Nýtt land - 07.03.1941, Blaðsíða 3

NYTT L A N D
Föstudagimi 7. marz 1941.
Bæn félagsmálaráðherrans.
p YRIR TVEIMUR ÁRUM var
™ haldinn sögulegur fundur í
Byggingarfélagi alþýðu hér í bæn-
um. Meðal fundarmanna, sem voru
á fjórða hundrað, var Stefán Jó-
hann Stefánsson, þá nýorðinn fé-
lagsmálaráðherra. Á þessum fundi,
sem var að mestu skipaður göml-
um Alþýðuflokksmönnum, sagði
hinn nýbakaði ráðherra þessi eft-
irtektarverðu orð: „Mér er alveg
sama hvað þið segið eða satnþykk-
ið, góðir hálsar, eg hefi það að
engu.“
Og það, sem gerðist eftir íund-
inn, staðfesti það, að ráðherranum
var full alvara með orðufn sínum.
Regar ókleift reyndist að ná' itök-
um í stjórn félagsins með lýðræð-
islegum- aðferðum, þá voru af
„þjóðstjórninni“, eftir ósk félags-
málaráðherra, gefin út- bráða-
birgðalög, sem eyðilögðu framtíð-
arstarfsemi félagsins. Ekki voru
þó neinar sakir til staðar, er rétt-
lætt gætu slíka ráðstöfun. Má þess
og minnnast, að Pétur heitinn
Halldórsson borgarstjóri, sem
vegna eftirlits bæjarfélagsins með
anum inn í ríkissjóðinn. Það var
af algerri blindni á það, sem var
að gerast. Stríðsgróðinn sópaðisP
þvi úr landinu sem eyðslueyriú til-
tölulega fárra manna, en öllum
hinum og ríkisheildinni var bjarg-
að með lántökum. Nú er það ó-
þarfi, að vera blindur á það, sem
■orðið g'etur og líklegt er að verða
vilji. Nú væri það algerlega ófyr-
irgefanlegt skammsýni að láta allt
f-ara á sama hátt og eftir 1916, láta
stríðsgróðann verða að eyðslueyri
eða fjárflóttafé fárra manna, o'g
að annaðhvort yrði jafnframt: að
ríkið — og bæjarfélögin, sem nú
gætir miklu meira en í fyrra stríð-
inu — sykki í botnlaust skulda
fen, eða alþýða manna yrði að
lepja' dauðann úr krákuskel. Enn
er hægt að skattleggja stríðsgróð-
ann að verulegu leyti — þó að
bezta árið til þess sé þegar glatað
fyrir endemis-glópsku næstsíðasta
og siðasta Alþingis.
Það skal að vísu játað, að svo
getur íarið, að við getum lítið við
þessi mál ráðið — jafnvel ekki.
En við verðum a halda á þeim svo
sem við höfuin ráðin; annars væri
allt vonlaust. Við verðuin að
reyna að stýra skipi okkar eins
og menn, meðan því er þó enn
haldið oían sjávar. Og enn er
byrinn á eftir skipinu, og þess
eigum við að reyna að neyta
til að fleyta því yfir boðana,
sem hæst brýtur á. Og frá því, er
gerðist if)i7—19, á okkur að vera
það fullkunnugt, hvar boðarnir
eru — að minnsta kosti sumir
þeirra.
_____‘TH
félaginu var þaulkunnur starfs-
háttum félagsins, greiddi atkvæði
á móti frumvarpi félagsmálaráð-
herra og lét óspart í ljósi fyrirlitn-
ingu sina á því. Hér var líka um
algert nýmæli að ræða i íslenzkri
löggjöf. Þegar ekki var hægt að
beygja frjálst samvinnufélag und-
ir pólitískt ok innan frá, þá var
gripið til þess ráðs, að eyðileggja
það utan frá með löggjöf, og það
af þeim aðila, sem aldrei á nógu
sterk orð til vegsömunar lýðræð-
inu!
