Æskan - 01.02.1965, Blaðsíða 6

til að hrygna, snýr kvenlaxinn sér á hlið-
ina og byrjar að grafa rauf eða rennu í
árbotninn með sporðinum. í ]>essa gryfju
eða rennu, sem er 35—40 sm djúp, hrygnir
hún svo, og þegar eggin eru sokkin til
botns, kemur hængurinn og breiðir sæðið
cða laxamjólkina yfir eggin eins og slæðu.
Siðan breiðir kvenlaxinn slý yfir allt sam-
an með sporðinum og svo er byrjað á nýj-
•an leik, og oft eru þau að brygna allt að
5 daga. Kvenlaxinn hrygnir i kringum 20
þúsund eggjum. Eftir þetta mikla afrek
sitt í þjónustu lífsins og bina löngu ferð
til klakstöðvanna eru laxabjónin ]>reytt og
kraftalitil. Kyrrahafslaxinn deyr alltaf eft-
ir að hann hefur hrygnt, en Atlantshafs-
laxinn er sterkari og kemst oft aftur til
hafs og nær kröftum sinum á ný. Síðan
kemur hann aftur til að hrygna, og eins
og áður er sagt, getur hann, ef heppnin er
með, orðið 8—10 ára gamall.
Eftir vissan tima kemur svo líf i eggin
og allt byrjar á nýjan leik. Þetta er það,
sem vitað er með vissu um hið kynlega
lif laxins, en miklu dularfyllra er það, sem
ekki er vitað með neinni vissu og er hin
stóra gáta. Hvar heldur iaxinn sig í sjón-
um, á hverju iifir hann, og hvað er hann
að gera, þar til hann heldur til æskustöðv-
anna? Það er einsdæmi að lax sjáist eða
veiðist eftir að hann yfirgefur ármynnið
og þar til hann kemur til i>aka frá hafi.
Þetta er i sjálfu sér mjög merkilegt, þar
sem vitað er í dag, að höfin hafa verið
rannsökuð allmikið undanfarin ár. Fiski-
skip og bátar skafa næstum fiskimiðin og
veiða fiska at' öllum tegundum, en næstum
aidrei lax. Þó að við vitum ekki, livað lax-
inn hefur haft fyrir stafni á meðan hann
er i sjónum, þá er það vist, að hann hefur
haft nóg æti. En hvar hefur það gerzt, og
hvaða æti hefur það verið, sem gerir hann
svo stóran og sterkan? Annar mikill ieynd-
ardómur er: Hvernig gctur laxinn fundið
aftur ána, sem hann er upprunninn úr?
Oft þurfa þeir að fara um margra þúsunda
kilómetra vegalengd, og þeir finna ekki að-
eins sömu ána, heldur sömu klakstöðvarn-
ar. Hvorugri spurningunni hefur verið end-
anlega eða fylliiega svarað. Vísindamenn
hafa komið fram með meira og minna
skynsamlegar tilgátur, en brezki dýrafræð-
ingurinn George Rees heldur þvi fram, að
Atlantshafslaxinn leiti til Norðurishafsins,
inn undir hafíshelluna. Hann heldur þvi
fram, að þar sé skýringin á hinum mikla
vexti hans, og þeirri vissu, að hann veið-
ist næstum aldrei i haíi. Þó það sé ekki
aimennt vitað, þá er urmull iífvera i Norð-
urhöfum i kringum heimskautið. Plöntu-
og dýralifið þar stafar að mestu frá nær-
andi söltum, sem flytjast frá hafsbotnin-
um með sterkum straumum upp undir yf-
irborð sjávar. Þessir straumar eru mjög
áberandi í norðlægum höfum, einkum
kringum Norðurheimskautið. Þessi sölt
næra plöntufrumuvefi, sem aftur næra ör-
smáar lífverur, og á þcim lifa svo smá
krabbadýr, sem eru fæða margra fiskiteg-
unda.
Samkvæmt kenningu eða hugmynd hins
brezka dýrafræðings, G. Rees, koma hinir
ungu iaxar í torfum frá ám og fljótum
Evrópu og Ameriku og sameinast undir
ísbréiðunum í Norðuríshafinu. Hér finnur
laxinn sina paradís með rauðum og feitum
rækjum. i inilljónatali. Þegar stór isbjörg
liafa oltið um, sést, að neðan á þeim eru
þykk l<>g af krabbadýrum. En liitt leyndar-
málið, hvernig laxinn ratar aftur heim,
hefur enn ckki verið ráðið, ]>ó að mikið
hafi verið tii ]>ess reynt, til dæmis i sam-
bandi við laxaklakstöðvar, en ekkert full-
nægjandi svar liefur fengizt til þessa. Alls
staðar er laxinn eftirsóttur fiskur og mikil
iþrótt að vciða liann enda er hann talinn
bezti fiskurinn og líka sá dýrasti.
Laxveiðimaðurinn missir oft „þann
stóra", en hvi skyldi það ckki oft geta
verið rétt? Eftir þvi sem laxinn er stærri
er hann cldri og reyndari. Vciðimaðurinn
hefur fengið lax á færið. Allt i einu rykkir
í, stöngin bognar, lijólið syngur, um leið
og hann gefur út línuna eða færið, i fyrstu
oft um 30—50 metra. Þá kemur laxinn upp.
stekkur tignarlega og hrisfir sig til þess
að losna af önglinum, og aftur og aftur
stekkur silfurgljáandi fiskurinn til ]>ess
að losna úr dauðans greipum. Stunduiu
sigrar veiðimaðurinn og lætur mynda sifi
með þann „stóra“, en oft er það laxinn,
sem hefur yfirhöndina og hristir sig at
önglinum eða slitur linuna og hverfur 1
djúpið og heldur áfram fcrð sinni móti
straumnum, til staðarins, ]>ar sem luinn
hyrjaði sitt dularfulla lif.
Þýtt <>g endursagt af L. M.
46