Bjarmi - 01.10.1995, Síða 26

HVAÐ ER ...?
Hvaö er...
Píetismi er stundum nefndur heittrúar-
hreyfing á íslensku. I rauninni er unt að
ræða alþjóðlegan vakningarstraum sem
hefur haft áhrif víða um lönd allt til
dagsins í dag.
Upphafsins er að leita til Þýskalands á síðarihluta
17. aldar. Innan lúthersku kirkjunnar höfðu margir
orðið svo uppteknir af hinni réttu kenningu að það
hafði leitt til ákveðinnar aðgreiningar milli trúar og
verka, kenningar og lífs. Sem viðbrögð við þessu
kom fram vakning í Þýskalandi sem verkaði eins og
vorvindur eftir kaldan vetur. Árið 1675 gaf prestur
að nafni Jakob Philip Spener í Frankfurt am Main út
ritling sem hann kallaði „Pia desideria“. Þetta rit
þykir lýsa vel hvað píetismi er í raun og veru.
Höfundurinn byrjar á því að lýsa fráfalli krirkjunnar.
Því næst rökstyður hann það út frá Biblíunni að
kirkjan eigi fyrirheit Drottins um betra ástand. í
þriðja og mikilvægasta hluta ritsins ræðir hann svo
um endurnýjun í kirkjunni. Þar leggur hann mesta
áherslu á víðtækari útbreiðslu og lestur orðs Guðs í
litlum hópum sem séu undir leiðsögn prestsins á
hverjum stað eða, ef hann fæst ekki til þess, undir
leiðsögn leikmanns. I þessu birtist áhersla píetism-
ans á hinn almenna prestdóm, þ.e. á ábyrgð og þátt-
töku leikmanna og að kirkjan væri ekki bara kirkja
guðfræðinga og presta. Spener lagði ennfremur
áherslu á að kristin trú væri ekki kenning heldur líf
og að hún fælist ekki bara í orðum heldur í raunveru-
Efmeta á píetmann og þau jákvæðu áhrifsem
hann hefur haft er Ijóst að hann gerði Biblíuna
og lestur hennar að almenningseign...
legri kærleiksþjónustu. Þá gerði hann strangar kröfur
til presta, ekki fyrst og fremst varðandi guðfræði-
menntun þeirra, heldur að þeir væru guðræknir
menn undir áhrifum fagnaðarerindisins.
Spener stofnaði bæna- og biblíuleshópa og
hreyfingin hafði fljótt mikil áhrif, einkum vegna
þess að Spener hafði í riti sínu sagt það sem
mörgum lá á hjarta. Margir prestar, aðalsmenn og
smáfurstar slógust í hópinn. En eftir því sem hreyf-
ingin óx tók hún líka á sig fjölbreyttari myndir.
August Herman Francke var einn af áhrifamönnum
píetismans. Hann gangrýndi harðlega guðfræðinga í
Leipzig og varð að lokum að yfirgefa borgina. En
um það leyti stofnaði Friðrik III. nýjan háskóla í
Halle. Þar starfaði Francke frá árinu 1694 og tókst
honum á stuttum tírna að gera háskólann og borgina
að mikilvægri miðstöð píetismans. Reynsla Francke
sjálfs hafði mikil áhrif á boðskap hans. Sent stúdent
hafði hann fyllst efasemdum og háð harða
trúarbaráttu. Henni lauk rneð skyndilegu afturhvarfi
til trúar og reynslu af náð Guðs sem gaf honum
fullvissu um að hann væri í hópi hinna frelsuðu. í
Halle var lögð áhersla á svipaða reynslu í predikun-
inni, þ.e. skyndilegt afturhvarf til trúar eftir trúar-
baráttu og iðrun. Annað sem einkenndi píetistana í
Halle var strangur siðaboðskapur og neikvæð
afstaða til lystisemda lífsins. Að öðru leyti var
áberandi hve starfsamir þeir voru. Þeir stofnuðu
heimili fyrir munaðarlausa, fátækraskóla, latínu-
skóla, prentsmiðju og störfuðu ötullega að
útbreiðslu Biblíunnar. Almenn lestrarkunnátta og
fræðsla varð baráttumál píetista og þeir tóku aftur
upp ferminguna sem hafði lagst af í lúthersku
kirkjunni. Þá lögðu þeir áherslu á kristniboð meðal
heiðingja og er áreiðanlegt að það er einn af mikil-
vægu þáttunum í starfi þeirra að vekja áhuga á því.
Róttækustu straumar píetismans lögðu gjarnan
ofuráherslu á tilfinningalega reynslu einstaklingsins
bæði í afturhvarfi og trúarlífi. Litið var á hina opin-
beru kirkju sem „skækjuna ntiklu“, menn væntu
skjótrar komu þúsundáraríkisins og vildu undirbúa
hana með því að stofna litla söfnuði hinna heilögu.
Oft var lögð meiri áhersla á „hið innra ljós“ heldur
en hina skrifuðu ritningu og varð það oft til þess að
menn leiddust afvega.
Á 18. öld spratt fram hreyfing í kringum starf
Zinzendorfs greifa sem átti eftir að hafa mikil áhrif.
Hann hafði frá barnsaldri mótast af píetismanum í
Halle en hafði á námsárum einnig kynnst lúthersk-
um rétttrúnaði. Á ferðum sínum um Holland og
Frakkland komst hann einnig í kynni við kalvínista
og kaþólikka og lét sig dreyma um að sameina
26