Samkv. bráðabirgðalögunum
var síðan stofnað annað bygging-
arfélag, með því lýðræðislega
formi, að formaðurinii var ekki
kosinn af félaginu (það var of
hættulegt!), heldur skipaður af fé-
lagsmálaráðherra. Félag þetta
byggði síðan hús yfir nokkurn
hluta meðlima sinna. Sökum
þeirra tafa, sem urðu á öllum
framkvæmdpm i byggingamálinu,
meðan verið var að gera út af við
starfsemi Byggingarfélags alþýðu,
gekk hvert tækifærið öðru betra
úr greipuiii þeirra, sem endanlega
fengu réttinn til að byggja, og all-
ir hlutir hækkuðu stórlega, í verði
eða urðu ófáanlegir. Sá, sem þetta
ritar, hefur ekki séð reikninga fé-
lagsins, sem byggði að síðustu, og
ekki hefur blað félagsmálaráðherr^
ans með einu orði gefið upplýsing-
ar um, hvað kostnaðurinn hefur
orðið. En rétt er að geta þess, að
við síðustu Dagsbrúnarkosning-
ar átti listi sá, sem félagpmálaráð-
herranum var hugþekkur, óvíða á-
kveðnari andstæðinga en einmitt í
húsum þeim, sem félagsmálaráð-
herrann hafði látið byggja. En við
þá kosningu voru engin tök á að
láta sér á sama standa „hvað menn
sögðu eða samþykktu", ,■ og for-
maðurinn í Dagsbrún er ekki skip-
aður aí neinum ráðherra. — Hin
hörmulega útreið lista félagsmála-
ráðherrans í kosningunni var
fyrsta endurgjaldið fyrir lýðræðis-
brot hans gagnvart Byggingarfé-
lagi alþýðu. En mörg tækifæri til
endurgjalds £ru enn ónotuð, og
mun það sýna sig í alþingiskosn-
ingunum í sumar, að menn munu
verða þess langminnugir, að til eru
menn, sem láta sig engu skipta
„hvað menn segja eða sam-
þykkja“, þeir hafa það að engu.
Ekki skulu menn halda, að inn-
an þjóðstjórnarliðsins hafi verið
óskipt fylgi um aðgerðir félags-
málaráðherrans í byggingarmál-
unum. Bæði Framsóknar og Sjálf-
stæðismenn létu óspart i ljósi, að
þeim fyndist vera niðzt á góðum
málstað, og fylgirmenn ráðherr-
ans voru næsta margir niðurlútir,
fyrst í stað.
.' Sá, sem þetta ritar, átti eitt sinn
tal við greindar bónda úr Fram-
sóknarflokknum um þetta mál, og
viðurkenndi hann, að „ráðstöfun“
félagsmálaráðherra væri eitt vafa-
samasta atriðið, sem finna mætti
í gerðum þjóðstjórnarinnar. Það
voru rniklir erfiðleikar á myndun
þjóðstjórnarinnar, sagði hann, það
þurfti að taka tillit til margskonar
sjónarmiða, og ýms mál, sem
flokkarnir vildu fá fram. Eg efast
ekki um, bætti hann við, að Stefán
Jóhann hefði getað Sett fram kröf-
ur um ýms þjóðnýt mál og fengið
þau fram, en hann gerði það ekki;
hann gerði ’þessa kröfu, og við
henni varð að verða, þótt það
væri ekki sársaukalaust; þeir, sem
biðja um skít, vefða að fá hann.
Eg er hræddur um, að þessi um-
mæli séu mælikvarði á skoðanir
æði margra um gerðir félagsmála-
ráðherrans. En nú er um seinan
fyrir hann að taka sér í munn bæn-
ina: Faðir, kenn oss að biðja.
Dag sbrúnarmaður.
I íáum orðum.
Ofviðrið um. síðustu helgi.
