Heima er bezt - 01.09.1994, Qupperneq 4

Ágætu lesendur.
Eitt af því sem fólk telur til frumskilyrða í lífsbarátt-
unni í dag er menntun. Án menntunar séu flestar leiðir
lokaðar einstaklingnum í þessu nútíma- og tæknivædda
þjóðfélagi sem við búum við í dag. Auðvitað er það rétt
að öll grundvallarmenntun er afar nauðsynleg og nánast
óhjákvæmileg nú orðið, í flestum þjóðfélögum heims.
En það er svo kannski aftur á móti spuming hvort þessi
víðtæka langskólamenntun og sérhæfing, sem er stað-
reynd í dag, er bráðnauðsynleg. Það hygg ég að draga
megi í efa.
Eftir hverju er fólk í raun að sækjast með langskóla-
námi og sérfræðingatitlum hvers konar? Betri starfsstöð-
um og lífsafkomu væntanlega og
er ekki í sjálfu sér nema allt gott
um það að segja. En nú hlýtur
það að vera staðreynd að emb-
ætti, góðar stöður og sérfræði-
og/eða ráðgjafastörf hljóta að
vera takmörkunum háð hvað
fjölda snertir.
Eitt sinn heyrði ég ágætan
skólamann fullyrða að til þess að
fullnægja þörf þjóðarinnar fyrir
háskólamenntað fólk, þyrfti ekki
nema u.þ.b. 3% hennar að hafa
slíka menntun. Ekki skal um það
sagt hvort þessi fullyrðing hans er rétt enda hygg ég að
hún hafi frekar verið byggð á huglægu mati en vísinda-
lega könnuðum staðreyndum. En hvort sem nákvæmlega
þessi prósentutala hans er staðreynd eða ekki þá er ég
þeirrar skoðunar að hún sé vissulega í áttina að því sem
rétt er og mjög líklega ekki svo ýkja fjarri sanni. Enda
heyrum við stundum um það að vegna offramboðs í
sumum sérfræðistéttum þurfi fólk í þeim að leita fyrir
sér erlendis að starfi við hæfi þeirrar menntunar sem það
hefur atlað sér. Auk þess eru mörg dæmi um að há-
menntað fólk sé í störfum sem tengjast ekkert þeirri sér-
hæfingu eða þekkingu sem það hefur orðið sér úti um
með langri og dýrri skólagöngu.
Mér þykir því nokkuð ljóst að við séum að „fram-
leiða“ alltof mikið af sprenglærðu fólki, allt of mikið af
fólki sem ekki skilar því sem til hefur verið lagt, kostn-
aðarlega séð, hvorki sjálfu sér né þjóðfélaginu.
Nú kann að vera að hjá lesandanum vakni sú spuming
hvers konar miðaldahugsunarháttur þetta sé eiginlega,
sem hér sé verið að setja á blað. Segir ekki máltækið að
„mennt sé máttur“ og tala fyrirmenn þjóðarinnar ekki
um það á góðum stundum, að framtíð hennar og auður
liggi í menntun einstaklinganna og jafnvel útflutningi á
þeim andlegu verðmætum sem til verða með menntun
þeirra? Jú, rétt er það, þannig tala menn og þetta segir
máltækið. En það segir okkur ekki endilega að nákvæm
staðreynd málsins þurfi að vera sú hin sama, þrátt fyrir
það. Máltækið sem slíkt, „mennt er máttur,“ hefur ör-
ugglega orðið til löngu fyrir daga þeirrar gífurlegu tæki-
færa til menntunar sem tíðkast í dag og á tímum þegar
lágmarks grunnmenntun var tæplega eða jafnvel ekki til
staðar. Það er nefnilega, eins og allir vita, alls ekki svo
langt síðan að virkilega var þörf á menntun og menntuðu
fólki. Ekki er ég í sjálfu sér að draga úr því að enn og
um alla framtíð sé þörf góðrar menntunar. Síður en svo.
En að það sé nauðsynlegt að verulegur meirihluti upp-
vaxandi kynslóða þjóðarinnar fari nánast sjálfkrafa í
langskólanám og sérmenntun, það leyfi ég mér að efast
um. Við íslendingar erum vanir
því að hugsa stórt, jafnvel afar
stórt á stundum, en viljum
kannski í sumum tilvikum
gleyma því að þjóðin telur nú
einu sinni ekki nema rétt rúm-
lega 260.000 sálir og er þá allt
talið, einnig böm og gamal-
menni sem, eðli málsins sam-
kvæmt, ekki eru að fullu þátt-
takendur í beinhörðum rekstri
þjóðfélagsins á líðandi stund.
Um langa hríð hefur verið lögð
rnikil áhersla á gildi og mögu-
leika til langskólamenntunar fyrir alla sem áhuga hefðu
á slíku. Auðvitað var það að öllu leyti réttur hugsunar-
háttur á meðan virkileg þörf var á slíku. En nú spyr mað-
ur sig, á þessum síðustu tímum sparnaðar og kvótakerfa,
hvort ekki sé nauðsynlegt að endurskoða þetta í ljósi
framboðs og eftirspumar á háskólamenntuðu fólki og
þess gífurlega kostnaðar sem óhjákvæmilega fylgir nú-
tímaskólakerfi og sköpun aðstöðu til langskólamenntun-
ar.
Að sjálfsögðu er slíkt ekki einfalt mál og að mörgu
leyti afar viðkvæmt. Hvar á að draga mörkin? Hverjir
eiga rétt á langskólamenntun og hverjir ekki? Myndi
kvóti og hagkvæmnisútreikningur á háskólamenntun
ekki skapa óréttlátt þjóðfélag og einhverjar forréttinda-
stéttir? Ef til vill.
En lítum á það atriði að líklegt má telja að höfuðhvati
þess að einstaklingur leggur í sérfræðinám þurfi ekki
endilega að liggja í brennandi áhuga hans á viðfangsefni
þess. Ekki heldur hugsjón. Ég leyfi mér að fullyrða að
mestur hluti ástæðunnar liggur í væntanlegri lífsafkomu,
fjárhagslega og stéttarlega. Þannig er nú einu sinni þjóð-
félag lífsgæðakapphlaupsins í dag. En þetta mætti lag-
færa með jöfnun lífskjara og endumiati á framlegð
starfsstétta, alveg óháð því hvort í þeim sé þörf á hefð-
bundinni menntun eða langskóla. Og þetta eru svo sann-
Framhald ú hls. 318
kt&ðllál'páHMH
Er mennt máttur?
288 Heima er hest