Heima er bezt - 01.12.1953, Síða 10

362
Heima ek bezt
Nr. 12
til þess að kaupa eitthvað gott
handa sér og sínum, um jólin, í
búðunum í höfuðstað landsins.
Bæjarbúar voru þá um 2500 og
frostið er þeir áttu við að búa
15—20° á Celsius — um jólin.
Og víða um landið hefur frost
verið meira.
Fer nú að verða hver hinn
seinasti að spyrja börnin er þá
voru að leika sér, í sveit, við
sjó eða jafnvel á sjó hvernig
þessi gaddavetursjól voru, frá
þeirra dyrum séð. En ég get bætt
þvi við, að ég man ekki eftir því
að mér væri kalt eða okkur
þarna í heiðardalnum. Þó minn-
ir mig að orð væri á því haft, að
frostbólga væri í kinnunum á
okkur.
Ég átti heima í Austurbænum.
Þar voru tvær mömmur. Önnur
þeirra var móðir húsbóndans, err
„mamma" mín. Hafði tekið mig
að sér, þá er ég var á öðru ári.
Annars var ég þarna á sveit. í
Vesturbænum var aðeins ein
mamma. Vinnukonur voru engar
á Ljótarstöðum. Þessar konur
sáu um það að enginn færi í
jólaköttinn. Það var metnaður
þeirra. Fyrir jólin var mikið
kapp lagt á að kemba, spinna,
tvinna, vefa og prjóna. Þá urð-
um við að hjálpa til: vinda af
eða halda í snældu, tæja ull eða
hespa. Sumt af þessu þótti okk-
ur gaman að gera t. d. að hespa
af rokksnældum. Það gekk svo
vel og snældan var oftast á
þeytingsferð. Fljótt vorum við
látin tvinna. Ég var lengi að læra
snældukinks, vildi lengi vefja
upp á, sem þótti aulalegt. Við
vorum hálflöt, en allt var til
vinnandi móts við það að fara í
jólaköttinn. Um tvennt var að
velja, sagði fólkið. Því var kunn-
ugt um þetta. Ef illa lá í okkur,
þurfti ekki annað en minna á
jólin, þá komst skapið í lag.
Talað var um jólasveina 1 og
8. Litla grein gerði ég mér fyrir
útliti þeirra, kostum eða löstum,
óttaðist þá ekki og vænti heldur
einskis góðs af þeim. Um heiti
þeirra var mér þá alveg ókunn-
ugt. En ég vissi hvenær þeirra
átti að vera von. Um það leyti
sem þeir fyrstu voru að nálgast,
var byrjað á að hugsa fyrir jóla-
kertum, en þau voru þá „ekki í
búðum tekin.“
Kertamót eða kertaform var
til í Vesturbænum. Það var oft
fengið að láni, utan jóla, en
jólakertin voru verksmiðjuvarn-
ingur og verksmiðjan sjálf var
bullustrokkur, algengt og sjálf-
sagt búsáhald á þeim tíma og
lengi síðan, á hverjum sveitabæ,
eða þar, sem um nokkra málnytu
var að tala. Þegar kerti voru
steypt í strokk, var fyrst hellt í
hann heitu vatni og því næst
bráðinni tólg, sem flaut ofan á.
Úr þessari tólg, sem hlýtur að
hafa verið mikil í fyrstu, voru
kertin gerð á þann hátt að sá er
steypti hafði ljósagarnslykkju á
einum fingri og deif endum
hennar ofan í strokkinn, svo að
yfirborð tólgarinnar nam við
nögl, dró þá lykkjuna upp úr og
hengdi hana á spýtu, sem stung-
ið hafði verið í vegg, var lykkjan
þá samstundis orðin að tveimur
hvítum teinum. Var svo farið
með hverja lykkjuna af annarri
og raðað á spýtuna, þar til lokið
var við byrjun allra kertanna er
steypa skyldi, í það skipti. Þeg-
ar þeirri röð var lokið var byrjað
á annarri umferð og svo koll af
kolli þar til kertin þóttu hæfi-
lega gild. Lengd fullstórra kerta
hygg ég að hafi verið nálægt 25
sm. Auk þess voru þarna steypt
styttri og grennri kerti, sem
nefnd voru dásar, handa börn-
um, sem höfðu gaman af að vera
með glossuljós. Það voru smá-
kertin okkar, á þeim tímum, og
þóttu góð.