TrETUR þessi hefur verið ó-
* venjulega mildur og góður
um allt land. Þangað til fyrir hálf-
um mánuði. En s'vo má heita, að
geisað hafi hálfs mánaðar stór-
hríð á Norðurlandi að undanförnu,
en sunnanlands hafa verið hin
nöprustu frostnæðingar. Hefur
mátt á morgni hverjum segja:
„Hvass er hann og kaldur af Esj-
unni enn.“
Um síðustu helgi, og þó eink-
um fyrir helgina, urðu þessi óveð-
ur mest, og urðu þá af þeim margs-
háttar skaðar. Þó að furða megi
þykja, urðu skaðar mestir hér við
Faxaflóa, þó að aldan væri inn-
sævisalda, gekk hún svo hátt
vegna ofviðris, að sædrif var langt
stæðismálið. Þetta getur ekki ver-
ið til annars en skapa um sjálf-
stæðismálið þarflausar deilpr til
þess að eyða því. Og þó hafa
i menn við því búizt, að Árni frá
Múla yrði öðrum Sjálfstæðis-
mönnum frernur heils hugar í
sjálfstæðismálinU.
Til marks um einlægni ílokks-
ins í baráttunni fyrir menningar-
legu sjálfstæði þjóðarinnar er það,
að aðalblað flokksins, Mbh, er rit-
að á lélegastri íslenzku allra blaða
landsins. Ekki er þetta fyrir fá-
tæktar sakir eða úrkostaleysis, því
að blaðið hefur gnægð fjár ög er
rekið með fjárhagslegum gróða á
hverju ári. Ekki er þetta heldur
fyrir heimsku sakir, því að Morg-
unblaðið er að mörgu leyti fremst
upp á götur í Reykjavík, en' skip • blaða hér á landi. Þetta er því
hrakti og skemmdi -— og sukku
— á innri höfninm, og stór skip
strönduðu á ytri höfninni. Skaðar
urðu og á bátum víðsvegar, og nú
er óttast um einn togarann, Gull-
foss, að hann hafi farizt af veðri
eða af öðrurn ástæðum.
Skemmdir urðu og þvílíkar á
rafleiðslum og símum, að ekki er
enn gert við að fullu.
Til er það, að mönnum hafi
sýnzt veðráttan jsaleg, en ekki
liefur spurzt til íss enn. Annars ér
svo langt orðið síðan, að is hefur
legið hér við land, svo að veru-
legu nemi, að búast má við, að aft-
ur nálgist ísárin.
ekki fyrir neitt annað ert algert
skeytingarleysi um tungu þjóðar-
innar. Má þá geta því nærri, hvórt
ekki muni fara þar eftir áhugi á
viðhaldi annarra menningarverð-
mæta hennar.
Það er og sannast mála, að
Sjálfstæðisflokkurinn' hefur ekki
kennt nafn sitt við sjálfstæði
landsins fyrir það, að honum
væri það mál alvörumál, heldur
fyrir hitt, að honum var það svo
lítið alvörumál, að hann hyggur
sér leyfilegt að nota það í blekk-
ingarskyni sér til fylgisaðdrátta.
Alvara Sjálfstæðisflokksins
í sjálfstæðismálinu.
^%FT hefur þaö komið í Ijós,
hver alvara Sjálfstæðisflokks-
ins er í sjálfstæðismálinu. En ald-
rei betur en nú. Til marks um á-
huga flokksins um stjórnskipulegt
ssjálfstæði þjóðarinnar er það, að
nú þegar á liggur, ííð einbeita orku
þjóðarinnar í baráttunni fyrir það,
þá tekur Árni frá Múla að blanda
inn í það óskildu máli, til að konra
af stað óþarfri baráttu milli
stærstu flokkanna um sjálfstæðis-
málið. Er hér átt við það, þegar
Árni er að blanda kjördæmaskip-
unarmálinu einmitt nú inn í sjálf-
FISKHÖLLIN.
Sími 1240.
FISKBtJÐ AÚSTURBÆJAR*
Hverfisgötu 40. — Simi 1974.
FISKBÚÐIN,
Vífilsgötu 24. Sími 1017-
FISKBÚÐIN HRÖNN,
Grundarstíg 11. — Simi 4907.
. FISKBÚÐIN,
Bergstaðastræti 2. — Sími 4351,
FISKBÚÐIN,
Verkamannabústöðunum.
i 1 Sími 5375.
FISKBÚÐIN,
Grettisgötu 2. — Sími 3031..
FISKBÚÐ VESTURBÆJ AR.
Simi 3522.
