Bjarmi - 01.11.1985, Blaðsíða 11

Anders Aschim:
Lúther
oq tónlistin
hans sem hefur gefið okkur þær og
skapað þær.“
Eins og þegar hefur komið fram er
tónlistin í sjálfri sér þjónusta við Guð.
En fyrst þegar hún tengist orði Guðs
nær hún til fulls að gegna hlutverki sínu.
Tónlistin hefur tvíþættu hlutvcrki að
gegna í þessu samhengi: I fyrsta lagi að
lofa Guð og í öðru lagi að þjóna
predikuninni og útbreiðslu fagnaðarer-
indisins.
Lofsöngurinn á sér uppsprettu og
grundvöll í Biblíunni. Lúther vitnar til
konunga og spámanna Gamla testa-
mentisins sem dæmi og til staða í Nýja
testamentinu eins og t.d. Kól. 3,16. Auk
þess er eðlilegt að tónlistin sé notuð til
að tjá trú og tilbeiðslu þar sem hún er á
meðal þeirra gjafa Guðs sem einna best
lýsa og hafa áhrif á sálarástand
mannsins:
„Guð hefur fyllt hjarta okkar og huga
gleði fyrir elskaðan son sinn, sem hann
gaf til frelsunar frá synd, dauða og
djöfli. Sá sem hefur í alvöru fest traust
sitt á þessu getur ekki annað en talað og
sungið um þetta með mikilli gleði og
fögnuði svo að aðrir heyri og komist til
trúar. Sá sem ekki vill tala og syngja um
þetta gefur til kynna að hann trúi ekki
og tilheyri hinum nýja sáttmála gleðinn-
ar, heldur hinum gamla og dapurlega
sáttmála.“
Við sjáum hér að tónlistin hefur áhrif
í þágu boðunar fagnaðarerindisins þeg-
ar hún samtengist orði Guðs. „Orð og
tónar vinna saman í sál þess sem
heyrir,“ og það eykur áhrifin. Þar að
auki munum við betur það sem við
syngjum. Tónlistin hefur því uppeldis-
legt gildi. Lúther hafði því brennandi
áhuga á því að börn og unglingar fengju
sómasamlega tónlistarkennslu. Aðhans
mati var útilokað að vera án tónlistar í
guðsþjónustunni. Hún gegnir þar ekki
bara hlutverki lofsöngs og boðunar
heldur er hún einnig tæki til að fá fólk
til að koma þangað sem orð Guðs er
predikað. Tónlistin er sem slík verkfæri
heilags anda.
"..að yrkja þýska sálma
handa fólklnu.."
Hin mikla trú Lúthers á tónlistinni
sem tæki í þágu fagnaðarerindisins hafði
verulega þýðingu fyrir endurnýjun
guðsþjónustunnar. Hann lagði einkum
áherslu á tvennt í því efni. Söfnuðurinn
átti að taka virkan þátt í guðsþjónust-
unni og hann átti að skilja það sem fór
fram.
Fyrir siðbót fór messan fram á latínu
og það voru prestarnir sem voru í
aðalhlutverki. Söngvar og sálmar á
móðurmálinu, þýsku, voru hið mikil-
vægasta til að ná þessu markmiði
Lúthers. Lúther hafði sjálfur forgöngu
að því að búa til nýjasálmafyrir heimili,
skóla og kirkju. Hann gerði miklar
gæðakröfur og lagði áherslu á sem best
samræmi milli texta og tónlistar.
í þessu sambandi kemur vel í ljós hve
Lúther er jákvæður gagnvart tónlist
samtímans. Lúther og samstarfsmenn
hans notuðu laglínur úr ýmsum áttum.
Sumt var nýtt, annað var unnið upp úr
gregoríönskum söng. Lúther sótti mikið
í hefðbundinn kaþólskan kirkjusöng en
hann sótti einnig laglínur í vinsæl andleg
lög. Loks voru notuð vinsæl veraldleg
þjóðlög og laglínur úryeraldlegri tónlist
samtímans. Fólki reyndist auðveldara
að læra og syngja lög sem það kannaðist
við. í raun er ekki unnt að greina á milli
„veraldlegrar“ og „kirkjulegrar,, tónlist-
ar hjá Lúther. Hann fer að vísu oft
hörðum orðum um „ósiðsamlegar vísur
og veraldlega söngva“, en þá ræðst
hann alltaf gegn textunum. Það má því
segja að Lúther hafi verið mjög opinn
gagnvart formi tónlistarinnar, en aftur á
móti mjög ákveðinn varðandi notkun
hennar í kirkjulegu samhengi.
Úrelt eða áhugavert?
„Ef hann hefði verið uppi í dag hefði
hann stutt okkur,“ skrifaði Lúther um
Ágústín kirkjuföður, sem var mun
íhaldssamari og efablandnari varðandi
tónlist en Lúther. Við getum ekki sagt
þetta sama um Lúther. Hann var uppi í
allt öðru sögulegu samhengi en við
erum. Samt sem áður held ég að sá sem
vill vega og meta söng og tónlist í
kristilegu samhengi geti lært mikið af
Lúther.
Annars vegar getum við lært ýmislegt
af því hve jákvæður Lúther er gagnvart
mismunandi tegundum tónlistar. Við
höfum séð að þetta er í samhengi við
sköpunarguðfræði hans. Tónlistin er
góð gjöf Guðs og við getum notað
mismunandi tjáningarform hennar með
djörfung og gleði.
Hins vegar getur Lúter kennt okkur
að skoða notkun tónlistarinnar í okkar
samhengi með gagnrýnum augum. Nær
tónlistin því að vera farvegur fyrir
fagnaðarerindið? Eða valda lélegir text-
ar og slakur flutningur því að boð-
skapurinn týnist? Er söngurinn og tón-
listin samofin predikun, bæn og
lofgjörð? Eða er hún bara til uppfylling-
ar og skemmtunar?
Ég held að við ættum frekar að spyrja
slíkra spurninga heldur en að deila um
hvaða tegundir tónlistar séu „gjaldgeng-
ar í kristilegu samhengi“.
(Credo).
11