri við
nokkrum skildingum, og þar við
bættist ferðakostnaður.
— Það er þá í Ameríku, þykist ég
vita? sagði kaupmaðurinn.
Um leið sá hann eins konar sýn.
Hann sá skyndilega sjálfan sig í
sporum unga mannsins. Honum tókst
á einhvern undarlegan hátt að gera
sér í hugarlund, hvernig honum hefði
sjálfum verið innanbrjósts. Ef til vill
minntist hann þess líka, hve litlu hafði
eitt sinn munað, að hann lenti í sömu
aðstæðum.
Það var eitthvað að bögglast fyrir
honum, að sá, sem er hreinn, skuli
kasta fyrsta steininum. Kaupmannin-
um hlýnaði um hjartaræturnar. Það
hefði næstum mátt halda, að hann
hefði fengið hjálp einhvers staðar að
—. Það er nefnielga ekki alltaf neinn
hægðarleikur að setja sig í spor
náungans.
F
^^n hér gerðist það. Piltinum
var hjálpað. Þeir sömdu meira að
segja skjal um það, og pilturinn
reyndi að stama fram ræðustúf, áður
en hann fór — þótt varirnar skylfu: —
Þessa skaltu ekki þurfa að iðrast,
sagði hann.
Kaupmaðurinn var hrærður af sinni
eigin góðmennsku, en gat þó ekki á
sér setið að sjá dálítið eftir þessu. Því
var ekki að neita, að hann hafði í
augnabliksviðkvæmni farið heimsku-
lega að ráði sínu. Þegar hann á síðan
sagði konu sinni, hvað hann hefði
gert, fórnaði hún höndum:
— Fimm þúsund krónur! hrópaði
hún. — Og skömmu síðar — þegar
hún var aðeins farin að jafna sig:
— Þá peninga sérðu aldrei aftur!
Sama hugsun hringsnerist í höfði
kaupmannsins. En gert var gert, og
áður en misserið var liðið, mátti málið
heita gleymt.
Nú var því eins háttað þá og enn í
dag, að tímans hjól stóð aldrei kyrrt,
heldur þaut ótrautt áfram. Margt
breyttist — og áhrif sumra breytinga
reyndust varanleg.
Eftir aðeins fáein ár kom til dæmis
heimsstyrjöld — hin fyrri, og hún stóð
yfir í fjögur ár, eins og kunnugt er.
Með henni kom vinnuþrælkunin og
ýmis önnur dásömuð vesöld. Síðan
hófst þriðji áratugurinn. Tímarnir
urðu slæmir. Kaupmáttur féll niður
undir núll, nauðungaruppboð breidd-
ust eins og pest út um landið, fólk,
sem hafði grætt, meðan vinna var
nóg, beið nú fjárhagslegt skipbrot.
Kaupmaðurinn, sem við kynnt-
umst rétt áðan, var í hópi þessara, því
miður, þótt kona hans hefði varað
hann hæfilega við. Hvað eftir annað
varð hann fyrir áfalli. Og dag nokk-
urn reið banahöggið: Verslunarbank-
inn varð gjaldþrota.
P
að var þá, sem hann varð að
segja konu sinni, að síðasta úrræði
þeirra væri að selja hús og heimili.
— En við höldum nú alltaf inn-
búinu, sagði hún.
— Því er nú verr — við eigum
bráðum enga veraldlega muni!
Hún greip höndunum fyrir andlit
sér og settist niður. — Er svo illa
komið fyrir okkur? sagði hún.
17