IVERVEG 2, SKERjAFIRÐI.
Simi 4933.
FISKBÚÐ SÓLVALLA,
Sólvallagötu 9. — Sími 3443-
FISKBÚÐIN
Ránargötu 15. — Sími 5666.

W RAFTÆKJA
~ VIDGERDIR
VANQADAR-ÓDÝRAR
SÆK.JUM tk SENDUM
Nýtt land
kemur út á föstudögum í
viku hverri. Það helgar sig
aðallega málstað alþýðunnar
*il sjávar og sveita, en mun
að öðru leyti flytja fréttir af
innlendum og erlendum við-
burðum, allskonar fróðleik
og skemtiefni. Mánaðargjald
1 kr., i lausasölu .25 aurar. —
Afgreiðsla er í Hafnarstræti
21. Sími 5796.
Duke Ellington — Count Baise — Asti Shaw — Jimmy Lunce-
ford — Louis Armstrong -j— Benny Goodmann — London
Piano Accrdion Band — Ronahl Frankau (piano) George
Fontiby (Ukulele) — Dorotliy Lamour — Deanna Durbin
— Bix Beiderbeck (piano swing) — Bosweh-systur — Joe
Loss — Anrew systur — Colemann — Glen Miller — Graeie
Field (Sally) — Jimmy Dorsy — Woody Horman — Earl
IJénes (piano swing) — Ed Lang (Guitar) — Lög úr Walt
Disneys film. — Poul Robeson og Richard Tauher og fleiri
plötunýungar. — '
HljóðfæraliHsið.
sambandi er sú, að þessi öfl séu
undir því komin, að nú þegar
verði byrjað á því að breyta Stóra-
Bretlandi í þjóðfélag með meiri
jöfnuði og réttlæti, að þegar þetta
er gjört, þá efli það mótstöðuþrótt
og einbeittni fjöldans, og kveiki
þann loga, sem engar grimmdar-
ráðstafanir fá slökkt, þegar þékk-
ingin um það berst til fasistaland-
anna. En breytingin verður að
vera svo stórfelld og umfangsmik-
il, að það sé deginum ljósara, að
bandalagið milli fjöldans og sér-
hagsnmnanna sé varanlegt. Það er
allsendis ónógt að gera eftirgjafir
við þennan eða hinn, sem hægt er
svo að afturkalla, með þeim fyrir-
slætti, að ástandið í atvinnulífinu
leyfi þær ekki. Leiðin til sigurs
liggur í því, að sannfæra íjöldann
um það, að dagar eymdarhérað-
anna séu taldir, að í framtíðinni
verði engir atvinnuleysingjaherir,
engin fátæklingahverfi, engin
raunveruleg neitun á jöfnum
möguleikum til menntunar. Ein-
beittni fjöldans er undir því kom-
in, að Ieiðtogum biæzku þjóðar-
innar takizt að sannfæra hana um,
að tilgangur stríðsins sé í raun og
veru að verja lýðræði, sem ekki
á á hættu að sjá gæðurn sínum
fórnað sérréttindunum, þegar sig-
urinn er unninn. Krafan um jafn-
ar fórnir má ekki þýða það, að
sérréttindin verði A'arðveitt í nafni
lýðræðisins.
