Æskan - 01.08.1905, Page 6

86
ÆSKAN.
Pú stóðst á tindi Heklu hóin
Og horfðir yíir landið friða,
Par sein um grænar grundir líða
Skínandi ár að ægi blám,
En Loki bundinn beið i gjótum
Bjargstuddum undir jökulrótum.
Pótti þér ekki ísland þá
Yfirbragðsmikið til að sjá.
Jónas IIallgrímsson.
Þegar lil austurs er litið frá (ie)Tsi,
þá blasa við lágir fjallahryggir. Að
baki þeirra griæfir eldfjalladrotningin
Helda, tignarleg á svipinn og þögul, í
dimmblárri kápu. A kápunni blika
allavega lagaðar jökulfannir. Hún er
oft búin að bræða af sér, síðan sögur
l'ara af.
Margar sögur hafa gengið af gosum
Heklu. Ein er frá 1766. Það ár gaus
hún 5. aþríl. Þegar gosið hófst, þá
urðu landskjálftar og þrumur gengu
og' eldingar; öskustrókur j)eyttist upp
úr henni. Stóreflis vikurmolar og
hraunstykki lcomu niður i tveggja og
þriggja mílna fjarlægð. Einn glóandi
steinn, tæpur fjórðungur að jjyngd,
kom niður hjá bænum Næfurholti og
sökk svo á kaf i frosna jörðina, að
honum varð ekki náð upp nema með
járnköllum. Sandurinn og askan varð
alin á dýpt í grend við fjallið; það er
víst, að næstu bygðir hefðu farið á kaf
i sand og ösku, ef ekki hefði viljað
svo heppilega til, að vestanvindur
þeytti miklu af öskunni austur yfir
jökla og öræfi. í nærsveitunum vai'ð
niðdimt um hádaginn og 20—30 mílur
i norður frá Heklu gátu menn ekki
greint svart frá hvítu og urðu að þreifa
fyrir sér til að rata í húsum inni (í
Glaumbæ í Skagafirði), meðan askan
var að falla; þar varð öskulagið hálf
alin á d)rpt yfir alla jörðina. Hinn 9.
apríl lók hún að gjósa með tvöföldum
krafti. Þá varpaði hún upp úr sér
glóandi stórbjörgum, sem svifu eins og'
ílugnahópur innan í öskustróknum og
féllu svo niður állstaðar umhverfis.
Einu sinni sáust átján logar í einu
upp úr fjallinu. Síðan tók straumur
af l)ráðnu grjóti að rénna suðvestur
Irá fjallinu, mílu vegar; yfir þeim
straumi lá þykt og þétt gufuský. Það
gaus úr tveimur eldgígum i senn; var
annar þeirra í ljaflstindinum og hinn
neðar, sunnan og vestan i fjallinu.
Svona hélt hún áfram fram á haust,
J)ó hún færi hægara eftir jiví sem
lengra leið frá. Bláleit móða eða
mistur lá jafnan yfir öllu landi.
Einu sinni var öskustrókurinn
mældur og J)á var háriri 16000 fet á
hæð upp frá fjallstiudinum, og þó varð
hann stundum hærri. Alt af voru
dynkir og landskjálftar, 2—3 kippir á
hverjum sólarhring. Dynkirnir heyrðust
alt sumarið i margra mílna fjarlægð
frá fjallinu, ýmist eins og öskrandi
reiðarþruma eða eins og hleypt væri
af mörgum fallby’ssum í senn. Bæir
hrundu af landskjálftunum; aðrir lögð-
usl i evði af öskufallinu stórir kjarr-
skógar eyddust og afréttir skemdust.
Vikur barst fangt út á haf og mætti
Jiar skipum á uppsigling frá Dan-
mörku, 30 mílur frá landi; vikur fá
líka í hrönnm með ströndum fram,