Bjarmi - 01.11.1985, Blaðsíða 9

Guðs til Jerúsalem, var henni fagnað
með „söng, gígjum, hörpum, bumbum.
bjöllum og skálabumbum" (2. Sam.
6,5). Undirleikurinn var ekki aðeins til
stuðnings við sönginn, heldur tóku
hljóðfærin þátt í að tjá, og flytja efni og
innihald söngsins. Tónlistin gegndi það
mikilvægu hlutverki, að heil ættkvísl
ísraelsmanna, Levítarnir, voru látnir
sinna henni ásamt öðrum störfum við
helgihaldið. Skv. 1. Kron. 23,3 nn, lét
Davíð 4000 Levíta fá það hlutverk að
lofsyngja Drottni. Og þegar musteri
Salómons var vígt, var mikill fjöldi
söngvara og hljóðfæraleikara látinn
takaþátt í athöfninni (2.Kron. 5,1 lnn).
Miðað við GT hefur NT fáar upplýs-
ingar að geyma um söng og tónlist. Þá
sjaldan þær koma fyrir, er það nær án
undantekninga í sambandi við andlegan
söng. Það merkir þó ekki að hvergi séu
merki um veraldlega alþýðutónlist í
NT, því slík tónlist var ríkur þáttur í lífi
gyðinga, einnig á tímum Jesú og postul-
anna. Sem dæmi um þetta, má benda á
líkingu Jesú um börn sem sitja á torgum
og leika á hljóðpípu (Mt. 11,16-17), og
einnig dæmisöguna um þegar „týndi
sonurinn" sneri aftur. Þegar faðir hans
sló upp veislu til að fagna heimkomu
hans, skipuðu söngur og tónlist þar
sjálfsagðan sess. Það var einmitt þegar
eldri sonurinn heyrði „hljóðfæraslátt og
dans“, að hann gerði sér grein fyrir að
eitthvað var um að vera (Lúk. 15).
NT nefnir alþýðlega tónlist aðeins í
nokkrum aukasetningum, en hinum
andlega söng er vígð mun meiri athygli.
Við lesum m.a. hvernig Jesús og læri-
sveinar hans, að hætti gyðinga, sungu
Davíðssálma í tengslum við páskamál-
tíðina (Mt. 26,30, Mark. 14,26). Þeir
sálmar sem þar voru notaðir, eru Sálm.
113-118, en gyðingar kölluðu þá „hið
stóra Hallel“. NT gefur okkur hins
vegar engar upplýsingar um hvernig
þeir voru sungnir.
Eins og áður hefur verið nefnt,
gegndu söngur og tónlist mikilvægu
hlutverki í guðsþjónustu gyðinga, og þá
fyrst og fremst í musterisguðsþjónust-
unni, þar sem mörg mismunandi hljóð-
færi voru notuð. í samkundum gyðinga
voru hins vegar engin hljóðfæri notuð,
og því öll áhersla lögð á sjálfan sönginn.
Frumkirkjan bjó að ríkri tónlistarhefð,
— hefð sem einkum var grundvölluð á
Sálmunum í GT. Sálmarnir voru líklega
sungnir í víxlsöng á milli forsöngvara
(prests eða kantors) og kórs (safnaðar).
Telja má víst að um fleiri tegundir söngs
hafi verið að ræða, og það er ósennilegt
að Páll postuli sé að tala um einhverja
nýja tilhögun, þegar hann hvetur
söfnuðinn í Efesus til að ávarpa hver
annan með „sálmum, lofsöngvum og
andlegum ljóðum“ (Ef. 5,20, sjá einnig
Kól. 3,16). Við vitum ekki í dag hvað
er átt við með þessum þremur hugtök-
um, en talið er að „sálmur" sé hér
Davíðssálmur. Hin tvö hugtökin, gætu
m.a. rúmað nýsamin kristin trúarljóð
og þá lofsöngva sem nefndir hafa verið
cantica: Magnificat (lofsöngur Maríu,
Lúk. 1,46-55), Beneóictus (lofsöngur
Sakaría, Lúk. 1,68-79) og Nunc dimittis
(lofsöngur Símeons, Lúk. 2,29-32). í
frumsöfnuðinum voru einnig notuð
„cantica" úr GT.
iðhorf kristinnar kirkju
til tónlistar hafa verið mörg og síbreyti-
leg í nær 2000 ára langri sögu kirkjunn-
ar. Afstaða kirkjufeðranna var fyrst og
fremst hagnýts eðlis. Þeir litu á tónlistina
sem þjónandi listgrein, sem eingöngu
skyldi skoðuð í ljósi þarfa og markmiða
kirkjunnar. Ekki virðist hafa verið neitt
rúnt fyrir hreina fagurfræðilega afstöðu
til tónlistarinnar innan þessara kirkju-
legu vébanda.
Almenn þróun tónlistar leiddi til
meiri fjölbreytni innan kirkjunnar, og
er þar fyrst og fremst að nefna tilkomu
fjölröddunar ca. árið 1000. Með þróun
fjölröddunar tókst tónskáldunum að
skapa fjölbreytta og tilkomumikla
tónlist. Einnig var lögð meiri áhersla á
tengsl tónlistar og texta, svo nú undir-
strikaði tónlistin efni og innihald textans
betur en áður. Kirkjustjórnin var samt
sem áður á varðbergi gagnvart nýjung-
um, og bannaði tónlist þeirra tónskálda
sem þóttu ganga of langt í notkun
nýjunganna.
Siðbótarmennirnir höfðu mjög skipt-
ar skoðanir á notkun og hlutverki
tónlistar innan kirkjunnar. Það var
einkum Lúther sem hélt merki tónlistar-
innar á lofti. Hann leit á tónlistina sem
göfugasta allra listgreina, næst á eftir
guðfræðinni! Calvin lét eins og Lúther,
uppeldislegt gildi tónlistarinnar skipta
sig mestu, en var mun strangari í
afstöðu sinni, og leyfði m.a. eingöngu
einraddaðan söng Biblíutexta í guðs-
þjónustunni. Zwingli leit hins vegar á
tónlistina sem veraldlega listgrein, sem
ekki ætti heima í kristinni guðsþjónustu.
Safnaðarsöngur á móðurmáli var ekki
með öllu óþekkt fyrirbæri fyrir siðbót,
en Lúther jók þennan hátt kirkjusöngs
til muna með því að láta syngja sálma á
þýsku við þekkt lög, jafnt kirkjuleg og
veraldleg. Sálmar Lúthers náðu mikilli
útbreiðslu og mun Jesúítamunkur einn
sem var samtímamaður Lúthers hafa
sagt, að Lúther hafi snúið mun fleirum
með söngvum sínum, en með ritum
sínum og ræðum. Tilkoma prentlistar-
innar gerði líka sitt til að stuðla að
útbreiðslu kenninga Lúthers. Ótal
sálmahefti og sálmabækur litu dagsins
ljós, og áttu þau án efa mikinn þátt í að
útbreiða siðbótina. Söngur og tónlist
hafa æ síðan verið einkenni flestra
9