Við skúlum gera okkur það
ljóst, að þetta er hættan. Sú ein-
ing andspænis óvinunum, sem hef-
ur verið svo áþreifanleg, síðan oi'r
ustan um Frakkland hófst, breiðir
yíir áframhaldandi tilvist mikils
af því, sem próf. J'awney hefur
svo réttilega lcallað trúarbrögð
mismunarins. Enn er ekki augljós
beiting lýðræðisins, til þess að
endurskapa í grundvallaratriðum
þá fyrirmynd, sem England get-
ur verið umheiminum. Ennþá ráða
sérréttindin við útnefningar. Enn-
þá getur sérréttindafólkið sent
börnin sín í burtu. Jafnvel í spurn-
ingunni um fangabúðirnar hefur
skikkja sérréttindanna verið not-
uð, til þess að vernda fólk af að-
alsætt — andstæðinga óvinarins,
— meðan vel reyndir baráttumenn
gegn fasismanum hafa verið send-
ir í fangabúðir vegna þess hvar
formlegur borgararéttur þeirra eí'
í augnablikinu. Stjórnin hefur
fengið geysilegt vald yfir mönn-
um og eignum, en hingað til hef-
ur hún beitt þessu valdi sínu meir
gegn persónum og réttindum
þeirra, en gegn eignum, Verka-
lýðsfélögin gefa með glöðum hug
eftir það fjárhagslega öryggi, sem
þau hafa skapað í áralangri bar-
áttu, vel vitandi um áhættu sina;
við heyrum ekki um neinar svip-
aðar eftirgjafir af hálfu atvinnu-
rekendanna. Hinn hái arður, sem
enn er úthlutað, stundum í fyrir-
tækjum, sem standa í sambandi
við framleiðslu í þarfir hernaðar-
nis, ber áframhaldi rentuhugar-
farsins augljóst vitni, sem af öll-
um íéndum lýðræðisins er hinn
sviksamlegasti og harðsnúnasti.
Hin óhjákvæmilega dýrtíð hefur
þegar tekið að skerða lífskjör
verkalýðsins; það er samt ekki
hægt að segja, að hinir auknu
skattar hafi I neinu verulegu
breytt hinu þægilega lífi, sem þeir
ríku í Bretlandi eru vanir. Stríð-
ið hefur haft hin alvarlegustu á-
hrif á menntunarmöguleika fá-
tæku stéttanna, en lítið komið við
menntunarmöguleika þeirra efn-
uðu.
Það skal viðurkennt, að á sviði
alþýðutrygginganna hafa verið
gerðar mikilvægar eftirgjafir. Eft-
ir heillar aldar baráttu hefur
nauðsyn þess að halda fólki í sveit-
unum leitt til þess, að landbún-
aðarverkamaðurinn fær kaup, er
bann getur lifað af. Þó hafa sumir
bændur r.eynzt nógu óprúttnir til
að reyna að ná sér niðri á verka-
mönnunum með því að neyða þá
til að lengja vinnutímann, og
hækka leiguna eftir kotin, sem
þeir hafa. Meðal þeirra stórfelldu
umbóta, sem mikla þýðingu hafa
fyrir alþýðu manna, eru víkkun
atvinnuleysistrygginganna, tvö-
földun ellilaunanna, hækkun
styrksins til hinna særðu, og eft-
irlifenda ” fallinna hermanna. Það
er þýðingarmikið að vanmeta
ekki gildi þeirra.
Þrátt fyrir þær ráðstafanir, sem
raktar hafa verið, stendur sú stað-
reýnd óhögguð, að brezka stjórn-
in hefur enn ekki gert neina ráð-
stöfun, sem breytt gætí varanlega
skiptingu valdsins á sviði atvinnu-
líísins. Ef stríðið endaði með
sigri á morgun, myndi afstaða sér-
réttindastéttanna til fjöldans vera
óröskuð. En það þýðir, að öll þau
þjóðfélagsvandainál, sem við stóð-
um andspænis í upphafi styrjald-
arinnar, væru óleyst, nema hvað
útkoman fyrir auðvaldslýðræðið
væri sú, ef dæma má eftir reynslu
seinustu styrjaldar, að andstaða
séyréttindastéttanna gegn áfram-
haldandi þjóðfélagsumbótum,.
myndi harðna. Þær myndu segja,.
að þjóðin risi ekki undir kostnað-
inum. Þær væru með öðrum orð-
um ekki reiðubúnar til neinna
fórna, þegar sigurinn væri feng-
inn. Við kæmttm þá út úr styrj-
öldinni með óbrcytta þjóðfélags-
hætti, og með vcrri aðstöðu fyrir
íjöldann á sviði atvinnulífsins en
áður. Það er mín sannfæring, að
þessi leið liggi til glötunar, þar
sem hún felur í sér vissu um þjóð-
félagsbaráttu, sent ógnar því lýð-
ræðisskipulagi mcð tortímingu, er
við höfum einmitt verið að berjast
fyrir. Frh.