Daginn fyrir Þorláksmessu var
brytjað til jólanna, þá var gef-
inn brytingarbiti, hrár vöðvabiti
af hangikjöti. Þótti það hnoss-
gæti. Á Þorláksmessu var hangi-
kjötið soðið. Ilmurinn af því
angaði um allan bæinn. Meðan
sú hátíðlega athöfn stóð yfir,
fengum við að gæða okkur á
sæsöltum sölvum af Eyrar-
bakka, sem við drápum ofan í
hangikjötsflot. Það var undra
góður réttur.
Á Þorláksmessu var pallurinn
svo hvítþveginn að okkur var
starsýnt á hann. Það var ekki
gert á hverjum degi á þeim tím-
um. Við vorum í fjósbaðstofu.
Blessuð skepnan hún Skjaldhúfa
gamla var undir pallinum, eins
og kolakyntur miðstöðvarketill í
kjallara nú á dögum.
Rúmin voru líka þvegin og
þiljurnar og skarsúðin. En aftan
við pallinn var bálki, moldar-
bálki. Þar voru veggir óþiljaðir
og moldargaflhlað, sem minnst
er á áður, hlaðið úr kökkum, að
innan. Uppi yfir bálkunum var
engin súð, aðeins langbönd og
raftur á sperrum undir hellu og
venjulegu torfþaki. Þetta varð
ekki þvegið, en það var sópað
mjög vel og mér sýndist það allt
fægt og fágað. Þetta var líka
launhelgur staður, eins konar
kapella. Við messuðum þarna
strákarnir og báðum þar „fyrir
kerlingarkindinni móður hans
Odds.“ Annars vorum vi,ð van-
astir að gera það í lambhúskofa
uppi á Hól, messa og biðja, þar
hæfði staður athöfn.
Á aðfangadaginn voru lumm-
urnar gerðar, bankabyggslumm-
ur. Það var kallað að gera lumm-
ur, hátíðlegt orð, ólíkt hinu að
baka. Það var svo hversdagslegt
að baka kökur.
Fyrir jólin var slátrað kind,
venjulega á, „jólaærin“ var hún
kölluð. Ný kjötsúpa var líka höfð
á aðfangadagskvöld. Eftirvænt-
ing mín og tilhlökkun snerist
um aðfangadagskvöld og jóla-
nótt, sérstaklega, það var há-
tindur j óladýrðarinnar, hjá okk-
ur uppeldissystkinum. Ekki átt-
um við þó von á miklum jóla-
gjöfum, eins og nú tíðkast víða
í byggðum og bæjum, aðeins
jólakertið var víst; eftir engum
öðrum gjöfum vonazt. Og ekki
voru það spilin, sem okkur þótti
þó mjög mikið til koma. Við
fengum aldrei ný spil, en áttum
saman gömul spil, óhrein og göll-
uð og aðeins 47 að tölu. Og úr
því að ég minnist á þau er bezt
að segja sögu af þeim, hún sýnir
meðal annars að okkur var annt
um blöðin. Sagan gerðist á jól-
unum, þá er ég var 9 ára.
Við vorum að spila fjórir
strákar á jóladaginn. Allt í einu
er okkur sagt að fara'út í Mýri
að sækja hross. Það var hryðju-
gangur af vestri og allhvasst.
Bróðir minn, sem var í Vestur-
bænum, var okkar elstur og
hafði hönd yfir spilunum, og
hafði stungið þeim í barm sinn
í flýti. Við vorum í jólaskapi og
stukkum á móti storminum. En
þá er við áttum skammt ófarið