Heima er bezt - 01.03.1982, Page 19

og gekk þó jámvinnsla hér treglega.
Þegar fram liðu stundir eyddust
skógarnir, svo að torvelt hefir verið að
afla þeirra viðarkola, sem við þurfti til
að bræða járnmálminn. Járnleysið eitt
var næg ástæða til þess, að ekki var
unnt að afla heyja handa búpeningi,
þótt engir aðrir erfiðleikar hefðu
komið til sögunnar, en þegar útbeitina
þraut vegna versnandi veðráttu, og
heyja varð ekki aflað vegna verk-
færaleysis, hlaut kvikfjárbúskapurinn
að vera úr sögunni. Og vitanlega hafði
járnleysið fleiri afleiðingar. Ekki var
lengur unnf .ð smíða vopn og veiðar-
færi. Þjóðin hlaut að taka upp stein-
aldarhætti. Þess má geta í því sam-
bandi, að fundist hefir í grænlenskum
rústum öxi úr hvalbeini. Má fara
nærri um biturleik slíks vopns.
Hvernig, sem vér lítum á málið var
járnskorturinn einn út af fyrir sig
nægileg ástæða til að grænlenska
þjóðfélagið leið undir lok. Og þar er
sökin hirðuleysi erlendra valdhafa. Ég
minnist þess ekki, að hafa séð
nokkurn þeirra ágætu manna, sem
um eyðingu grænlensku byggðanna
hefir ritað, tala um járnskortinn og
afleiðingar hans.
Enn kemur eitt til. Sagnir eru um að
erlendir menn hafi framið mannrán í
Eystri byggð, og má ganga að því nær
vísu, að svo hafi verið. Þegar kom
fram á miðaldir tóku skip ýmissa
Evrópuþjóða og sækja norður í höf til
hvalveiða, voru þau frá Englandi,
Spáni, Portúgal og sjálfsagt víðar að.
Er ekki ósennilegt að frá slíkum sjó-
farendum hafi Grænlendingar fengið
fyrirmyndir að klæðnaði þeim er
fannst í kirkjugarðinum á Herjólfs-
nesi, og þykir bera vitni um sambönd
við Evrópu lengra frameftir en al-
mennt var talið. Til eru grænlenskar
sagnir um komu ræningjaskipa til
Eystri byggðar, og þegar vér hugsum
til aðfara Englendinga, Þjóðverja og
Spánverja hér á landi, sem hingað
sigldu til kaupskapar og fisk- og
hvalveiða, mætti það ótrúlegt heita, ef
þessir sjófarendur hefðu farið öðruvísi
að á Grænlandi, þar sem varnir voru
enn minni, og þjóðin gleymd að kalla.
Merkileg er sagan, sem gamall
Grænlendingur sagði Niels Egede
(1710-1782) syni trúboðans og bar
forfeður sína fyrir.
Fyrst segir þar frá tveimur ránum,
sem framin voru, þar sem einkum var
rænt fénaði og matvælum. Niðurlag
sögunnar er svo: „Næsta ár komu
hinir skelfilegu sjóræningjar á ný.
