Heima er bezt - 01.12.1953, Síða 30

382
Heima er bezt
Nr. 12
Sigurður Guðjónsson, kennari:
Aðfangadagskvöld í sveit
Æskuminning
ir voru mjög þjakaðir af vosbúð
og kulda.
Þegar öllum hafði verið bjarg-
að af skipsflakinu, kom i ljós,
að formanninn og þrjá háseta
vantaði. Var þeirra leitað um
stund í lónunum innan brim-
garðsins, ef vera kynni, að þeir
hefðu flotið á einhverju laus-
legu úr skipinu og væru enn á
lífi. En leitin bar engan árang-
ur. Hið eina er sást voru nokkrir
lóðalaupar, tvö ból og þrjár eða
fjórar brotnar árar. Mennirnir
voru horfnir í hina votu gröf.
Um leið og Farsæll tók niðri í
lendingunni renndi Vésteinn
sér yfir borðstokkinn og óð til
lands. Þeir, sem beðið höfðu á
ströndinni, þyrptust óðara nið-
ur að skipinu. Þeir sáu brátt á
svip formannsins og hásetanna,
að þeim hafði ekki auðnazt að
bjarga allri áhöfninni. Þeir
spurðu einskis, hinir sjóvönu
menn. Þess gerðist ekki þörf.
Allir skildu, að í dag hafði hafið
krafizt dýrustu fórna af þeim,
sem leituðu gjafa þess.
Skipverjar óðu til lands og
studdu þá, sem bjargazt höfðu
úr helj argreipum hafsins. í
lendingunni tóku þorpsbúar á
móti þeim og fylgdu þeim heim
á leið.
Hásetarnir hófust nú handa
að setja skipið upp fyrir flæðar-
málið. Þar hölluðu þeir því á
hliðina á sandinn og tóku negl-
una úr. Sumir hölluðust fram á
skipsborðið og horfðu þögulir og
þungbúnir út á sjóinn. Skipin,
sem ekki höfðu náð landi, settu
upp segl og sigldu vestur með.
Þau ætluðu auðsjáanlega að
leita hafnar í Ófeigshöfn, en
þangað var tveggja stunda róð-
ur í góðu veðri.
— Farið þið heim, piltar, og
fáið ykkur hressingu. Við skipt-
um aflanum svo á eftir og kom-
um skipinu í naust, sagði Vé-
steinn.
Þeir gengu burt. Formaður-
inn stóð einn eftir við skip sitt.
Þá kom hann skyndilega auga á
Gunnar gamla í Túni, sem stóð
enn þar skammt frá og horfði
votum, rauðhvarma augum út á
hafið, sem nú hafði tekið síð-
ustu stoð hans í ellinni. Mikil
var sú fórn, sem hann hafði
Niðurl. á bls. 387.
Jól. Norræn jól. Orðin eru eins
hreimmikil og fögur eins og ljós-
ið og lífið, sem þau tákna. Og þá
voru jólin komin í íslenzku
fjallasveitina, snævi þakta og
stjörnubjarta. Lambhúsþekjurn-
ar voru hvítar og gaddfreðnar,
en inni var hlýtt og notalegt hjá
litlu, fallegu hjörðinni, sem beið
með eftirvæntingu og óþolinmóð
eftir gjöfinni. Fyrst ys og þys og
rifið og slitið í meisana. Svo
dauðaþögn, þar sem ekkert
heyrðist nema marrið í tönnum
sextíu lamba, sem bruddu og
tuggðu skraufþurrt útheyið. Og
hvílík lyst. Þau höfðu varla við
að hreyfa kjálkana. Svo ótt var
tuggið. Þarna stóðu þau í röðum
við jöturnar, svo lagðprúð undan
sumrinu, þessi efni í bústofn hins
íslenzka bónda í gegnum aldirn-
ar, og neyttu í bróðerni jólagjaf-
arinnar, sem virtist bragðast
þeim svo óvenjulega vel að þessu
sinni. Eða var það máske af því,
að jólin voru að koma, að litla
smaladrengnum, sem gaf þeim,
fannst það? Og þessi saga endur-
tók sig í ærhúsunum og sauða-
húsunum, í hestatröðunum og
heima í fjósinu. Alls staðar var
gefið. Heim gengu svo gegninga-
mennirnir, sumir lausir, aðrir
með tóma meisa á bakinu. Þar
biðu þeirra jólin. Aðfangadags-
kvöld heima í bænum.
Þær voru heldur lágreistar
bæjarburstirnar sex, sem risu
upp úr snjósköflunum á slétt-
unni. Og dimman í bæjargöng-
unum. Hún var svo mikil, að ekki
sáust handaskil. Þó hafði hún
einhvern annarlegan blæ yfir sér
að okkur fannst. Því að þetta var
jóladimman á sjálfri hátíð ljóss-
ins. Og það var vissulega hátíð
inni í gamla, íslenzka sveita-
bænum. Stiginn og baðstofugólf-
ið voru hreinskúruð eins og þar
hefði aldrei fallið neitt fis áður.
Á hverjum rúmstólpa logaði á
jólakertum (strokkkertum), sem
hjálpuðu gömlu olíulömpunum
tveim að uppljóma baðstofuna.
Gamli vefstóllinn hafði þagnað
og rokkarnir stóðu svo skringi-
legir úti í horni og hreyfðu sig
hvergi. Og þótt þetta væri eng-
in Péturskirkja að ytri dýrð, þá
var það samt dýrðarhöll í okkar
augum, því að jólin voru þar inni.
Og nú minnumst við þess, sem
þekking og þroski ávallt fræðir
okkur öll börn íslands um, að það
var í svona umhverfi, sem þjóð
vor hefur haldið sín jól i þúsund
ár. í gömlu sveitabæjunum voru
Hallgríms „dýru ljóð“ ort, lesin
og sungin; snilldarræður Vída-
líns biskups samdar og lesnar;
þar var varðveitt íslenzk tunga
og snilldarrit norrænnar sagn-
fræði, svo sem Njála og Heims-
kringla, samin og lesin. Þar
héldu okkar helgu biskupar sín
jól og vörpuðu ljósi trúar, sið-
gæðis og þjóðlegra mennta yfir
land og þjóð. Og svona mætti
lengi telja.
Gamla baðstofan í Mörk, upp-
ljómuð jólaljósum á aðfanga-
dagskvöld, stóð því í djúpum
tengslum við guðstrú og menn-
ingu þjóðar vorrar. Það gerði
hana að andans musteri, þrátt
fyrir alla fátækt hennar og fá-
breytni.
Og svo fólkið inni. Á innsta
rúminu sat bóndinn, sem nú var
orðinn sjóndapur öldungur.
Hann hafði greitt silfurgrátt
hárið, sem fór svo vel á aldna,
höfðinglega höfðinu. Hann var
goði í veldi sínu. Hann hafði
byggt þennan bæ ásamt tengda-
föður sínum, sléttað túnið, byggt
hlöður og komið upp miklum bú-
stofni og mörgum mannvænleg-
um börnum. Við hlið hans sat
kona hans, nokkuð yngri að ár-
um, há og fönguleg með skýrleg,
brún augu. Nú stóð hún upp og
seildist upp á hilluna yfir bað-
stofuglugganum og náði í hús-
lestrarbókina. Og svo las hún
hina gömlu, en þó síungu, dýrð-
arkveðju englanna til hirðanna
á Betlehemsvöllum hina fyrstu
jólanótt: „Verið óhræddir, því