Þegar við (þ.e. forfeður hans) sáum
þá, flýðum við og tókum með okkur
nokkrar norrænar konur og börn, en
skildum hina eftir án hjálpar. Við
flýðum inn í firðina, en þegar við
komum aftur á sömu slóðir um
haustið, höfðu allir verið færðir á
brott ásamt öllu dóti sínu en hús og
bæir höfðu verið brennd, svo að
ekkert var þar eftir látið. Þegar við
sáum þetta tókum við konumar og
börnin með okkur og flýðum á ný
lengst inn í fjörðinn og bjuggum þar í
friði og spekt árum saman. Við
kvæntumst norrænu konunum, þær
voru aðeins fimm með nokkrum
börnum, og þegar flokkur okkar var
orðinn fjölmennur fluttum við brott
settumst að víðs vegar í landinu.“
Knud J. Krogh þykir saga þessi bæði
furðuleg og trúleg, og tek ég fyllilega
undir það En raunar virðist mér hún
endurspegla merkilegt atriði úr loka-
þætti sögu Grænlendinga hinna
fornu. Þegar búskaparskilyrðin voru
þrotin inni í fjörðunum, fluttist fólkið
út á nesin, og bjó þar í sambýli við
Eskimóana. Erlendir sjóræningjar
gera þar strandhögg, Eskimóarnir
flýja og taka með sér konur og börn
Grænlendinganna, svo að þau falli
ekki í hendur ræningjanna, sem gjör-
eyða byggðina, bæði að mönnum og
verðmætum. En Eskimóarnir taka sér
síðan konurnar til eiginkvenna. Er
þetta ekki saga síðustu byggðanna í
hnotskurn? Enda þótt málum væri
blandað um einstök atriði virðist mér
sögnin ótvíræðlega benda á raun-
veruleikann, svo að nærri stappar að
um áþreifanleg sönnunargögn væri að
ræða. Annars vegar, sjórán voru
framin og fólkið flutt á brott en hins
vegar konur þær sem eftir lifðu giftust
Eskimóum, eða með öðrum orðum
þjóðirnar blönduðust. Einnig má ráða
af sögunni að forn Grænlendingarnir
voru orðnir fámennir, má vafalítið
rekja til fámennis þeirra, hversu litlar
minjar blóðblöndunar sjást á Græn-
lendingum nútímans. En ekki er
ótrúlegt að blóðblöndun hafi átt sér
stað löngu fyrr en þetta gerðist. Það er
t.d. ólíklegt að Grænlendingar þeir,
sem dvöldust langdvölum í Norður-
setu, hafi látið Eskimóastúlkurnar þar
nyrðra afskiptalausar með öllu.
Saga Jóns Grænlendings vitnar
einnig óbeint um sjórán. Hann og fé-
lagar hans finna engan lifandi mann í
veiðistöðinni, sem gæti bent til þess,
að þaðan hefðu allir flúið af ótta við
ræningja, þegar þeir sáu skipið
nálgast. Líkið sem þeir fundu hefði
getað verið af manni, sem hnigið hefði
niður á flóttanum. Hann var klæddur
bæði í vaðmál og skinn, sem sýnir, að
þá eru forn Grænlendingar farnir að
taka upp klæðavenjur sambýlisþjóð-
arinnar. En þó að fom Grænlend-
ingar hafi blandast Eskimóum, virðist
því fara fjarri, sem Jón Dúason heldur
fram, að nútíma Grænlendingar og
raunar allir Eskimóar Norður-
Ameríku séu að verulega leyti runnir
frá Grænlendingum hinum fornu, og
Eskimóaþjóðin komin fram við þá
blóðblöndun, og sé því fjarri því að
vera sama þjóðin og fomsögur vorar
nefna Skrælingja.
f stuttu máli gætum vér rakið hvarf
grænlensku þjóðarinnar svo: Árferði
versnaði, svo að gróðri hnignaði
bæði af því og rányrkju, heyja varð
ekki aflað vegna áhaldaleysis sem
stafaði af járnskorti. Við þetta tor-
veldaðist kvikfjárbúskapurinn uns
hann lagðist niður með öllu. Fólkinu
fækkaði verulega, og geta drepsóttir
hafa átt þar einhverja sök. Þeir flytja
út á nesin, því að þar var meiri veiði-
skapur og ef til vill verið léttara að
framfleyta síðustu leifum búfjárins.
En þá koma mannrán til sögunnar,
og getur vel verið að Grænlendingar
hafi að lokum ekki verið nema nokkur
hundruð manns. Þeir tóku smám
saman upp siðvenjur Eskimóanna,
tóku upp tungu þeirra og blönduðust
þeim. Sakir fámennis hurfu líkams-
einkenni þeirra fyrir hinu sterkara
svipmóti Eskimóanna. Nútíma
Grænlendingar eru því fjarskyldir
frændur vorir að langfeðgatali, og svo
fjarri fer því, að oss beri að skoða þá
sem fjendur forn Grænlendinga, að
Heima er bezt 91